ÇALIŞMA EKONOMİSİ II - Deneme Sınavı - 15

Toplu pazarlığın bir başka özelliği çeşitli aşamaları içinde barındıran dinamik bir süreç olmasıdır. Toplu pazarlık birbirini takip eden ve kimi zaman iç içe girmiş alt aşamadan oluşur. Bu aşamalar şunlardır.
1. Tarafların belirlenmesi aşaması (yasal aşama)
2. Taleplerin belirlenmesi aşaması (ekonomik aşama)
3. Toplu görüşme aşaması (psiko-sosyolojik aşama)
4. Toplu sözleşmenin düzenlenmesi ve imzalanması aşaması (seramoni aşaması)
5. Toplu sözleşmenin uygulanması aşaması (uygulama aşaması)
6. Sözleşmenin uygulanması sırasında çıkan uyuşmazlıkların çözülmesi aşaması (tahkim ve arabulma aşaması).
Görüldüğü gibi toplu pazarlık çok aşamalı ve dinamik bir süreçtir. Bu süreçlerden özellikle ikinci ve üçüncü aşama gerginliğin hakim olduğu, psikolojik faktörlerin ön plana çıktığı aşamalardır.

Toplu sözleşme sisteminin üç yönden önem taşıdığı belirtilebilir. Bunlar ekonomik, sosyal/siyasal ve psikolojik/sosyolojik yönlerdir. Genel olarak bakıldığında toplu iş sözleşmelerinin üç amacı vardır. Birinci amaç emeğin bedelini -yani ücretleri- belirlemek, ikinci amaç iş uyuşmazlıkları konusunda bir bir endüstri içtihatlar (uygulanacak kuralın yasada açıkça belirtilmemesi durumunda yargıcın ya da hukukuçunun görüşünden doğan yargı kuralı değerinde sonuç) sistemi kurmak ve işçiler ve işverenlerin bireysel ve toplu çıkarlarını temsil edecek bir mekanizma oluşturmaktır. Toplu sözleşmenin ekonomik önemi birinci amaçla ilgilidir.

Grev nedeniyle işverenin yüklendiği maliyet üretim ve satış geliri kaybıdır. Üretilen ürünün piyasası dış rekabete açık ise, bu maliyete pazar payının azalmasını da eklemek gerekir. İşçilerin yüklendiği maliyet ise ücret geliri kaybıdır. Her ne kadar greve giden sendika üyelerine grev aidatı adı altında bir ödemede bulunsa da, bu miktar genellikle işçinin aldığı ücretin bir hayli altındadır.

Chamberlain’in Modeline göre işverenin ödemeye istekli olabileceği en yüksek ücret temelde işletmenin kazanç düzeyine, rekabet gücüne, ücret (ve dolayısıyla maliyet) artışlarının neden olabileceği satış kaybının büyüklüğüne bağlıdır. Buna göre rekabetçi piyasalarda kâr marjları düşük olduğu için eksik rekabetçi piyasalarda firmaların yüksek kâr marjlarına bağlı olarak daha yüksek ücret öedeme güçleri vardır. Bu durum sendikaların genelde eksik rekabetçi piyasalarda organize olmayı tercih etmelerinin ana sebebidir. En düşük ücret düzeyi ise işçilerin hayat standartlarının indirilmesine ne ölçüde direnç göstereceklerine ve sendikaların gücüne bağlıdır. Pazarlık gücü dolaylı olarak çok sayıda faktörle bağlantılıdır. Bu faktörleri üç grupta incelemek mümkündür. Bunlar makro ve mikro ekonomik faktörler ile yapısal/kurumsal faktörlerdir.
Makro faktörlerin başında ‘ekonominin içinde bulunduğu konjonktürel durum’ gelir. İşsizliğin arttığı ekonominin gerileme dönemlerinde (durgunluk/resesyon) pazarlık gücü düşük olan sendikalar ücret pazarlığında daha ılımlı davranırlarken, ekonomide yeterince açık işin mevcut olduğu genişleme dönemlerinde daha saldırgan davranabilmektedirler. Bunun gibi hükümetlerin ücret ve fiyat kontrolüne dayanan gelirler politikası izlemesi durumunda sendikaların pazarlık gücü zayıf olacaktır.
İşçi ve işverenlerin pazarlık güçlerini etkileyen ‘mikro’ ekonomik faktörlerin başında ‘üretimin yapısı’ gelir. Bazı üretim alanlarında üretimin durmasının işverene yükleyeceği maliyetler daha fazla olabilir. Örneğin üretilen ürün veya kullanılan hammadde mevsimsel özellik taşıyorsa, çabuk bozuluyorsa veya üretim alanı dış rekabete açık ise, üreticinin belirli sayıda ürünü yetiştirme konusunda taahhüdü varsa işçilerin pazarlık güçleri daha yüksek olacaktır. Bunun tersine ürünün talep esnekliği birden büyükse (yani talep elastik ise) ücret ve maliyet artışlarına bağlı olarak ürün fiyatı arttırıldığı zaman satış miktarı önemli ölçüde düşecektir. Böyle bir durumda sendikaların pazarlık gücü zayıf olacak ve ücretleri fazla arttıramayacaklardır. Sendikaların genellikle ürün talebinin esnek olmadığı sektörlerde daha güçlü olmalarının nedeni budur.

