ÇALIŞMA EKONOMİSİ I

Hem tıbbi bakım hem de eğitim için yapılan harcamalar, beşeri sermaye
yatırımı olarak adlandırılır, ancak bu yatırımların yaratacağı gelir akımının hesaplanması oldukça zor ve tartışmalı bir konudur: zira potansiyel gelirin bir
bölümü yatırımı yapan bireye ve topluma “fayda/ tatmin” sağlar ve bu tatminin piyasadaki ortalama ücret oranı üzerinden ölçülmesi yeterli bulunmaz.

Beşeri sermayenin dayanıklılığı ise bir kişinin sahip olduğu yaşam süresi kadar
olmaktadır. Beşeri sermaye, bir kişinin hem genetik olarak sahip olduğu beceri ve yetenek olarak, hem de doğumdan sonra edindikleri olarak tasarlanır.

Sen’e göre, gelir ölçütü,ekonomik büyümenin nimetlerinden herkesin aynı
biçimde yararlanamadığını ve yoksun durumda olanları göstermediği için yaşam standardı açısından iyi bir ölçüt değildir. Sen’in yaklaşımında, gelir
yerine yapabilirlikler, “potansiyel işlevsellikler” olarak tanımlanır. Buradaki vurgu, esas olarak insanların ne kadar kazandıkları (gelir) ya da ne kadar
harcadıklarında (tüketim) değil; ne olmaya ya da ne yapmaya muktedir oldukları, yani yapabilirlikleri üzerindedir. Sen’in yaklaşımına göre, yapabilirlik, esas olarak insanlar açısından değerli olan işlevsellikleri başarma özgürlüğünü yansıtır.

Kurumcu İktisat, Neo Klasik iktisattan farklı olarak, birey üzerinden analiz yapmaz, yapıya ve kurumlara önem verir. İşgücü piyasasında sendika, büyük ölçekli şirketler gibi kurumların işe almadan, kariyer ilerlemesine ve ücretlerin belirlenmesine kadar belirleyici etkileri olduklarını kabul eder. Kurumcular, piyasaları veri olarak almazlar, tersine neden piyasanın birbirinden farklı ve birbirleri arasında geçişkenlik olmayan katmanlara ayrıldığını merak ederler.

Marksist teori, kapitalist sistemi sınıf, sömürü, sermaye birikim süreci, artı değer ve toplumsal yeniden üretim gibi kavramlarla analiz eder. Meta, bu anlamda kapitalist toplumun temel yapı taşıdır, piyasada alınıp satılan her şey metadır. Sermayenin değerlenmesi için ve sermaye devir hızının kesintisiz işleyebilmesi için, 1980’lerden itibaren eğitim ve sağlık gibi daha önce kamu tarafından üstlenilen ve parasız olan hizmetlerin piyasalaşma ve ticarileşme süreçlerine dikkat çekerler.

İşverenlerin ücret dışı işgücü maliyetleri arasında işe alma ve kariyer anlamında ödüllendirme maliyeti başta gelmektedir. Çalışanı işe almanın ve
işyerinde kariyer merdivenlerinde yükseltmenin araştırma ve bilgi edinme gibi yüksek bir maliyeti vardır. İşe alırken, sınav, mülakat, gazeteye, web sayfasına ilan vd. parasal harcamalarla birlikte, işe alma sürecinin alternatif maliyeti olarak üretim zamanından çalınan zamanın parasal olmayan maliyeti de hesaplanabilir. Kariyer ilerlemesinde, şirket kültürü çerçevesinde, işyerinde aldığı eğitim, performans kriterleri vd. göstergelere göre çalışanın verimliliğini, üretime katkısını değerlendirilir. Zira işveren için çalışanın potansiyel verimlilik düzeyine
ilişkin her zaman bir risk söz konusudur ve işveren bu maliyeti minimize etmek ister. İşte “eleme” yaklaşımı, işverenin söz konusu maliyetleri azaltmak
için, çalışanın beşeri sermaye donanımını bir tür eleme aracı olarak kullandığını vurgular. Arrow, eğitimle büyüme arasında doğrudan bir ilişki olmadığını, eğitimin işverenler tarafından doğru işe doğru insanı yerleştirme de bir filtre görevi üstlendiğini belirtir.

Eğitim hizmetleri talebinin çeşitli özellikleri vardı. Bu özelliklerin başında eğitim hizmetinin evrensel insan hakkı sayılması gelir. Eğitim talebinin bir başka özelliği de birey ve toplum açısından maliyetinin öngörülebilir olmasıdır. Eğitim harcamaları acil değil planlı harcamalardır. Eğitimin genellikle birikimli bir
süreç olması onun bir diğer özelliğidir. Eğitim talebinin eğitim kurumlarını gerekli kılan bir yapısı vardır. Bir insanın eğitim kurumlarına başvurmadan beşeri sermayesini donatması mümkün değildir. Eğitimin bir başka özelliği de hizmette standartlaşmanın belirgin olmasıdır. Eğitim hizmetinde kalite kontrolü
sınavlar, ödevler gibi araçlarla kolaydır. Eğitim hizmetinin en belirgin özelliği ise dışsal fayda sağlamasıdır. Eğitim sadece o hizmetten yararlanan bireylere değil topluma da faydalar sağlar. Son olarak eğitim hizmetleri piyasasının aksak rekabetçi bir yapıda olduğunu belirtmek gerekir.

