ÇALIŞMA EKONOMİSİ

Bireylerin zamanlarının ne kadarını boş zaman olarak tüketmek isteyecekleri her
şeyden önce tercihleri ile ilgilidir. Tercihler, bir malın diğer mal ve hizmetlere göre
arzu edilebilirliği hakkındaki kişilerin psikolojik hisleri ve sezgileridir. Tercihler
doğuştan subjektiftirler (kişisel) ve kişinin etnik yapısı, sosyoekonomik sınıfı,
mesleği ve kişiliği ile ilgili faktörler tarafından potansiyel olarak etkilenirler. Tercihler kişiden kişiye farklılık gösterse de araştırmalar insanların birbiri ile rekabet eden mal ve hizmetleri arzulanabilirlik bakımından sıralayabildiklerini ve birinden daha fazla elde etmek için diğerinden ne kadar vermek istedikleri konusunda açık fikirleri bulunduğunu göstermektedir.

Farksızlık Eğrisi: Üzerindeki her noktada farklı gelir ve boş zaman kombinasyonları ile aynı fayda düzeyini gösteren eğridir.

III,IV ve V

Yatay eksende boş zaman, dikey ekseninde ise çalışmanın karşılığı olan gelir yer almaktadır. İktisat teorisi dersinde farksızlık eğrilerinin özellikleri ile ilgili belirtilenler burada da geçerlidir. Buna göre, insanların kullanabilecekleri zaman miktarı sabit olduğundan, insanların daha fazla çalışıp para kazanmaları durumunda, doğal olarak tüketebilecekleri boş zaman miktarı azalacaktır. Eğri bu nedenle negatif eğimlidir.

Ancak bu basit akıl yürütmenin doğru olabilmesi için bireyimizin bu konuda
herhangi bir kısıtla karşılaşmaması gerekir. Oysa, hangi boş zaman ve gelir kombinasyonunu seçeceğimiz (satın alacağımız) piyasada çalışarak elde edeceğimiz gelir ile bağlantılıdır. İnsanlar çok isteseler bile gelirlerini aşan miktarlarda mal ve hizmet talep edemeyeceklerine göre, aynı prensip zaman
tercihi konusunda da geçerli olacaktır. Bir başka deyişle talep edebileceğimiz boş zaman/çalışma süresi de sınırlı olacaktır. Bunu aşağıdaki bütçe kısıtı ile gösterebiliriz.

Bütçe kısıtı, iktisat teorisi dersinde gösterilen özelliklere sahiptir. Kısıtın negatif eğilimli olması boş zaman miktarı arttıkça gelirin azalacağını ifade eder. Bütçe kısıtının eğiminin ücret oranına eşit olması ikinci özelliğidir.

Çalışma süresi sıfır olduğundan birey aslında “çalışmama”yı tercih etmiş olacaktır. Farksızlık eğrisinin bütçe kısıtını şekildeki gibi köşe noktasından kesmesi “köşe çözümü” (corner solution) olarak adlandırılır. Bu aşamada
“bireyin farksızlık eğrisini şekildeki gibi dik kılan unsurlar neler olabilir?” sorusu
üzerine düşünmemiz gerekir.

Farksızlık eğrisinin önceki şekillerde gösterildiği gibi muntazam bir şekilde
kavisli olmak yerine yukarıdaki gibi daha dik çizilmesinin temel sebebi “bireyin
boş zamanının değerli olması”dır. Çünkü kavisli bir farksızlık eğrisinde belirli bir
miktar çalışma süresi artışı için daha az gelir artışı yeterli olurken dik bir farksızlık eğrisinde aynı miktar çalışma süresi artışı için bireye daha fazla gelir artışı önerilmesi gerekmektedir. Bu durum farksızlık eğrisi dik çizilen kişilerin boş zamanlarının daha değerli olduğu ve ondan ufak gelir artışları karşılığı vazgeçemeyecekleri anlamına gelmektedir. Boş zamanı değerli kılan faaliyetler olabilir. Örneğin çocuk bakımı veya okula devam zorunluluğu böyle bir sonucu doğurabilir. Yukarıdaki şekildeki kişi doğum sebebiyle emek piyasasının dışına çıkmış olup tekrar piyasaya geri dönmeyi düşünen bir kadın olabilir. Genç annenin emek piyasasında kazanabileceği gelir, çocuk için bakıcıya vereceği ücret ve çalışmanın kendisine yükleyeceği ilave maliyetlerin altında ise muhtemelen şekildeki “b” noktasında bulunarak emek piyasasına hiç girmemeyi tercih edebilecektir.

Kişinin gelir arttıkça kendisi için ayıracağı boş zaman artacağı için bireyin emek arzı azalacaktır ancak kişi boş zamanından ayıracağı zamanları çalışarak geçirmeyi tercih ettiğinde yani ikâme etkisi arttığında ise bu durumda,çalışma motivasyonu arttığı için, bireysel emek arzı artacağından ikâme etkisi pozitif etkili olacaktır..

