ÇALIŞMA EKONOMİSİ

Emek arz eğrisi çizilirken dikey eksen de neden örneğin çalışma koşulları yerine ücret oranının seçildiği sorusu akla gelebilir. Bunun üç nedeni vardır.
İlk olarak, ücretler ölçülebilir nitelikte iken mesleğin diğer özellikleri böyle değildir. İkinci olarak her ne kadar bazı kimseler için emek arz kararında ücret dışı unsurlar etkili olabilse de pek çok kişi bu kararı ücret oranlarına bakarak vermektedir. Son olarak ücret oranı bir mesleğin daha esnek özelliklerindendir. Bir mesleğin zorluğu/kolaylığı, çalışma koşulları, kökleri derinde olan ve yavaş değişen özellikleridir. Öte yandan ücret oranı aydan aya değişebilir. Bu nedenle, herhangi bir işin/mesleğin emek arz eğrisi elde edilirken diğer özellikler sabit kabul edilerek ücret oranı değiştiğinde çalışma kararının bundan nasıl etkileneceği incelenir.

Herhangi bir mesleğin emek arzı sadece o mesleğin ücret oranlarına bağlı değildir, başka unsurlar da işgücünün çalışma kararını etkiler. Bu unsurları beş başlık altında inceleyebiliriz:

Üzerindeki her noktada farklı gelir ve boş zaman kombinasyonları ile
aynı fayda düzeyini gösteren eğriye farksızlık eğrisi denir. Doğru cevap A'dır.

Neoklasik analiz haftalık 168 saat (24 saat X 7 gün) sürenin 68 saatlik kısmının yemek, dinlenmek gibi fizyolojik ihtiyaçlar için kullanılabileceğini varsayar. Geriye kalan 100 saatlik sürenin ne kadarının “çalışmak” ne kadarının ise “boş zaman kullanmak” seçeneğinde kullanacağını analiz edilirken “fayda maksimizasyonu”nu esas alınır. Buna göre, bireyler zamanını çalışmak ve boş zaman kullanmak alternatifleri arasında o şekilde dağıtmalıdırlar ki sonuçta elde edebilecekleri en yüksek faydayı elde edebilsin. Teorik olarak zamanın tümünü çalışma tercihi yönünde kullanmak mümkün olsa da uygulamada insanların bütün zamanlarını bu yönde kullanmadıkları bilinmektedir. Dinlenme, kültürel faaliyetlerde bulunma, eş ve akrabalarla birlikte vakit geçirme gibi insani ihtiyaçların da tatmin edilmesi ve/veya ev işleri, çocuk bakımı gibi görevler için zaman kullanılması gerekmektedir. O hâlde haftalık analiz yapılırken 100 saatlik zamanın çalışmak ve boş zaman kullanmak seçenekleri arasında faydayı maksimize edecek şekilde dağıtılması gerekmektedir.

Farksızlık Eğrisi; üzerindeki her noktada farklı gelir ve boş zaman kombinasyonları ile aynı fayda düzeyini gösteren eğridir. Farksızlık eğrisi negatif eğimlidir.

İnsanların kullanabilecekleri zaman miktarı sabit olduğundan, insanların daha fazla çalışıp para kazanmaları durumunda, doğal olarak tüketebilecekleri boş zaman miktarı azalacaktır. Eğri bu nedenle negatif eğimlidir.

“Farksızlık eğrisi”; üzerindeki her noktada farklı gelir ve boş zaman kombinasyonları ile aynı fayda düzeyini gösteren negatif eğimli eğridir.

Farksızlık eğrileri orijinden uzaklaştıkça daha yüksek fayda düzeyini göstermektedir.

Çalışma süresi sıfır olduğundan birey aslında “çalışmama”yı tercih etmiş olacaktır. Bireyin çalışmamayı tercih etmesi durumunda; farksızlık eğrisinin bütçe kısıtını (üçgenin) köşe noktasından kesmesi “köşe çözümü” olarak adlandırılır.

Gelir sabitken ücret değişimine bağlı olarak çalışma süresinin nasıl değişeceğini gösteren etkiye “İkame etkisi” denir.

