ÇALIŞMA EKONOMİSİ II

Cinsiyete dayalı ayrımcılığın en yaygın gözlenen hâli cinsiyete dayalı mesleki
katmanlaşmadır. Mesleki katmanlaşma, yatay ve dikey olmak üzere iki türlü
analiz edilir.

Mesleki Yatay Katmanlaşma: İşlerin ya da mesleklerin kadın ve erkek işi ya da mesleği diye ayrışmasıdır.

Ayrımcılığın, “tercih edilmeyen” iş ilişkilerinden doğduğu kabul edildiğinde “ücret ayrımcılığı” ile “iş/meslek ayrımcılığı” arasındaki analitik ayrım ortadan kalkar.

Cari piyasa ayrımcılığı ise Arrow tarafından “işçinin kişisel özelliklerinin, verimlilik düzeyinden bağımsız olarak değerlendirilmesi” şeklinde tanımlanmaktadır. Bu tanım, bireyin emek piyasasındaki değerinin, onun marjinal verimliliğini etkileyen tüm talep ve arz yönlü faktörlere bağlı olduğunu kabul eder; eğer verimlilikle ilişkisi olmayan faktörler (ırk, cinsiyet vb.), emek piyasasında pozitif ya da negatif bir değere yol açarsa o zaman ayrımcılıktan bahsedilebilir.

Piyasa öncesi ayrımcılık; fakirlik, eğitim hizmetlerinden yararlanmada eşitsizlik, toplumsal cinsiyetçi roller vb. faktörlerin çalışma hayatına girmeden önce yarattığı eşitsizlikler olarak anlaşılır.

Cam Tavan: Sahip oldukları nitelikler ve kazanımlarından bağımsız olarak kadınların ve etnik azınlıkların şirketin kariyer merdivenlerinin üstüne çıkmasına set çeken, görünmeyen, ancak aşılamayan engellerdir.

Müşterilerin Ayrımcılığı
Bazı durumlarda, müşteriler kadınların değil erkeklerin hizmet etmesini tercih
edebilir. Eğer, erkekler lehine olan tercihleri, borsa uzmanlığı, pilotluk gibi bazı
mesleklere yönelikse ve kadınların daha az sorumluluk gerektiren işlerde (resepsiyoncu, hostes gibi) çalışması gerektiğine inanılıyorsa kadınların aleyhine mesleki katmanlaşma gündeme gelebilir. Eğer kadınlar, müşterilerinin erkekleri görmeyi tercih ettiği mesleklerde iş bulurlarsa ortalama erkeğe göre daha donanımlı olmayı ya da daha düşük ücret almayı kabul etmek zorunda kalacaklardır çünkü firma açısından kadınların değeri eş değer donanıma sahip erkeklerden daha düşüktür; zira müşterilerin tercihleri erkeklerden yanadır.

Ayrımcılık, aynı iş için farklı ödeme şeklinde görülebileceği gibi eşit verimliliğe sahip bireylerin farklı ücret düzeyine karşı gelen farklı işlere sahip olmaları şeklinde de ortaya çıkabilir. Rekabetçi emek piyasasında, işçilere marjinal verimliliklerine eşit ücret ödenmesi ayrımcılığın olmadığını gösterir. Doğru cevap C şıkkıdır.

Mesleki yatay katmanlaşmayla kast edilen, işlerin veya mesleklerin kadın
ve erkek işi veya mesleği diye ayrışmasıdır. Doğru cevap A şıkkıdır.

Hemen hemen tüm ekonomilerde hemşirelik, ilkokul öğretmenliği, sekreterlik ve hosteslik kadın mesleği olarak bilinir. Doğru cevap B şıkkıdır.

Hemen hemen tüm ekonomilerde şoförlük, cerrahlık, inşaat işçiliği, makine mühendisliği ise erkek mesleği olarak bilinir. Doğru cevap A şıkkıdır.

Sahip oldukları nitelikler ve kazanımlarından bağımsız olarak kadınların ve etnik azınlıkların şirketin kariyer merdivenlerinin üstüne çıkmasına set çeken, görünmeyen, ancak aşılamayan engeller Cam Tavan olarak adlandırılır. Doğru cevap C şıkkıdır.

Beşeri sermaye teorisi kadın-erkek ücret farklılıklarını ve cinsiyete dayalı mesleki katmanlaşmayı açıklayan, arz yönlü teorilerdendir ve beşeri sermaye donanımı arasındaki farklılıkları açıklar, aynı zamanda kadın ve erkeklerin neden farklı meslek ya da sektörlerde yoğunlaştığını açıklar. Doğru cevap E şıkkıdır.

