ÇALIŞMA EKONOMİSİ - Deneme Sınavı - 20

1960 ve 1970’lerde artan ve 1980’lerde hız kesen okullaşma oranlarına ait bu eğilim sonucu, 1990’ların başında OECD ülkelerinde, Latin Amerika’da, Uzak Doğuda ve Pasifik ülkelerinde, merkezî planlamaya sahip ülkelerde, okul çağındaki nüfusun tamamı ilköğretimi tamamlamıştı (Alt-Sahra ve Güney Asya ülkeleri hariç).

Ortodoks iktisat teorisine göre eğitim ve sağlık hizmetlerinin ortak  özelliklerinden en önemlisi, her ikisinin de dışsallıklar yaratması ve yarı-kamu malı olmalarıdır.

Ücret beşerî sermayenin bir fonksiyonudur:
W = r. H
r = beşerî sermeye yatırımının getirisi,
H = beşerî sermaye stokudur.

Temel varsayımlar şu şekilde sıralanabilir:
1. İşçiler ve işverenler rasyoneldir ve tam rekabetçi işgücü piyasası etkin çalışır. İşçiler, kendi kişisel donanımlarını (örneğin, eğitim düzeyi ve iş tecrübesi), kısıtlarını (örneğin, bakıma muhtaç küçük çocuk) ve tercihlerini (örneğin düzgün çalışma ortamı) dikkate alarak en yüksek ücretli işleri ararlar. İşverenler ise işgücü verimliliğini artırarak ve üretim maliyetlerini mümkün olduğunca aşağıya çekerek kârını maksimize etmeye çalışır ancak etkin çalışan piyasa ve rekabetten dolayı, işveren işçiye marjinal ürününe (MP) eşit ücret öder.
2. Ücret beşerî sermayenin bir fonksiyonudur:
W = r. H
r = beşerî sermeye yatırımının getirisi,
H = beşerî sermaye stoku
3. Beşerî sermaye yatırımı fiziksel sermaye yatırımı gibidir, yani makine ve teçhizata yapılan yatırıma benzer. Birey, eğitim, işyerinde eğitim ya da tıbbi bakım yoluyla beşerî sermaye yatırımı yapabilir; bireyin üretimi bir ölçüde sahip olduğu beşerî sermaye donanımının getirisine bağlıdır. Yani, beşerî sermaye, ilave yatırımın ilave üretim artışına yol açtığı bir üretim aracıdır. Beşerî sermayenin ikamesi mümkündür ancak, toprak, sabit sermaye ya da emek gibi transfer edilemez.
4. Beşerî sermaye yatırımı, verimlilik ve ücret/kazanç düzeyi arasında, doğru orantılı ve kuvvetli bir ilişki vardır.

Birey; eğitime yaptığı ilave yatırımın marjinal getirisini, bu ilave yatırımın marjinal maliyetiyle karşılaştırır. İlave eğitim yatırımı harcamasının marjinal getirisi, marjinal maliyetine eşit olana kadar da bu harcamaya devam  edecektir. Marjinal getiri, işgücü piyasası koşullarına, eğitime ayrılan kaynaklara ve bireyin yeteneklerine bağlı olacaktır. Marjinal maliyet ise eğitimin dolaysız maliyetine ve bireyin bilişsel kapasitesine bağlıdır.

Eğitimle ilgili başat söylemleri oluşturan üç farklı kurumsal yapıdan söz edilebilir: Birincisi, Birleşmiş Milletler (UN), OECD, Dünya Bankası (DB) vb. hükûmetler arası kuruluşlar hayat boyu eğitim, beşerî sermaye ve çok kültürlülükten oluşan global eğitim gündeminin yaratıcısı ve yaygınlaştırıcısı kuruluşlardır. İkinci yapı olarak, özellikle çevre sorunları ve insan hakları konularıyla uğraşan global sivil toplum kuruluşları (STK) eğitim  müfredatlarını etkilemeye uğraşmaktadır. Üçüncü olarak, özellikle basın-yayın, bilgisayar, enformasyon ve kâr amacı güden eğitim sektörlerinde faaliyet gösteren çok uluslu şirketler de eğitimle ilgili gündemin parçasıdır.

