ÇALIŞMA EKONOMİSİ I

Emek piyasasında işgücünün ücret farklılıklarının ortaya çıkmasına neden olan iki faktör vardır. Bunlardan birincisi bireysel tercihlerin farklı olması, ikincisi ise beşeri sermaye farklılığıdır.

Sorunun açıklaması:

Bireyin eğitimine yapılan yatırıma beşeri/insan sermayesi denir. Bireylerin eğitimine yapılan yatırım; bireyin eğitim ve beceri düzeyinin yükseltilmesini ifade eder. Eğitim yatırımı bireylerin verimliliklerini yükseltmek yoluyla gelirlerinin de artmasını sağlar. Buna göre daha fazla eğitim yatırımı yaparak beşeri sermaye düzeylerini arttıran kişiler işgücü piyasalarında daha yüksek getiriler elde ederler.

İş aramanın dolaylı (fırsat) maliyeti; iş arama esnasında piyasada çalışamamak nedeniyle kaybedilen gelirdir. Bu maliyet; işsizler için daha düşükken, çalıştığı halde daha iyi iş arayanlarda daha yüksektir. İş aramanın doğrudan maliyetini ise iş bulmak için yapılan ulaşım maliyeti oluşturur.

Emek göçü; bir beşeri/insan sermaye yatırımıdır. Emek göçü yatırım olma özelliği yapıldığı dönemde bazı maliyetlere neden olması, ancak sonraki dönemlerde ise gelir artışı yaratması yaratmasıdır. İşgücünün çalışmak için sektör, şehir, bölge ve ülke değiştirmelerinin altında yatan güdü göç ederek gelecek dönemlerde daha yüksek getiriler elde etme isteğidir.

Emek göçünün üç tür maliyeti vardır. Bunlar; doğrudan, dolaylı ve psikolojik maliyettir. Doğrudan maliyetler taşınma nedeniyle bireyin parasal olarak yaptığı harcamalardır. Evini taşıması gibi. Emek göçünün dolaylı maliyeti ise göç esnasında çalışamamaktan dolayı kaybedilen gelirdir. Emek göçünün en önemli olanı maliyeti psikolojik olanıdır. Yeni bir düzene ayak uydurmak, arkadaş ve aile çevresinden uzak kalmak psikolojik anlamda zor bir olaydır.

Telafi edici ücret farklılığı (TEÜF) uygulamasının çeşitli nedenleri vardır. Ölüm ve yaralanma riski bu nedenlerin başında gelir. Örneğin daha güvenli ortamda imalat yapan bir işçi ile binlerce santigrat sıcaklıkta maden eritme tesisinde çalışan
bir işçinin aynı ücreti almaları adil olmaz. Bunun gibi toplumun genelinin pis veya zor olarak kabul ettiği kanalizasyon tamiri, asfalt kırma gibi işlerde
çalışanların da daha kolay ve temiz işleri yapanlara nazaran daha yüksek ücret almaları beklenen ve doğal bir durumdur. Doğru cevap A seçeneğidir.

TEÜF uygulamasını gerektiren nedenlerden biri de ‘gelir düzenliliği’ dir. Bazı işlerde yıl boyu çalışmak mümkünken, bazı işler yapısı gereği yılın sadece belirli dönemlerinde istihdam imkânı sunabilmektedir. ‘İşin Statüsü’ TEÜF’ nı gerektirebilen bir başka
nedendir. Bazı işler ve çalışma ortamları sosyolojik olarak toplumun geneli tarafından yüksek prestijli bazıları ise düşük prestijli olarak olarak değerlendirilebilmektedir. Son olarak ‘ücret artış ihtimali’ ile ‘yan ödemeler’in de TEÜF nedeni olabileceğini belirtmek gerekir. Doğru cevap B seçeneğidir.

Eğitim, sağlık ve göç gibi harcamalar beşeri sermaye yatırımları olarak kabul edilirler. Bu ücret farklılığı kalıcı olacağı için ‘denge ücret farklılığı’ olarak adlandırılır (Biçerli, 2016: 216).

Emek piyasalarının homojen bir yapıda olmayıp iyi özellikli işlerin toplandığı birincil sektör ve kötü özellikli işlerin toplandığı ikincil sektörün söz konusu olduğunu; sektörler arası geçişkenliğin çok zayıf olduğunu süren teori Katmanlı Emek Piyasaları Teorisi (KEPT)dir. Doğru cevap D seçeneğidir.

İşgücünün iki açıdan farklılığı ücret farklılıklarının ortaya çıkmasına neden olur. Bunlardan birincisi bireysel tercihlerin farklı olması, ikincisi ise beşeri sermaye farklılığıdır. Doğru cevap E seçeneğidir.

Emek piyasalarında işleri birbirinden farklı hale getirerek ücret farklılıklarının ortaya çıkmasına neden olan unsurlardan biri de ayrımcılıktır. Ayrımcılık eşit üretkenliğe sahip kişi ve gruplar arasında sadece ücret farklılığı yaratmaz, işe girme engelleri ve işte ilerleme imkânlarının kısıtlanması gibi sorunları da beraberinde getirir (Ataman, 2014: 116). Emek piyasalarında ayrımcılığın en yaygın mağdurları kadınlar, göçmen işçiler ve azınlıklardır. Uygulamada ayrımı istihdam ayrımı, ücret ayrımı ve meslek ayrımı olarak üç şekilde görmek mümkündür. Ayrımcılık sadece işverenler tarafından yapılmaz; müşteriler ve çalışanlar da ayrımcılık yapan aktörler olabilirler. Doğru cevap A seçeneğidir.