Ücret oranının yükselmesi bireyin çalışma kararını etkileyen ve ters yönde çalışan iki etki meydana getirir. Bunlar gelir etkisi ve ikame etkisidir.

Piyasa emek arz eğrisi; emek piyasasında çeşitli ücret düzeyleri ile çalışma süreleri arasındaki ilişkiyi gösteren eğridir.

Bireysel emek arz eğrisi geriye kıvrımlı çizildiği hâlde, emek arz eğrisi pozitif eğimli olarak çizilmiştir. Yapılan ampirik gözlemler ücretler arttığında bazı kimselerin gelir etkisi ile çalışma sürelerini azalttıklarını, ancak piyasada onlardan daha çok kişinin ikame etkisi nedeniyle çalışma sürelerini arttırdıklarını göstermiştir. Piyasanın genelinde ikame etkisinin daha baskın olması, piyasa emek arz eğrisinin şekilde görüldüğü gibi pozitif eğimli olmasını sağlamaktadır.

Herhangi bir mesleğin emek arzı sadece o mesleğin ücret oranlarına bağlı değildir, başka unsurlar da işgücünün çalışma kararını etkiler. Bu unsurları beş başlık altında inceleyebiliriz:

Bir emek piyasasında işçi sayısının artması iki unsura bağlıdır. Bunlar:

Birincisi doğum oranının ölüm oranından fazla olmasıdır.

İkinci “emek göçü ”dür.

Emek arzının temel belirleyicilerinden birisi de işçi sayısıdır.

Çalışmak isteyenlerin sayısı arttığında, emek arz eğrisi sağa doğru kayacaktır.

Ülkeden yurt dışına işçi çıkışı olmuşsa bu durumda emek arzı azalacak, emek arz eğrisi sola doğru kayacaktır.

İnsanın miktarını arttıramayacağı şeylerin başında “zaman” gelmektedir. Gün 24 saattir ve bireyler bu süreyi çeşitli alternatifler arasında dağıtmak durumundadır. Şüphesiz gün içinde yapılacak onlarca faaliyet sayılabilir. Ancak iktisatçılar, emek arzını analiz ederlerken kolaylık sağlamak amacıyla bu faaliyetleri iki genel başlık altında toplar. Bunlar “çalışmak” ve “boş zaman kullanmak”tır. Çalışmak ile ekonomik bir karşılık elde etmek amacıyla zamanı emek piyasalarında mal ve hizmet üretmek için kullanmak kast edilmektedir. İnsanların hayatlarını idame ettirebilmeleri ihtiyaçlarını karşılayabilmelerine bağlıdır. İhtiyaçları karşılayabilecek yeterli ücret dışı gelir (miras geliri, gayrimenkul kiraları, piyango geliri vb.) yoksa harcamalarını karşılanabilmesi için emek piyasalarında ücret karşılığında çalışmak gerekir.

Zamanın çalışmak dışında kalan alternatif kullanım alanları ise “boş zaman” başlığı altında toplanmıştır. Bu başlık altında toplanan faaliyetler, yemek yemekten uyumaya, TV seyretmekten ev işlerini yapmaya kadar farklı özellikler taşıyabilmektedir. Görüldüğü gibi bu faaliyetlerin tamamı aslında başlığın bizde uyandırdığı kadar kolay ve hoş zaman kullanım alternatifleri olmayabilmektedir. Örneğin çocuk bakımı, yemek pişirmek, ev işlerini yapmak gibi faaliyetler piyasa dışı aktivitelerin içinde yer almaktadır ve bunlar vakti boş geçirmek kadar rahat işler değildir

İnsanların tarlalardan atölyelere, maden ocaklarından uzay istasyonlarına kadar her yerde çalışıyor olmaları aslında hayatın bir kuralı, çalışmamak ise ekonomik bedeli olan bir istisnasıdır. Yaşamak için ihtiyaçlarımızı karşılamaya, bunun için ise çalışmaya mecburuz. O halde insanlar ne kadar çalışacaklarına nasıl karar verirler? Hangi faktörler çalışma kararını ne yönde etkiler? Bu ünitede bu sorulara  cevap aranılacaktır. Bu amaçla çalışma ekonomisinin genel kabul görmüş “Neo Klasik Çalışma/Boş Zaman Teorisi” aracılığıyla kendi çalıştığı süreyi seçmekte hür bir kişinin çalışma süresini nasıl belirlediği analiz edilecektir.

