ÇALIŞMA EKONOMİSİ

Çalışma ekonomisinin cevabını aradığı sorulardan bazıları şunlardır (Borjas,
2005, s.1):
• Endüstri toplumlarının çoğunda, geçtiğimiz yüzyıl boyunca, neden kadınların işgücüne katılımı sürekli bir artış göstermiştir?
• Göçün yerel işgücünün ücret ve istihdamı üzerine etkisi nedir?
• Asgari ücretler nitelik düzeyi düşük çalışanların işsizlik oranını arttırır mı?
• İş sağlığı ve güvenliği düzenlemelerinin istihdam ve gelirlere etkisi nedir?
• İnsan sermayesine yapılan sübvansiyonlar, dezavantajlı çalışanların ekonomik refahının arttırılmasında etkin bir yöntem midir?
• Sendikaların üyeleri ve ekonomi üzerindeki ekonomik etkileri nelerdir?
• Cömert bir işsizlik sigortası işsizlik süresini uzatır mı?
• Avrupa’daki işsizlik oranı niçin Amerika Birleşik Devletleri’nden daha yüksektir? şeklinde açıklanan araştırma soruları çalışma ekonomisi bilim dalının araştırma alanları arasında yer alırken V. madde de verilen tekelci piyasalarda fiyatlama stratejileri ve etkileri ise mikro iktisat alanının araştırma soruları arasında yer alır. Bu nedenle doğru seçenek A seçeneğidir.

Emek talebinin türetilmiş bir talep olması emek piyasalarını da farklı kılmaktadır. Mal ve hizmet piyasalarında, mal ve hizmetin sağlayacağı fayda talebi belirlerken emek talebi genellikle mal ve hizmet üretimine bağlı olmaktadır. Emek talebi mal ve hizmet talebine bağlı olduğundan, ekonominin genişleme dönemlerinde emek talebi artarken, daralma dönemlerinde ise azalan
mal ve hizmet talebine paralel olarak emek talebi de azalmaktadır.

Çalışma çağındaki nüfus tanımlanırken bir yaş sınırlamasından hareket edilir. Genellikle, bu çağın alt sınırı, zorunlu temel eğitimin bitişini ifade ederken; üst sınırı da emeklilik yaşına karşılık gelmektedir. Ülkeler arasında gerek zorunlu temel eğitimin süreleri gerekse emeklilik yaşları konusundaki farklılıklar çalışma çağındaki nüfusun uygulamada farklılaşmasına yol açmaktadır. Ancak ülkeler arasında
yaygın olan yaş sınırları 15-64 yaşları arasıdır. Yani, 15-64 yaşları arasındaki kişiler çalışma çağındaki nüfusu oluşturmaktadır.

İşgücüne katılma durumunda bulunan kişilerin hepsinin çalışma istek ve zorunlulukları aynı derecede değildir. Bu bakımdan işgücünü; birincil ve ikincil işgücü olarak ikiye ayırabiliriz. Birincil işgücü, emek piyasasında tam ve sürekli çalışanları kapsar. Hanehalkı reisleri gibi. İkincil işgücü ise bir işe bağımlılıkları esas sorumlulukları olarak görülmeyen kişilerden oluşur.

Bazı iktisatçılar ise eksik istihdamı düzensiz istihdama veya istihdam ile eğitim arasındaki uyumsuzluğa dayandırırlar. Livingstone’a göre, eksik istihdam kişinin yaptığı işle sahip olduğu eğitim arasındaki uyumsuzluğun bir sonucudur. Livingstone, ABD ve Kanada üzerinde yaptığı araştırmasında bunu “eğitim-iş boşluğu” (education-job gap) olarak adlandırmış ve bazı ampirik verilere dayandırmıştır. Livingstone’a göre bu boşluk, işle ilgili İşsizlik Oranı: İşsiz nüfusun işgücü içindeki oranıdır. Bilgi ve bu bilgiyi kullanma fırsatları arasındaki uyumsuzluktan doğmaktadır. Çalışanların çoğu, sürekli olarak işleriyle ilgili daha çok şey öğrenirler. Ancak öğrendiklerinin çoğunu da çalıştıkları işte kullanma fırsatını bulamazlar. 1960’dan
beri ABD ve Kanada’da işgücünün niteliği işlerin niteliğinden daha hızlı artmıştır.