G.Becker’in ayrımcılıkla ilgili çalışması, beşeri sermaye ve aile içinde cinsiyete dayalı işbölümü üzerine yapılan araştırmalara öncülük etmiştir. Becker, işverenin kadınlara karşı olan ön yargısı nedeniyle eşit derecede verimliliğe sahip kadınları, erkeklere ödediği ücretten ayrımcılık katsayısı, yani kadınları istihdam etmenin ilave maliyeti kadar düşük bir ücretle istihdam ettiklerini belirler. Doğru cevap B şıkkıdır.

Monopol Gücü Modellerin temel önermesi emek piyasasında ayrımcılık yapılmaktadır çünkü ayrımcılık yapmak kârlıdır. Rekabetçi güçler emek piyasasında etkili olamaz, zira ayrımcılık, işgücünü ırk ve cinsiyete göre birbirleriyle rekabet edemeyen alt gruplara bölmek için kullanılır ve böylelikle bir tür işçilere has kast sistemi yaratılır. Doğru cevap E şıkkıdır.

Beş olumlu-kadınsı kabul edilen özellik şunlardır: Bakım, yetiştirme (çocuk ve yaşlılara yönelik) konusunda doğal yetenek, ev işlerine benzer işlerde beceri ve tecrübe, daha yetkin el mahareti, daha yüksek duygu yönetimi ve sabırlı olma, monoton işlere yatkınlık ve daha çekici fiziksel görünüş ve daha fazla duygusal kontrol

Beş olumsuz-kadınsı nitelik ise şu şekilde sıralanabilir: Başkasının yönlendirmesine açık olma, yumuşak başlı olma, daha az fiziksel güce sahip olma, bilim ve matematikte daha az yetenekli olma, seyahat etmeye daha az istekli olma, fiziksel tehlikeye maruz kalma ve fiziksel güç kullanma konularında daha az gönüllü olma.  Doğru cevap D şıkkıdır.

Belirli bir iş yerinde, erkek işçiler kadınlarla birlikte çalışacakları işlerden sakınma
yoluna gidebilirler çünkü onlar kadınlara karşı ön yargılı oldukları için örneğin
“kadın kısmından emir alınmaz” diye düşünürler ya da bir görevin sorumluluğunu
“saçı uzun, aklı kısa” kadınlarla paylaşmayı doğru bulmazlar ya da kadınların
çaycı, kat hizmetlisi gibi daha düşük statülü işlere verilmediği iş yerlerinde
çalışmak istemezler.

Kadınların emek piyasasındaki konumlarının toplumsal cinsiyetçi açıdan analizi,
bu anlamda kadınların eş ve anne olarak toplumsal olarak belirlenmiş rollerine
ilişkin beklentilerin, kadınların emek piyasasındaki konum ve deneyimlerini
nasıl etkilediğine bakar. Feministler ayrımcılığı; hem iş yerinde hem de ailede
ekonomik, toplumsal, siyasi ve kültürel faktörlerin çok boyutlu etkileşimi sonucu,
ücret düzeyi, istihdam ve mesleki konum açısından ortaya çıkan farklılaşmalar/
eşitsizlikler şeklinde tanımlamaktadırlar.
Ancak Feminist araştırmaların ayırt edici özelliği, toplumsal cinsiyetçi bakış
açısıdır. Feminist teoriler ya da toplumsal cinsiyet teorisi, yerleşik iktisadın veri
kabul ettiği emek piyasasına ait olmayan değişkenleri analizinin merkezine koyar.
Toplumsal cinsiyet ile cinsiyet arasındaki ayrım, feminist teorinin özünü oluşturur.

Karşılıksız emeğin özgül nitelikleri şöyle sıralanabilir:
Karşılıksız emek doğallaştırılmıştır; ölçülemez ve ayrıştırılamaz. Çocuğunuza
bakarken aynı zamanda yemek yaparsınız, ortalığı temizlersiniz; ev işleri iç içe geçer. Ev-içi üretim sadece kullanım değeri olduğu için ekonomi dışı ve değersiz görülmektedir. Karşılıksız emek, görünmeyen emektir, nesneleşmemiştir, duygusal ilişkilerle örülmüştür. Kocanızı ya da çocuğunuzu sevdiğiniz için ona yemek yapar, giysilerini ütülersiniz. Bu öznellik hanelerde günlük pratiklerle sürekli üretilir ve yeniden yapılandırılır.