Neoklasik analiz haftalık 168 saat (24 saat X 7 gün) sürenin 68 saatlik kısmının yemek yemek, dinlenmek gibi fizyolojik ihtiyaçlar için kullanılabileceğini varsayar. Geriye kalan 100 saatlik sürenin ne kadarının “çalışmak” ne kadarının ise “boş zaman kullanmak” seçeneğinde kullanacağını analiz edilirken “fayda maksimizasyonu”nu  esas alınır. Buna göre, bireyler zamanını çalışmak ve boş zaman kullanmak alternatifleri arasında o şekilde dağıtmalıdırlar ki sonuçta elde edebilecekleri en yüksek faydayı elde edebilsin. Teorik olarak zamanın tümünü çalışma tercihi yönünde kullanmak mümkün olsa da uygulamada insanların bütün zamanlarını bu yönde kullanmadıkları bilinmektedir. Dinlenme, kültürel faaliyetlerde bulunma, eş ve akrabalarla birlikte vakit geçirme gibi insani ihtiyaçların da tatmin edilmesi ve/veya ev işleri, çocuk bakımı gibi görevler için zaman kullanılması gerekmektedir. O halde haftalık analiz yapılırken 100 saatlik zamanın çalışmak ve boş zaman kullanmak seçenekleri arasında faydayı maksimize edecek şekilde dağıtılması gerekmektedir

Bu çerçevede “Birey faydasını maksimize edecek çalışma süresini nasıl belirler?” sorusunun cevabını ararken konuya “boş zaman talebi” yönünden başlamak yanlış olmayacaktır. Neoklasik teori zaman kullanımı için sadece iki alternatif varsaydığına göre, bireyin bunlardan birine yönelik talebinin belirlenmesi diğerine olan talebi de ortaya çıkaracaktır.
Ayrıca, boş zamanın da diğer mallar gibi tüketiciye fayda sağlaması ve fiyatının olması (boş olarak değerlendirilen her saatin değeri o sürede çalışılsa idi kazanılacak olan gelire eşittir), onun da tıpkı mal ve hizmetler gibi bir talep fonksiyonun olabileceğini göstermektedir. Bu nedenle, bireyin çalışma süresini belirlerken konuya boş zaman talebi açısından yaklaşmak yanlış olmayacaktır. Bu amaçla önce tercihlerin kişilerin zaman kullanımını nasıl etkilediği incelenecek, daha sonra  ücretin bu konudaki etkisi analiz edilecektir.

Bireylerin zamanlarının ne kadarını boş zaman olarak tüketmek isteyecekleri her şeyden önce tercihleri ile ilgilidir. Tercihler, bir malın diğer mal ve hizmetlere göre arzu edilebilirliği hakkındaki kişilerin psikolojik hisleri ve sezgileridir. Tercihler doğuştan subjektiftirler (kişisel) ve kişinin etnik yapısı, sosyoekonomik sınıfı, mesleği ve kişiliği ile ilgili faktörler tarafından potansiyel olarak etkilenirler. Tercihler kişiden kişiye farklılık gösterse de araştırmalar insanların birbiri ile rekabet eden mal ve hizmetleri arzulanabilirlik bakımından sıralayabildiklerini ve birinden daha fazla elde etmek için diğerinden ne kadar vermek istedikleri konusunda açık fikirleri bulunduğunu göstermektedir.

Şekil 2.1’deki yatay eksende boş zaman, dikey ekseninde ise çalışmanın karşılığı olan gelir yer almaktadır. Buna göre A noktasında 40 saat boş zaman ve T400 gelir söz konusudur. Şekildeki I1 eğrisi bireyin “A noktası dışında hangi diğer gelir ve boş zaman bileşimlerinde eskisi ile aynı düzey de kalırım?” sorusuna vereceği cevaba dayanmaktadır. I1 üzerindeki C ve B noktaları farklı kombinasyonları göstermekle birlikte, A noktası ile aynı tatmin düzeyini gösterdiği için I eğrisi farksızlık eğrisi olarak adlandırılır.