Düşük ücret düzeylerinde ikame etkisi sebebiyle pozitif, yüksek ücret
düzeylerinde ise gelir etkisi sebebiyle negatif eğimli arz eğrisidir. Bu nedenle yüksek gelir düzeylerinde emek arz eğrisinin çalışmayı azaltacak biçimde azalan olması durumu "geriye kıvrımlı emek arz eğrisinin ortaya çıkmasına neden olacaktır .

Piyasa Emek Arzı; Emek piyasasında çeşitli ücret düzeyleri ile çalışma süreleri toplamıdır.

Bireyler, herhangi bir işte çalışıp çalışmamaya sadece o işin ücretine değil, aynı zamanda çalışma koşullarına da bakarak karar verir. Buna göre çalışma koşullarının iyileştirildiği işlerde (örneğin yapılan düzenlemeler ile iş daha güvenli hâle getirilmiş, çalışma ortamında ısı, aydınlatma, gürültü gibi hususlarda iyileştirmeler yapılmışsa) ücret değişmemiş bile olsa daha fazla kişi çalışmak isteyecektir. Benzeri bir örneği de kadın emek için verebiliriz. Emek piyasasında çalışan kadınların karşı karşıya kaldıkları en büyük sorun küçük çocuklarının bakımıdır. Kreşlerin yeterli sayı ve ucuzlukta olmaması kadın işgücünü ya tamamen emek piyasasının dışına itebilmekte veya çalışma saatlerini sınırlandırabilmektedir. Diğer şartlar eşitken firmaların çalışan kadın işçilerine kreş hizmeti sunması onların daha fazla mesai yapabilmelerini mümkün kılar.

Şekildeki yatay eksende boş zaman, dikey ekseninde ise çalışmanın karşılığı olan gelir yer almaktadır. Buna göre A noktasında 40 saat boş zaman ve 400TL gelir söz konusudur. Şekildeki I₁ eğrisi bireyin “A noktası dışında hangi diğer gelir ve boş zaman bileşimlerinde eskisi ile aynı düzey de kalırım?” sorusuna vereceği cevaba dayanmaktadır. I₁ üzerindeki C ve B noktaları farklı kombinasyonları göstermekle birlikte, A noktası ile aynı tatmin düzeyini gösterdiği için I eğrisi farksızlık eğrisi olarak adlandırılır.

İktisat teorisi dersinde farksızlık eğrilerinin özellikleri ile ilgili belirtilenler burada da geçerlidir. Buna göre, insanların kullanabilecekleri zaman miktarı sabit
olduğundan, insanların daha fazla çalışıp para kazanmaları durumunda, doğal olarak tüketebilecekleri boş zaman miktarı azalacaktır. Eğri bu nedenle negatif
eğimlidir.

Eğri boyunca aşağıdan yukarıya gidildikçe, aynı miktar (10 saat) boş zamandan vazgeçmesi istenilen şahıs A’dan B’ye 100 liralık artış isterken B’den C’ye daha
fazla (200 liralık) fark istemektedir. Bunun nedeni orijine yaklaştıkça boş zaman miktarının gittikçe azalmasıdır. İktisatın temel konularından olan Nedret (kıtlık)
Kanunu’na göre miktarı azalan şey değerlenecektir. Bu durum farksızlık eğrilerinin konveks (dış bükey) olmalarına neden olur.

Farksızlık eğrileri ayrıca orijinden uzaklaştıkça daha yüksek fayda düzeyini göstermek (I2 nin fayda düzeyi >I1’in fayda düzeyi) ve kesişmemek özelliklerine de sahiptirler

Bütçe kısıtı, iktisat teorisi dersinde gösterilen özelliklere sahiptir. Kısıtın negatif eğilimli olması boş zaman miktarı arttıkça gelirin azalacağını ifade eder. Bütçe kısıtının eğiminin ücret oranına eşit olması ikinci özelliğidir. Son olarak ücretlerde ve ücret dışı gelirdeki değişmeleri bütçe kısıtı ile göstermek mümkündür.

Faydasını maksimize etmek (azamileştirmek) isteyen birey;

(a) mümkün olabilen en uzaktaki farksızlık eğrisinin üzerinde bulunmak isteyecek ancak
(b) bütçe kısıtının ötesine geçemeyecektir.

Buna göre şekildeki I3 eğrisi üzerindeki M noktası mevcut düzeyi ile bireyin ulaşamayacağı bir fayda seviyesini gösterdiğinden ilk adımda elenecek seçenektir.