Kurumcular, eğitim ile kazanç arasındaki pozitif ilişkiyi açıklayan, eğitimin “sinyal” fonksiyonunu analiz ederler. Bu görüşe göre, işverenler,  işçinin  verimliliği ile ilgili eksik enformasyona sahiptir; bu yüzden işe  almadan önce, adaylar arasında bir eleme yaparlar. İşveren daha verimli,  daha yetkin olan adaylar için ilave işyeri eğitim maliyetini daha düşük (daha az yetkin olanlara göre) hesaplar; bu nedenle öz geçmişinde daha iyi eğitim kayıtları olan adayların işverene daha yüksek verimlilik için “sinyal” verdiği kabul edilir. Bu nedenle eğitimin, yetkinliği/verimliliği artıran bir araçtan çok kimin daha çok ya da daha az yetkin olduğunu belirleyecek bir sinyal olarak ele alınmasında yarar görürler.

SLM teorisyenleri, beşerî sermaye modelinin eğitim ve işyerinde mesleki eğitim yatırımının, beklendiği gibi yoksulluğu azaltmadığını vurgularlar, gelir dağılımındaki adaletsizliğin artışına dikkat çekerler: SLM araştırmaları, kentli işgücü için eğitim harcamaları ile gelecekteki istihdam ve gelir beklentileri arasında bir ilişki olmadığını göstermektedir.

Marksistlere göre, eğitimin işlevleri kapitalist toplumdaki gelişmelerden bağımsız ele alınamaz. Sermayenin aşırı birikim eğilimi, eğitimin özel sektöre açılmasına ve teknoloji-yoğun üretim de eğitim-istihdam ilişkisinin güçlendirilmesi taleplerine yol açmıştır. Bir yandan eğitim kurumlarını özel sektörün  işletimine açarak eğitimin sermayeleştirilmektedir, ticarileştirilmektedir. Bu anlamda bilgi metalaşmakta, bilgiyle ilgili her türlü üretim, aktarım ve edinim, insanın özerk bir etkinliği olma özelliğini yitirmektedir; böylece bilgi evrensel eş değer olan parayla eşitlenir ve parayla benzer dolaşım çizgilerine sahip olur (enformasyon toplumu, diploma ve sertifika fetişizmi, üniversitelerde Bologna süreci).

Yeni Ekonomide Aracılar Büyük Ölçüde Ortadan Kalkacaktır: Özel ve kamu sektöründe bir çok kurum tüketicileriyle ağlar aracılığıyla doğrudan temas kuracaklar ve aracılarını büyük ölçüde elimine edeceklerdir.

Yeni Ekonominin Hakim Sektörü Üçlü Bir Oluşumdur: Sanayi ekonomisinde otomotiv anahtar sektör konumundayken, yeni ekonomide hakim ekonomik sektör diğer tüm sektörlerin refah yaratmasına giden yolu teşkil eden bilgisayar, iletişim ve eğlence sanayilerinin bütünleşmesiyle oluşan yeni medya sektörüdür.

hayat boyu eğitim, 1970’lerde UNESCO’nun yayınladığı bir raporda “bireysel kültürel büyümenin” bir parçası olarak daha insani boyutta ele alınmıştı. 1980’ler ve 1990’larda geçerli olan tartışmalar sürecinde, OECD bu kavramı yeniden kavramsallaştırdı ve hayat boyu eğitimi beşerî sermaye yatırımının bir parçası hâline getirdi. Ardından Avrupa Birliği (AB) hayat boyu eğitimi, bilgi ekonomisinin beşerî sermaye gereksinimi olarak baş köşeye oturttu.

