ÇALIŞMA EKONOMİSİ

Tam rekabetçi bir emek piyasası için aşağıdaki varsayımlar kabul edilmektedir:
• Firmalar kârlarını, işçiler ise faydalarını azamileştirme peşindedirler.
• Piyasa şeffaftır.
• Firmalar ve işçiler piyasadaki işler ve ücretler hakkında tam bilgiye sahiptirler.
• Piyasada homojenite vardır. İşçiler beceri ve verimlilik bakımından, işler
ise ücret dışı gelirler ve çalışma şartları bakımından homojendirler (birbirinin aynı özelliklere sahip).
• İş piyasasında çok sayıda işçi ve işveren vardır, sendikalar yoktur.
• Piyasadaki bütün işler işçilerin rekabetine açıktır. İşçinin bir işten diğerine
geçişini engelleyen kıdem şartı veya firma içinden elemanların işe alınması
gibi kurumsal engeller yoktur. Mobilite (emek hareketliliği) maliyetsizdir

Tam rekabetçi bir emek piyasasında  kararlı denge hâli vardır, denge ücretinden sapmalar olsa da piyasanın zaman içinde tekrar denge ücretine döner.  Bu duruma tam rekabette tek ücret kanunu denilir. Piyasanın geneli için geçerli olan bu sonuç alt piyasalar için de geçerlidir. Daha açık bir ifadeyle belirtmek gerekirse tam rekabetçi iki piyasa arasında ücret farklılıkları olabilse de bu durum uzun dönemde geçerli olmayacak ve ücretler eşitlenecektir.

Tam rekabetçi emek piyasasında emek talebinin artması (emek arzı sabitken) ya da emek talebi sabitken emek arzının azalması durumunda piyasada denge ücret artar ve işgücü miktar artar.

Tam rekabetçi bir emek piyasasında arz veya talepte bir değişme olduğunda ücretlerin artarak veya azalarak piyasada yeniden dengenin sağlanabileceğini teorik açıdan inceledik. Gerçek hayatta ise parasal ücretlerin artabildiği hâlde azalma yönünde yapışkan (rijit) olduğu bilinmektedir. Parasal ücretlerin azalmaması kimi zaman sendikalardan ve toplu sözleşme düzeninden kaynaklandığı hâlde, bazen de işverenler ücret indirimini arzulamamaktadırlar.

Tam rekabetçi bir firmanın marjinal ürün geliri eğrisinin (MRPL) aynı zamanda emek talep eğrisine (DL) eşittir. Tam rekabet piyasasında bu eğri aynı
zamanda marjinal ürün değerine de (VMP) eşittir.

Tekelci firma piyasadaki tek firma olduğundan, bu firmanın ürününe olan talep eğrisi aynı zamanda piyasa talep eğrisi olacaktır. Bir malın piyasa talep eğrisinin negatif eğimli bir eğri olduğu hatırlanırsa şunu söylemek mümkündür: Tekelci bir firma daha çok mal satabilmek için fiyatı düşürmek zorundadır.

Kaytarma Modeli” ücret verimlilik ilişkisine farklı bir açıdan yaklaşır. Bu görüşe göre işgücü iyi denetlenemediği durumlarda kaytarmaya meyillidir. İşgücünün etkin bir şekilde denetlenebilmesi ise firma ölçeği ile ilgilidir. Daha küçük bir firmada işçinin performansı kolaylıkla denetlenip kaytaran işçiler tespit edilebilir. Ancak yüzlerce işçinin çalıştığı firmalarda bu denetim nasıl sağlanacaktır? Belirli sayıda işçi için denetleyici ustabaşının görevlendirilmesi belki bir çözüm olabilir. Ancak ustabaşının da insan olduğunu ve kaytarma eğiliminde olabileceğini unutmamak gerekir. O hâlde soru şudur: Ustabaşını kim denetleyecektir?
Bu sorunun çözümü etkin ücret uygulaması ile mümkün olabilir. Örneğin piyasadaki geçerli ücret T100 ise ve bütün firmalar bu ücreti veriyorsa, piyasada
işsizliğin olmaması durumunda kaytaran bir işten çıkarılması onun cezalandırılması anlamına gelmeyecektir. Çünkü bu işçi aynı ücret düzeyinde bir başka firmada iş bulabilecektir. Oysa etkin ücret uygulayan firma 100 lira yerine 130 lira verirse, bu durum işgücünün kaytarmasının fırsat maliyetini yükseltecektir.