Eksik istihdamın boyutları şu şekilde belirlenebilir:
• Kişi, işin gerektirdiğinden daha fazla formel eğitime sahiptir.
• Kişi, formel eğitimi dışındaki bir alanda gönülsüz olarak çalışmaktadır.
• Kişi, işin gerektirdiğinden daha fazla iş deneyimine ve niteliğe sahiptir.
• Kişi, gönülsüz olarak yarı zamanlı, geçici veya kesintili istihdamdadır.
• Kişi, bir önceki işinden %20 veya daha az kazanmaktadır (çalışma hayatına yeni girenler için aynı mesleki nitelikteki kişilerden %20 az kazanması koşulu aranır).

Ekonomi politikalarının belirlenmesinde ve uygulanmasında önemli bir rol oynayan işgücüne katılma oranı, “ekonomik faaliyet oranı” olarak da adlandırılmaktadır. Örneğin, tam istihdamı sağlamaya yönelik politikalar, toplumda kaç kişinin çalışmak isteğinde olduğu bilindiğinde oluşturulup uygulanabilir. Bunun için işgücüne katılma oranı ve bunu etkileyen unsurların bilinmesi gerekir. İşgücüne katılma oranının artması ekonomik faaliyet oranının artması anlamına gelirken, azalması ise aktif nüfusun daha büyük kısmının ekonomik aktivitenin dışında kalması anlamında değerlendirilebilir. Emek piyasası ile ilgili politikalar oluşturulurken işgücüne katılma oranı önemli bir gösterge olmakla birlikte, tek başına yeterli değildir ve bunu oluşturan unsurların da göz önünde bulundurulması gerekir. Yani, ülkelerin sadece işgücüne katılma oranlarına bakarak emek piyasalarını değerlendirmek hatalı olabilir. Nitekim, işgücüne katılma oranının yüksek olması, o ekonomide işsizlik oranının düşük olduğu anlamına gelmez. Çünkü insanların çalışıyorken işsiz kalmaları işgücüne katılma oranını değiştirmez. Bu konuda doğru bir değerlendirme yapabilmek için emek piyasasıyla ile ilgili diğer parametreleri de bilmemiz gerekir.

Tamamı tüketici olan bir ülke nüfusu içinde, çalışma çağındakiler hem tüketici
hem de üreticidirler. Bir ülkede üretim-tüketim arasındaki dengeyi sağlamak için
üretime katılanların kendileriyle birlikte katılmayanlara da yetecek kadar üretimde bulunmaları gerekir. Bunun ölçüsü bağımlılık oranıdır. Bağımlılık oranı, çalışma çağındaki kişilere bağımlı olan nüfusun kaba bir ölçüsüdür.  Bağımlılık Oranı = Çalışma çağı dışındaki nüfus /Çalışma çağındaki nüfus× 100

Genel olarak üretim sürecine katılan üretim faktörleriyle elde edilen üretim arasındaki ilişkiyi ifade eden verimlilik, toplumların ekonomik refah düzeylerinin temel belirleyicisi olarak kabul edilen bir kavramdır. Uygulamada çeşitli verimlilik ölçümleriyle karşılaşmamız mümkündür. Eğer üretim miktarı, üretimde
kullanılan toplam faktör miktarına bölünüyorsa “toplam verimlilik”, üretim faktörlerinden sadece birisine oranlanıyorsa “kısmi verimlilik” söz konusudur. Bu durumda, “emek verimliliği”, “sermaye verimliliği” ya da “müteşebbis verimliliği” gibi verimlilik türlerinden bahsedilebilir.