Öte yandan, K ve L noktaları bütçe kısıtı üzerinde bulunmakla birlikte faydayı maksimize etmemektedir. Buna karşılık I2 farksızlık eğrisinin bütçe kısıtına teğet olduğu nokta (X noktası) hem bütçe kısıtının hem de bireyin ulaşabileceği en yukarıdaki farksızlık eğrisi üzerinde olması nedeniyle fayda maksimizasyonunun
sağlandığı denge noktasıdır. Buna göre, birey haftalık zamanının 50 saatini boş zaman olarak değerlendirip 50 saati ile piyasa çalışması yapıp 250 lira gelir getirterek faydasını maksimum seviyeye çıkarmıştır.

Bireyin farksızlık eğrisi şekildeki gibi bütçe kısıtından daha dik ise bütçe kısıtı ile farksızlık eğrisi sadece “b” noktasında birbirine teğet olacaktır. Çünkü bu nokta
“a” noktasına nazaran farksızlık eğrisi üzerinde olan ve olabilen en uzak mesafede bulunan bir noktadır.

“b” noktasında çalışma süresi sıfır olduğundan birey aslında “çalışmama”yı tercih etmiş olacaktır. Farksızlık eğrisinin bütçe kısıtını şekildeki gibi köşe noktasından kesmesi “köşe çözümü” (corner solution) olarak adlandırılır. Bu aşamada “bireyin farksızlık eğrisini şekildeki gibi dik kılan unsurlar neler olabilir?” sorusu
üzerine düşünmemiz gerekir.

Farksızlık eğrisinin önceki şekillerde gösterildiği gibi muntazam bir şekilde kavisli olmak yerine yukarıdaki gibi daha dik çizilmesinin temel sebebi “bireyin
boş zamanının değerli olması”dır. Çünkü kavisli bir farksızlık eğrisinde belirli bir miktar çalışma süresi artışı için daha az gelir artışı yeterli olurken dik bir farksızlık eğrisinde aynı miktar çalışma süresi artışı için bireye daha fazla gelir artışı önerilmesi gerekmektedir. Bu durum farksızlık eğrisi dik çizilen kişilerin boş zamanlarının daha değerli olduğu ve ondan ufak gelir artışları karşılığı vazgeçemeyecekleri anlamına gelmektedir.

Boş zamanı değerli kılan faaliyetler olabilir. Örneğin çocuk bakımı veya okula devam zorunluluğu böyle bir sonucu doğurabilir. Yukarıdaki şekildeki kişi doğum sebebiyle emek piyasasının dışına çıkmış olup tekrar piyasaya geri dönmeyi düşünen bir kadın olabilir. Genç annenin emek piyasasında kazanabileceği gelir,
çocuk için bakıcıya vereceği ücret ve çalışmanın kendisine yükleyeceği ilave maliyetlerin altında ise muhtemelen şekildeki “b” noktasında bulunarak emek piyasasına hiç girmemeyi tercih edebilecektir.

Bütçe kısıtının eğimi ücret oranı olduğuna göre, başlangıç bütçe kısıtı AD’ye paralel olarak çizilen kesikli bütçe kısıtı, ücret oranının değişmediği ve ücret dışı
gelirin arttığını varsaydığımız hayali durumu yansıtmaktadır. Birey I₂ farksızlık eğrisine ücret dışı geliri artığı için gelmiş olsaydı N₃ noktasında bulunacak, buna göre haftada çalıştığı süreyi H₀ saatten H₂ saate indirecekti. İşte bu hareket “gelir etkisi” ni göstermektedir.

Bireyin N₃ noktasından N₂ noktasına haftalık çalışma
süresini (H₂-H₁) saat kadar arttırmasını sağlayan güç “ikame etkisi” dir. Şekildeki oklardan da takip edebildiğimiz gibi ikame etkisi daha kuvvetli oluğundan sonuçta bireyin çalışma süresi haftada (H₀-H₁) saat kadar artmıştır.

Şekilde, bireyin başlangıçta AB bütçe kısıtı ve I₁ farksızlık eğrisi üzerindeki X noktasında dengede olduğunu varsayalım. AB bütçe kısıtının orijine yakın olması ücret düzeyinin düşük olduğunu, X noktasının orijine uzak olması ise bireyin çalışma süresinin az, boş zaman kullanımının çok olduğunu göstermektedir. Böyle bir durumda ücretin W₀’dan W₁’e ve W₂’ye yükselmesi bütçe kısıtını AC ve AD şeklinde yukarıya kaydıracak, gelir düzeyi düşük ve çalışma süresi az olan birey
üzerinde muhtemelen ikame etkisi kuvvetli olacaktır. Buna göre birey önce Y, sonra da Z noktasında dengeye gelecek, çalışma süresini arttıracaktır.
Ancak ücret artışları sürekli olarak ikame etkisinin baskın olması sonucunu vermeyecektir. Z noktasında başlangıç noktasına nazaran daha yüksek gelire ulaşan ve boş zaman miktarı azalan birey, ücrette meydana gelen sonraki değişmeler de (W₃ ve W₄’e) gelir etkisinin tesiri ile çalışma süresini azaltabilecektir.