Ücret farklılıklarının bir başka nedeni de iş piyasalarının tam rekabet piyasası varsayımlarının tersine mükemmel bir şekilde işlememesi ve aksamasıdır. Ücret farklılıklarına neden olan iş piyasası aksaklıklarını ‘bilgi eksikliği’ve ‘emek hareketliliğini kısıtlayan unsurlar’ şeklinde iki alt başlık altında incelemek mümkündür. Doğru cevap E seçeneğidir.

Emek göçünün doğrudan, dolaylı ve psikolojik olmak üzere üç tür maliyeti vardır. Doğrudan maliyetler taşınma nedeniyle bireyin parasal olarak yaptığı yaptığı harcamalardır. Evi taşıması için taşıyıcılara ve nakliye şirketlerine yapılan ödemeler, yeni taşınılan yerde ev kiralama veya satın alma nedeniyle yapılan harcamalar buna örnek olarak gösterilebilir. Göçün dolaylı maliyetleri ise göç esnasında çalışamamaktan dolayı kaybedilen gelirdir. Doğru cevap B seçeneğidir.

İş aramanın dolaylı (fırsat) maliyeti iş arama esnasında piyasada çalışamamak nedeniyle kaybedilen gelirdir. İş aramak -bütün maliyetlerine karşılık- eğitim
ve sağlık hizmetlerinden yararlanmak gibi bir ‘beşeri sermaye yatırımı’ dır. İş aramanın marjinal getirisi ile marjinal maliyeti arasındaki ilişkiye bağlıdır. Getiri
maliyetten büyük olduğu sürece iş arama faaliyetine devam etmek kârlıdır.

TEÜF’ün her zaman geçerli olduğunu ve istenmeyen özelliklere sahip işlerin
ücretlerini diğer işlere nazaran yükselttiğini ileri sürmek zordur. TEÜF uygulamasında iki temel belirleyici söz konusudur. Bunlar ‘emek arzının büyüklüğü’ve ‘işlerin zararlı yönleri hakkında bilgi sahibi olmak’ tır.

Hatırlanacağı gibi emek piyasası dengesinin incelendiği 5. Bölümde tam rekabet piyasasında ücret oluşumu analiz edilirken tek ücret kanununun geçerli olduğunu, tam rekabetçi iki alt piyasa arasında kısa dönemde ücret farklılığı söz konusu olabilse de tam rekabet piyasasının varsayımları gereğince aynı özelliklere sahip işçilerin (işgücünün homojenliği) ücret farklılıklarından haberdar olacaklarını (tam bilgilenme), işçiler fayda maksimizasyonunu amaçladıkları için bu ücret farklılığına seyirci kalmayarak (maksimizasyon ilkesi) ücretlerin düşük olduğu piyasadan yüksek olduğu piyasaya geçiş yaparak (tam mobilite) sonuçta bütün piyasalarda ücretlerin eşitleneceği belirtilmişti. Görüldüğü gibi tam rekabet piyasası herhangi bir aksaklığın olmadığı
ve mükemmel bir şekilde işleyen bir piyasa yapısını resmetmektedir.

Bununla birlikte, gerçek hayata bakıldığında ücretlerin tekliği bir yana, farklılığının esas olduğu görülecektir. Gerçek hayatta piyasanın tamamında veya alt piyasalar arasında tek ücretin geçerli değildir; aynı sektörde hatta aynı firma içinde bile işgücüne farklı farklı ücretler ödenebildiği gözlenmektedir. O halde ücret farklılıkları hangi nedenlerden  kaynaklanmaktadır?

Ücret farklılıklarının çok sayıda nedeni olabilmektedir. Ancak bu soruya kestirmeden bir cevap vermek gerekirse ‘ücret farklılıklarının temel nedeninin gerçek hayatta tam rekabet piyasasının varsayımlarının geçerli olmamasıdır’ diyebiliriz. Çünkü gerçek hayatta işler ve işgücü homojen değildir ve emek piyasaları da mükemmel bir şekilde işlemez, aksar

Emek piyasalarında işlerin, sektörün veya işçi ve işverenlerin yapısından kaynaklanan çok sayıda unsur işleri/firmaları birbirinden farklı hale getirerek ücretlerin de farklılaşmasına neden olabilmektedir. Bu kısımda bu unsurları yedi alt başlık altında inceleyeceğiz.

Bazı işler -aşağıda kısaca açıklanacak nedenlerden dolayı- toplumun geneli tarafından istenmeyen işler olarak nitelendirilebilir. Bu işlerin ücretlerinin yine toplumun genelinin tercih edeceği (istenen) işlere verilen ücretlerle aynı olması durumunda kimse gönüllü olarak bu işlerde çalışmak istemeyecektir. Aslında insanların toplumsal işbölümü için faydalı olan ve birileri tarafından yapılması gereken bu tür işlerde çalışmayı kabul etmeleri için işin istenmeyen özelliklerini daha yüksek ücret ödenmek suretiyle tazmin etmek gerekir. Yukarıdaki örnek açısından şunu söylemek  mümkündür: iyi koşullarda çalışmayı tercih edenler daha düşük ücret düzeyinde çalışmayı kabul ederek iyi çalışma koşullarını satın alırlar.