“Sosyolojik Modeller” vasıtasıyla ücret-verimlilik ilişkisi açıklanılmaktadır.
Buna göre işçiler ve işverenler birbirlerine karşılıklı olarak hediye veren kişilere benzerler. Nasıl ki verilen hediyelerin değerleri arasındaki dengesizlik taraflar
arasındaki ilişkiyi aşındırırsa, aynı durum işçi-işveren arasında da söz konusudur.
İşverenin işçiye verebileceği en önemli hediye yüksek ücret ve iyi çalışma koşullarıdır. Buna karşılık işçinin işverene sunabileceği hediye “yüksek çalışma gayreti” dir. İşverenin piyasa denge düzeyinin üstünde ücret vermesi işçilerin de yüksek eforla çalışmalarını sağlayacak, sonuçta verimlilik artışı işverenin kârının da artması anlamına gelecektir.

Tekelci firma piyasadaki tek firma olduğundan, bu firmanın ürününe olan talep eğrisi aynı zamanda piyasa talep eğrisi olacaktır. Bir malın piyasa talep eğrisinin negatif eğimli bir eğri olduğu hatırlanırsa şunu söylemek mümkündür: Tekelci bir firma daha çok mal satabilmek için fiyatı düşürmek zorundadır. İşte bu nedenle söz konusu firma için marjinal gelir fiyata eşit olmayacaktır.

Marjinal Ürün Değeri:MRP;  İlave işçinin istihdam edilmesi ile para birimi cinsinden toplumun sağladığı ekstra üretimi gösterir. Son işçinin verimliliği ürün fiyatı ile çarpılarak bulunur.

Tam rekabetçi bir emek piyasası için aşağıdaki varsayımlar kabul edilmektedir:

Tam rekabetçi bir emek piyasası için aşağıdaki varsayımlar kabul edilmektedir:

Tam rekabetçi bir firmada marjinal gelir, malın fiyatına eşit olmasına karşılık, tekelci bir firmada marjinal gelir fiyattan küçüktür. Bunu basit bir örnekle açıklayalım.
Ürün piyasasında tam rekabetçi bir firma, fiyat alıcısı konumunda olduğundan ürettiği bütün malları piyasada oluşan fiyata göre satmak durumundadır. Firma bütün satışlarını aynı fiyattan yapacağı için, sattığı sonuncu birim maldan elde ettiği gelir (marjinal gelir) aynı zamanda malın fiyatına eşit olmaktadır. Öte yandan, tekelci firma piyasadaki tek firma olduğundan, bu firmanın ürününe olan talep eğrisi aynı zamanda piyasa talep eğrisi olacaktır. Bir malın piyasa talep eğrisinin negatif eğimli bir eğri olduğu hatırlanırsa şunu söylemek mümkündür: Tekelci bir firma daha çok mal satabilmek için fiyatı düşürmek zorundadır. İşte bu nedenle söz konusu firma için marjinal gelir fiyata eşit olmayacaktır.

Oligopol piyasası, endüstrideki üretimin büyük bir kısmının az sayıda firma tarafından yapıldığı bir piyasa türüdür. Oligopol piyasasında firmaların üretim, satış, yatırım ve reklam planlarında karşılıklı bağımlılık söz konusudur. Bir firmanın bu değişkenlerle ilgili bir manipülasyonu diğer firmaların buna misillemede bulunmalarına neden olmaktadır. Bu tür piyasalarda iş kolundaki toplam üretimin büyük bir kısmını gerçekleştiren az sayıda büyük firma emek piyasasında da etkilidir.

Emek arz eğrisinin, pozitif esneklikte olan kısmının hangi esneklikte olacağı (dik veya yatık olacağı)
incelediğimiz firmanın rakiplerinden eleman transfer etme çabalarına karşılık rakip firmaların işgücünü korumak veya istihdam düzeyini yükseltmek için benzeri şekilde ücretleri ne kadar yükselteceklerine bağlıdır. Eğer diğer firmalar ücretleri yükseltme konusunda yarışa girmezlerse emek arz eğrisinin pozitif eğimli kısmı fazla dik olmayacaktır. Öte yandan, firmalar birbirlerinin ücret tekliflerine, onu aynen takip ederek veya ondan daha yüksek ücret vererek karşılık verirlerse emek arz eğrisinin pozitif eğimli kısmı daha dik olacaktır.