Aşağıda sıralanan olası tedbirlerden hepsi çoçuk bağımlılık oranın azaltılmasına doğrudan ve dolaylı katkı sağlayacağı için hepsi doğru kabul edilmektedir. 

I.    Ülkenin gelişmişlik seviyesinin artması 

II.   Çocuk nüfus oranının kontrolü 

III. İşgücüne katılımda genç işsizliğine ilişkin aktif politika önerileri üretilmeli 

IV. Aktif işgücünün istihdamınıı sağlayacak alternatik büyüme politikaları geliştirilmelidir.

İşgücüne Katılma Oranı =Çalışanlar + İşsizler /  Aktif Nüfus× 100 şeklinde formülize edilmesi gerekir.

Çalışma ekonomisi bugün dünyanın birçok üniversitesinin ders programlarında yer almaktadır. “Çalışma” ya da “Emek”, ekonominin alanına giren birçok konudan sadece biri olduğu hâlde niçin ayrı bir disiplin olarak ortaya çıkmıştır? Bu sorunun yanıtı emeğin sahip olduğu şu 3 boyutta yatmaktadır:

Çalışma ekonomisinin cevabını aradığı sorulardan bazıları şunlardır:

Aktif ya da faal nüfus, çalışma çağında yani 15 ve daha yukarı yaş grubunda olup kurumsallaşmamış nüfustan oluşmaktadır. Buna, aynı zamanda, kurumsal olmayan çalışma çağındaki nüfus adı da verilmektedir. Kurumsallaşmamış nüfus, Türkiye İstatistik Kurumu’na göre; “okul, yurt, otel, çocuk yuvası, huzurevi, özel
nitelikli hastane, hapishane, kışla ve orduevi gibi yerlerde ikamet edenlerle yabancı uyruklular dışındaki nüfustur”.

Aktif nüfus,“belirli bir referans dönemi boyunca, Birleşmiş Milletler Millî Gelir, Muhasebe ve Denge Sistemleri tarafından tanımlanmış iktisadi mal ve hizmetlerin üretimi için gerekli olan işgücü arzını besleyen kadın ve erkekler” şeklinde tanımlanmaktadır. Bu tanım, işi olmayıp iş arayanları ve istihdam edilenleri de kapsadığı kadar işgücüne dahil olmayanları da içine almaktadır.

Çalışma çağındaki nüfustan, çalışmak istemeyenleri, çalışmasına imkan vermeyen bir engellilik durumu söz konusu olanları, askerlik hizmetini yapanları,
ev kadınlarını, öğrencileri ve mahkûmlar gibi gözetim altında tutulanları çıkarıp; çalışma çağı dışında olduğu hâlde çalışmak zorunda olan çocuklarla yaşlıları eklersek sivil işgücüne ulaşılır. Diğer taraftan, işsiz kalan ve çalışmak istediği hâlde iş bulamadığı için iş aramaktan vazgeçen kişiler de işgücü içinde sayılmazlar. Bunlara, “cesareti kırılmış işçiler” adı verilir.

İşgücü = İstihdam edilenler + İşsizler

Türkiye İstatistik Kurumu’na göre, işgücüne dahil olmayanlar, işşiz veya istihdamda bulunmayan kurumsal olmayan çalışma çağındaki nüfustur. İşgücüne dahil olmayanlar aşağıdaki gruplara ayrılmıştır:
a. İş aramayıp çalışmaya hazır olanlar: Çeşitli nedenlerle bir iş aramayan ancak 2 hafta içinde işbaşı yapmaya hazır olduğunu belirten kişilerdir.

b. İş bulma ümidi olmayanlar: Daha önce iş aradığı hâlde bulamayan veya kendi vasıflarına uygun bir iş bulabileceğine inanmadığı için iş aramayan ancak işbaşı yapmaya hazır olduğunu belirten kişilerdir.