Ücret beşeri sermayenin bir fonksiyonudur:
W=r. H (r=beşeri sermeye yatırımının getirisi, H= beşeri sermaye stoku

Tüketiminde rekabetin olmadığı ve tüketiminden başka insanların
mahrum edilemediği- bedel ödenmemesine rağmen mallar olarak tanımlanır, örneğin ulusal güvenlik, şifresiz TV yayını vb.) Hem tıbbi bakım hem
 e eğitim için yapılan harcamalar, beşeri sermaye yatırımı olarak adlandırılır, ancak bu yatırımların yaratacağı gelir akımının hesaplanması oldukça zor
ve tartışmalı bir konudur: zira potansiyel gelirin bir bölümü yatırımı yapan bireye ve topluma “fayda/ tatmin” sağlar ve bu tatminin piyasadaki ortalama ücret oranı üzerinden ölçülmesi yeterli bulunmaz. Bu durumda yukarıda seçenekler arasında yer alan üniversite eğitimi özellikle dışsal fayda sağğalayn bir hizmet olarak açıklanabilir.

Bir beşeri sermaye unsuru olarak sağlık ele alındığında belli özelliklerden söz edilmelidir. Sağlık maliyeti kişi tarafından önceden kestirilemez diğer bir ifadeyle öngörülemez. Sağlık hizmeti almak kişi kararından bağımsızdır dolayısıyla talep rastlantısaldır denilebilir. Sağlık hizmetleri  acil müdahale gerektirebilir, sağlık hizmetleri kişiye göre farklılık arz edebilir.

Bu özelliklerin doğal bir sonucu olarak "Sağlık hizmetlerinin maliyeti önceden kestirilememektedir"

B şıkkında yer alan özellik bir beşeri sermaye yatırımı olarak sağlık hizmetleri bakımından söylenemez.

Bir beşeri sermaye yatırımı olarak ele alındığında eğitim;  maliyeti kişi tarafından önceden kestirilebilir diğer bir ifadeyle öngörülebilir bir yapıdadır. Kişi eğitim hizmeti alıp almama kararını kendisi vermektedir. Eğitim birikimli bir süreçtir ve göreli olarak standarttır, kişilere göre farklılık göstermez.

Eğitim bir beşeri sermaye yatırımı olarak ele alındığında; "II. Göreli olarak standarttır. III. Maliyeti önceden kestirilebilir. IV. Birikimli bir süreçtir." ifadeleri söylenebilir iken, "I. Acil müdahale gerektirir." ifadesi söylenemez.

Grafikte yer alan "Z" "Dolaylı Maliyet" tir. Bseşeri Sermaye Teorisine göre eğitimin doğrudan maliyetleri, vazgeçilen diğer alternatifi ifade eden dolaylı maliyeti ve psikolojik maliyeti söz konusudur. Ancak grafiksel gösterimde psikolojik maliyetler yer almamaktadır

“Genel Amaçlı İşyerinde Eğitime Yatırım Kararı” grafiğinde “Q” UU' kazanç çizgisinin altında kalan maliyetleri ve “Z” UU' kazanç çizgisinin üzerinde kalan brüt kazancı göstermektedir.

Amartya Sen refah ekonomisi, yoksulluk ve kalkınma konularında özgün katkıları olan bir düşünürdür; “yapabilirlikler” yaklaşımına göre Sen, refah ekonomisinin tümüyle gelir bazında düşünülmesi ve ekonomik büyümenin bir ülkedeki yaşam kalitesinin başlıca ölçütü olarak ele alınması konusunu eleştirmiştir. Sen’e göre, gelir ölçütü, ekonomik büyümenin nimetlerinden herkesin aynı biçimde yararlanamadığını ve yoksun durumda olanları göstermediği için yaşam standardı açısından iyi bir ölçüt değildir.

Sen’in yaklaşımında eğitim sadece geliri artıran bir araç değil, kendi içinde bir amaçtır. Bu yaklaşımda, örneğin, okur-yazar olmak, hesap yapabilmek, enformasyonu değerlendirebilmek, ortalama bir sosyal hayat yaşayabilmek için gerekli işlevsellikler olarak ele alınmaktadır.

Kurumcu İktisat, Neo Klasik iktisattan farklı olarak, birey üzerinden analiz yapmamakta, yapıya ve kurumlara önem vermektedir. İşgücü piyasasında sendikalar, büyük ölçekli şirketler gibi kurumlar işe almadan, kariyer ilerlemesine ve ücretlerin belirlenmesine kadar belirleyici etkilere sahiptir. Kurumcular, piyasaları veri olarak almazlar, tersine neden piyasanın birbirinden farklı ve birbirleri arasında
geçişkenlik olmayan katmanlara ayrıldığını inceleme alanlarına alırlar.

Feminist teori, toplumsal cinsiyet, patriyarka ya da erkek egemen ideoloji/sistem, yeniden üretim, hiyerarşik ikilikler (özel alan/kamusal alan gibi) ve cinsiyete dayalı iş bölümü gibi kavramlarla topluma ve hayata bakarlar. Görünmeyen kadın emeğinin özgünlüğünü vurgulayarak kadınların özel alandaki ev içi üretim ve bakım işlerini üstlenmeleriyle, kamusal alanda, işyerlerindeki ikincil konumları
arasındaki ilişkinin sürekliliğine dikkat çekerler.