“Beslenme Modelleri”ne göre daha yüksek ücret alan işçiler daha iyi beslenirler ve fiziksel açıdan daha güçlü olurlar. Bu ise işçilerin daha az hasta olmalarına ve üretim kapasitelerinin artmasına sebep olacaktır. Bu modelin özellikle az gelişmiş ülkeler için geçerli olduğu söylenebilir.

“Kaytarma Modeli” ücret verimlilik ilişkisine farklı bir açıdan yaklaşır. Bu görüşe göre işgücü iyi denetlenemediği durumlarda kaytarmaya meyillidir. İşgücünün etkin bir şekilde denetlenebilmesi ise firma ölçeği ile ilgilidir. Daha küçük bir firmada işçinin performansı kolaylıkla denetlenip kaytaran işçiler tespit edilebilir. Ancak yüzlerce işçinin çalıştığı firmalarda bu denetim nasıl sağlanacaktır? Belirli sayıda işçi için denetleyici ustabaşının görevlendirilmesi belki bir çözüm olabilir. Ancak ustabaşının da insan olduğunu ve kaytarma eğiliminde olabileceğini unutmamak gerekir. O hâlde soru şudur: Ustabaşını kim denetleyecektir? Bu sorunun çözümü etkin ücret uygulaması ile mümkün olabilir.

Etkin ücret modellerinde “İşçi Devri Modeli”ni daha farklı bir bakış açısı vardır. Bir firmanın maliyetlerini arttıran faktörlerin başında yüksek işçi devri girer.
Bir firmaya giren işçinin kısa sürede firmadan ayrılması her defasında firma için yeniden işe alma prosedürlerinin tekrarı, yeni işçiye firmayı ve üretimi öğretmenin maliyetleri anlamına gelecektir. Bu açıdan işe giren bir işçi ne kadar uzun süre çalışırsa firma bu tarz maliyetleri o ölçüde az yapmış olur. Üstelik bir işçinin uzun süre aynı işi yapması üretimde el becerilerinin mükemmele yaklaşması anlamına
da gelir.

İşçilerin firma değiştirmelerinin çok sayıda sebebi olabilir. Ancak bunların en sık gözleneni ücret konusundaki tatminsizliktir. Daha yüksek ücretler hemen her zaman işçi devrini düşürür. İşçi devri modeline göre firmanın piyasadaki geçerli ücret düzeyinden daha yüksek ücret vermesi ilk bakışta onun maliyetlerinin artması anlamına gelse de yukarıda açıkladığımız faydalar nedeniyle firma sonuçta daha verimli işçilerle daha çok üretim yapabilecek ve kârını arttırabilecektir.

Etkin ücret modellerinin dördüncüsü olan “Seçim Modelleri” ne göre piyasa ortalamasının üstünde ücret vermek firmayı işgücü piyasasında “cazibe merkezi”
hâline getirebilir. Piyasadaki işçilerin büyük çoğunluğu yüksek ücret veren firmada çalışmak isteyeceğinden firma açık pozisyon ilan ettiğinde çok sayıda başvuru
ile karşı karşıya kalacaktır. Fazla sayıda başvuru arasında seçim yapmak firmaya zorluk yüklese de çok önemli bir avantaj da sunar; firma böylece işgücü piyasasının en nitelikli işçilerini seçebilir. Nitelikli işçiler ise denetime ihtiyaç duyulmaksızın daha fazla üretme kapasitesine sahip verimli işçilerdir.

“Sosyolojik Modeller” vasıtasıyla ücret-verimlilik ilişkisi açıklanılmaktadır. Buna göre işçiler ve işverenler birbirlerine karşılıklı olarak hediye veren kişilere benzerler. Nasıl ki verilen hediyelerin değerleri arasındaki dengesizlik taraflar arasındaki ilişkiyi aşındırırsa, aynı durum işçi-işveren arasında da söz konusudur. İşverenin işçiye verebileceği en önemli hediye yüksek ücret ve iyi çalışma koşullarıdır. Buna karşılık işçinin işverene sunabileceği hediye “yüksek çalışma gayreti”dir. İşverenin piyasa denge düzeyinin üstünde ücret vermesi işçilerin de yüksek eforla çalışmalarını sağlayacak, sonuçta verimlilik artışı işverenin kârının da artması anlamına gelecektir.