c. Diğer: Mevsimlik çalışma, ev kadını olma, öğrencilik, irad sahibi olma, emeklilik ve çalışamaz hâlde olma gibi nedenlerle iş aramayıp ancak işbaşı yapmaya hazır olduğunu belirten kişilerdir.

d. Mevsimlik çalışanlar: Mevsimlik çalışması nedeniyle iş aramayan ve işbaşı yapmaya da hazır olmayan kişilerdir.

e. Ev işleriyle meşgul: Kendi evinde ev işleriyle meşgul olması nedeniyle iş aramayan ve iş başı yapmaya da hazır olmayan kişilerdir.

f. Öğrenci: Bir öğrenim kurumuna devam etmesi nedeniyle iş aramayan ve iş başı yapmaya da hazır olmayan kişilerdir.

g. Emekli: Bir sosyal güvenlik kuruluşundan emekli olduğu için iş aramayan ve iş başı yapmaya da hazır olmayan kişilerdir.

h. Çalışamaz hâlde: Bedensel özür, hastalık veya yaşlılık nedeniyle iş aramayan ve işbaşı yapmaya da hazır olmayan kişilerdir.

i. Diğer: Ailevi ve kişisel nedenler ve bunun dışındaki diğer nedenler ile iş aramayan ve işbaşı yapmaya da hazır olmayan kişilerdir.

Ücretli ve maaşlı çalışan ve çeşitli nedenlerle referans döneminde işlerinin başında bulunmayan fertler; ancak 3 ay içinde işlerinin başına geri döneceklerse
veya işten uzak kaldıkları süre zarfında maaş veya ücretlerinin en az % 50 ve daha fazlasını almaya devam ediyorlarsa istihdamda kabul edilmektedir. Bununla birlikte, referans haftası içinde “1 saat” bile çalışmamış olan ücretsiz aile işçileri ve yevmiyeliler istihdamda kabul edilmemektedir.

İstihdam Oranı, istihdamın, kurumsal olmayan çalışma
çağındaki nüfus içindeki oranıdır.

Emek piyasalarının temel göstergelerinden birisi olan istidam oranı, aktif nüfus içerisinde istihdam edilenlerin görece ağırlığını gösterir. İstihdam oranı aşağıdaki gibi tanımlanır:

İstihdam oranı = (İstihdam edilenler/Aktif nüfus)*100

Eksik istihdamın boyutları şu şekilde belirlenebilir:

Yetersiz istihdam kavramı görülemeyen eksik istihdamdan daha geniş bir alanı içine alır. Tanımı görülemeyen eksik istihdama göre hem daha objektif hem de daha pratiktir. Yetersiz istihdam şu üç durumda söz konusu olmaktadır:

İşgücüne katılma oranı, istihdam edilenlerle işsiz olup aktif olarak iş arayanların toplamının oluşturduğu işgücünün aktif nüfusa oranıdır. Bu oran, aktif nüfus
içersinde işgücünün nispi ağırlığını gösterir.

İşgücüne Katılma Oranı = [(Çalışanlar + İşsizler)/Aktif Nüfus] × 100

Ekonomi politikalarının belirlenmesinde ve uygulanmasında önemli bir rol oynayan işgücüne katılma oranı, “ekonomik faaliyet oranı” olarak da adlandırılmaktadır. Örneğin, tam istihdamı sağlamaya yönelik politikalar, toplumda kaç kişinin çalışmak isteğinde olduğu bilindiğinde oluşturulup uygulanabilir. Bunun için işgücüne katılma oranı ve bunu etkileyen unsurların bilinmesi gerekir. İşgücüne katılma oranının artması ekonomik faaliyet oranının artması anlamına
gelirken, azalması ise aktif nüfusun daha büyük kısmının ekonomik aktivitenin dışında kalması anlamında değerlendirilebilir.