Walton ve McKersie Modeli
Richard E. Walton ve Robert B. McKersie’ nin 1965 yılında yazdıkları Emek Müzakerelerinin Davranışsal Teorisi (A Behavioral Theory of Labor Negatiations) günümüzün toplu müzakere öğretisinin temellerini oluşturur. İkilinin geliştirdikleri bu model aynı zamanda toplu pazarlık sürecinde davranışsal teorilerin ilkidir. Walton ve McKersie toplu pazarlığın tek bir süreç değil bütünleşik dört farklı süreç olduğunu belirtirler. İkilinin geliştirmek için iktisat, psikoloji, grup dinamikleri ve endüstri ilişkileri alanlarında geniş bir literatür çalışması yaptıkları bu alt süreçler şunlardır: Dağıtımcı Pazarlık, Bütünleştirici Pazarlık, Davranışsal Yapılanma ve Örgüt İçi Pazarlık. Modelin işleyişini kavramak için bu süreçleri kısaca incelememiz gerekmektedir.

Grev Sigortası : İşverenlerin önceden kendi aralarında bir sigorta fonu oluşturarak grev esnasında uğranılacak satış geliri kayıpların azaltmak için birbirlerine destek sağladıkları uygulamadır.

Pazarlık Gücü: Bir tarafın karşı tarafı kendi şartları üzerinde anlaşmaya ikna edebilme yeteneğidir.

Pareto Optimumu: Toplumdaki üretici, tüketici ve faktör sahiplerinden birinin durumunu kötüleştirmeden
bunlardan bir başkasınınkinin durumunu iyileştirmenin mümkün olmadığı kaynak tahsisi durumu.

Ölçek Ekonomileri: Üretim kapasitelerinde meydana gelen artışlar sebebiyle birim üretim maliyetinde azalmalar
şeklinde ortaya çıkan faydalar veya tasarruflardır. Örneğimizde sendikaların daha büyük firmalarda organize olmaları durumunda birim sabit maliyetlerin azalması kast edilmektedir.

Sendikaların ekonomik etkileri ile ilgili iki temel yaklaşımdan söz edilebilir: Birincisi, sendikaları tekel gücüne sahip, iktisadi etkinlik açısından “zararlı” iktisadi aktörler olarak ele alan Neo-klasik- liberal-yaklaşım (Pencavel, Rees, Hicks); diğeri ise Freeman ve Medoff tarafından geliştirilen ve sendikaların tekel gücünden çok, farklı çıkarlara sahip işçilerin kolektif örgütü olduğunu söyleyen -sosyal demokrat- Kolektif Ses, Kurumsal Tepki (FM) yaklaşımı.

Sendikalar, rekabetçi koşullarda olsalar, elde edemeyecekleri kazançları ele geçirdiklerinde, topluma, “tekel maliyeti” olarak adlandırılan bir maliyet yüklerler.