Klasik iktisadi görüşleri savunan başlıca iktisartçılar A. Smith, D. Ricardo, J.B. Say, R. Malthus, J.S.Mill ve F. Lasalle’dir

Ücretin Tunç Kanunu aslında ilk kez David Ricardo’nun 1817 yılında yayınladığı ‘İktisat Politikası ve Vergileme Prensipleri’ adlı eserinde ileri sürülmüştür

ÇAĞDAŞ ÜCRET TEORİLERİ Klasik ücret teorilerinin ücret oluşumunu açıklamakta başarısız kalmaları 20. Yüz yıl başlarından ititbaren yeni ücret teorilerinin ortaya çıkmasına neden olmuştur. Ünitenin bu kısmında çağdaş ücret teoilerinden ikisi ayrıntılı olarak incelenecek, kitabın farklı bölümlerinde daha ayrıntılı olarak incelenen diğer teorilere ise –tekrara düşmemek için- özetle değinilecektir. Marjinal Verimlilik Teorisi Özellikle 20. yüz yılın başlarından itibaren geniş bir şekilde tartışılan ücret teorilerinden biri de Marjinal Verimlilik Teorisi’dir. Karl Menger, Van Wieser, Von Böhm-Bawerk, Stanley Jevonk, Francis Walker, J. Bates Clark ve Alfred Marshall gibi iktisatçıların formüle ettikleri bu görüşün ana ekseni ücretin işverenin istihdam ettiği en sonuncu işçinin ürettiği son birimin (marjinal ürün) net kıymetine eşit olmasıdır.

Pazarlık Gücü Teorisi’ne göre ücretlerin üst ve alt sınırları vardır. Fiili ücret bu iki sınır arasında işçi ve işverenin pazarlık gücüne göre belirlenir. Teori alt ve üst sınırlar konusunda bir açıklama getirmemektedir (Lordoğlu ve Özkaplan, 2003: 296). Nispi bir güç ölçüsü olan pazarlık gücünü ‘kişinin karşı tarafı kendi şartları üzerinde anlaşmaya ikna edebilme yeteneği’ olarak tanımlamak mümkündür.

Cağdaş ucret teorileri olarak Yeni Keynesyen Okulun reel ucret katılığını açıklamaya yonelik uc teorisinden daha soz etmek mumkundur (Kablamacı, 2011:55). Bunlar Etkin Ucret Teorileri, İcerdekiler- Dışardakiler Teorisi ve Örtülü (Zımnî) Anlaşmalar Teorisi’dir.

Neoklasik Marjinal Verim Teorisinde ücretlerin emek piyasalarında anahtar bir role sahip olduğu kabul edilmiştir. Teori bazı varsayımlara dayanmaktadır. Buna göre hem ürün hem de emek piyasaları tam rekabetçi piyasalardır. Firmalar hem fiyat alıcısı hem de ücret alıcısıdır. İşçiler ve işverenler bağımsız hareket ederler ve sendikalar ve hükümet müdahaleleri yoktur

İşgücünün Heterojenliği ve Ücret Farklılığı Ücret farklılıkları sadece işlerin heterojenliğinden kaynaklanmaz. Tam rekabet piyasasının varsayımlarının tersine gerçek hayatta işgücü de homojen değil birbirinden farklı özelliktedir. İşgücünün iki açıdan farklılığı ücret farklılıklarının ortaya çıkmasına neden olur. Bunlardan birincisi bireysel tercihlerin farklı olması, ikincisi ise beşeri sermaye farklılığıdır.