Ashenfelter ve Johnson’un Politik Modeli
Ashenfelter ve Johnson’ un (AJ) Pareto Optimal Hata Modellerine bir alternatif olarak geliştirdikleri pazarlık modeli Arthur Ross’un ‘sendikalar ekonomik ortamda faaliyet gösteren politik kurumlardır’ görüşünden yararlandığı için “politik” olarak adlandırılmıştır. AJ modeline göre toplu pazarlık sürecine iki değil üç taraf dahildir. Bunlar; firma, sendika liderleri ve sendika üyeleridir.
Sendika liderlerinin ve üyelerinin gerek amaçları gerekse elde ettikleri bilgiler farklılık gösterir. Sendika liderinin kendi amaçlarını gerçekleştirebilmesi toplu pazarlıkta üyelerini tatmin edecek bir sonuç elde etmesine bağlıdır. Sendika lideri pazarlıkla ilgili konu ve bilgilere sıradan sendika üyelerinden daha fazla vakıf olmakla birlikte işçilerin beklentilerinin altında bir anlaşmaya imza atarak kendi durumunu risk altına sokmak istemez, greve gitmeyi tercih eder.

Çünkü Neo-klasik analize göre her ilave çalışanın ancak bir öncekinden daha düşük ücret almayı kabul ettiği zaman istihdam artabilir.

Ortodoks teori çerçevesindeaşağıdaki koşullara bağlı olarak değerlendirilir:

1. Firmanın kârlılık oranı ve piyasasını kaybetmeden ürün fiyatlarını yükseltme becerisine(genellikle aksak rekabetçi piyasalarda, büyük ölçekli, içsel işgücü piyasası olan firmalarda sendikalar daha başarılı olurlar),

2. Sendikanın grevin maliyetini firmaya yükleme becerisi ki büyük ölçüde firmanın müşteri kaybetmeyecek ölçüde mal stokuna sahip olup olmamasına ve firmanın grev esnasında taşeron işçi istihdam ederek üretimi sürdürüp sürdürememesine,

3. Firmanın grev süresince karşı karşıya kaldığı mali kayıpları telafi edecek mali kaynaklara sahip olup olmamasına,

 4. Sendika üyelerinin grev esnasındaki dayanışma ve kararlılığı kadar, gelir kaybını telafi edecek mekanizmalara sahip olup olmamasına

Modern teori olarak nitelendirilebilecek Kolektif Ses/Kurumsal Tepki Yaklaşımı, R. Freeman ve J. Medoff tarafından tekel yaklaşımına alternatif olarak geliştirilmiştir.

Modern yaklaşıma göre, eğer sendikalar tam rekabetçi piyasalarda faaliyet gösteriyorlarsa ve bütün yaptıkları, ücretleri rekabetçi düzeyinin üstüne çıkartmaksa, sendikaların ayakta kalmaları oldukça zor olacaktır çünkü sendikaların örgütlendiği firmaların üretim maliyetleri diğerlerine göre daha yüksek düzeyde gerçekleşecektir. Bu tip piyasalarda sendikaların varlıklarını sürdürebilmeleri için, tüm endüstri ya da sektörü örgütlemeleri gerekecektir.

FM yaklaşıma göre, etkin bir tepki için, bireysel yerine kolektif pazarlık iki nedenle gereklidir: Birincisi firmaların faaliyetlerinin önemli bir boyutu da “kamu malları” üretmeleridir,

FM modeli, sendikaların ücret etkisi üzerine şu yorumlarda bulunur:
a. Sendikaların ücret üzerinde etkili olduğuna ilişkin genel yargı doğrudur.
b. Ücret farklılıklarının boyutu işçiler, piyasalar ve zaman açısından değişiklik arz eder.
c. İşçiler açısından sendikalı-sendikasız ücret farkı en iyi şekilde “ses”den kaynaklanan standart sendika ücret politikasıyla anlaşılabilir.
d. Piyasalar açısından sendikalı-sendikasız ücret farkı sendikanın tekel gücü ile işverenin ürün piyasasındaki gücüne bağlıdır.
e. 1970’lerdeki sendikalı işçinin ücreti önemli oranda yüksekti ancak 1980’lerde bu fark normale döndü.
f. Sendikalara bağlı olarak ortaya çıkan toplumsal kayıp küçüktür

Ücret skalası, genellikle kişiden çok, iş tanımına göre belirlendiğinden, sendikalı işyerlerinde kıdem gibi faktörlere daha fazla ağırlık verilir; yeteneğe dayalı farklılaşmış kişisel değerlendirmelere itibar edilmez.

Türkiye’de yapılan az sayıdaki araştırmaya göre sendikalı işçilerle sendikasız işçiler arasındaki
ücret farkı %11’dir.

eğitim

katılımcı yönetim ve küreselleşme

Toplu pazarlıkların yönetilmesi