Klasik iktisatçılardan D.Ricardo 1823 yılında kaleme aldığı ‘Ekonomi Politiğin İlkeleri’ adlı kitabında emeğin piyasa ücretinin doğal ücrete eşitlenme sürecini Malthus’un yukarıda kısaca açıklanan teorisine dayandırır. Ona göre emeğin piyasa ücreti doğal ücreti geçerse işçilerin refah düzeyleri artacaktır. Bu durum onların daha iyi koşullarda yaşamalarını sağlamanın yanı sıra nüfus artışını da teşvik edecektir. İşçilerin sayısı arttığı zaman ise ‘kıtlık (nedret) kanunu’ devreye girecek ve piyasa ücretinin azalmasını sağlayacaktır. Bu azalma piyasa ücretlerini doğal ücret düzeyine -hatta kimi durumda onun da altına- indirecektir. Tersi durumda, emeğin piyasa ücreti doğal ücretinin altında olduğunda ise işçiler sefalete düşecekler ve özellikle çocuk ölümleri artacaktır. Düşük ücretler aynı zamanda insanların evliliklerini ertelemelerine sebep olacaktır. Bu faktörler orta vadede emek arzının azalmasına, bu ise emeğin piyasa ücretinin doğal ücret düzeyine yükselmesine yol açacaktır. Bu nedenle klasik iktisatçılara göre uzun dönem emek arz eğrisi doğal ücret düzeyinde sonsuz esneklikte bir eğridir

İşgücü piyasalarında işleri ve ücretleri farklılaştıran bir başka unsur da firma ölçeğidir. Hemen her yerde ve zamanda gözlenen bir durum büyük firmalarda ücretlerin küçük firmalara oranla daha yüksek olmasıdır. Firma ölçeği büyüdükçe ücretlerin de artmasının çeşitli nedenleri vardır. Büyük firmalar küçük firmalara oranla daha sermaye yoğun firmalardır. Emek kalitesi ve sermaye yoğunluğu birbirlerini tamamlayan unsurlar olduğu için bu firmaların kaliteli işçi çalıştırmaları gerekir. Kaliteli işçilerin ücretleri yüksektir. Büyük firmalar ayrıca işgücünü denetlemenin güçlüğü nedeniyle 4. Ünitede belirtilen etkin ücret modellerinden ‘kaytarma modeli’ çerçevesinde yüksek ücret verirler. Burada amaç piyasadaki diğer firmalardan yüksek ücret vererek kaytarmanın fırsat maliyetini yükseltmek ve kaliteli işçiler için firmayı çekim merkezi haline getirmektir. Ayrıca büyük firmalardaki uzmanlaşmanın daha fazla işyerinde eğitim yatırımı gerektirdiği bilinmektedir. Eğitim ekonomisi ile ilgili 6. Üniteden hatırlanacağı gibi eğitim ile birlikte verimliliğin ve ücretlerin artması beklenen bir durumdur Son olarak büyük firmaların genelde eksik rekabetçi piyasalarda olmasının da üç açıdan ücret yüksekliği ile bağlantısı olduğu düşünülebilir. Birincisi eksik rekabetçi piyasalarda kâr marjları yüksek olduğu için firmalar kamuoyu gözündeki görüntülerini üst seviyede tutmak için piyasa genelinden yüksek ücret verebilirler. İkincisi ise büyük firmalardaki yüksek kârlar nedeniyle bu firmalarda ya sendikalaşma tehdidi veya sendikalaşma oranı yüksektir. Son olarak büyük firmalarda  sadece kârların yüksekliği değil çalışma temposunun ağır oluşu da işçilerin sendika çatısı altında organize olmalarında etkilidir. Yukarıda özetlenen nedenlerden hangilerinden kaynaklanırsa kaynaklansın büyük firmalarda ücretlerin yüksek olması işleri birbirinden heterojen kılarak ücretlerin farklılaşmasına yol açar

Klasik doğal ücret teorisi gibi19. yüz yılın ‘karamsar’ işgücü piyasası koşullarından türetilen bir başka teori de Karl Marx’ın formüle ettiği ‘Artık Değer Teorisi’ dir. Teori, doğal ücret teorisine eleştiri amaçlı olmakla birlikte, klasik iktisat ekolü ile aynı varsayımlardan hareket etmiştir