ÇALIŞMA EKONOMİSİ I

Katmanlı Emek Piyasaları Teorisine göre piyasalar arası bölünmenin çeşitli nedenleri vardır. Birincisi, birincil sektördeki içsel emek piyasalarının kâr maksimizasyonu ilkesine göre değil kurumsal kurallara göre işlemesidir. İkincisi, işçi sendikalarının birincil sektörde ücretleri yükseltmesidir. Üçüncü sebep bölünmüş emek piyasaları arasında farklı ödül ve teşvik sistemlerinin olmasıdır.

Telafi edici ücret farklılıklarının uygulamada iki yararlı fonksiyonu vardır. Birincisi istenmeyen işlerde gönüllü çalışmayı teşvik etmek, ikincisi ise kötü koşullarda çalışmayı kabul eden kişileri ödüllendirerek ücret sistemini daha adil hale getirmektir.  Bu durumda A şıkkı telafi edici ücret farklılığın nedenlerinden biri değil, yararlarından biridir. Doğru cevap A şıkkıdır.

Firma ölçeği büyüdükçe ücretlerin de artmasının çeşitli nedenleri vardır. Büyük firmalar küçük firmalara oranla daha sermaye yoğun firmalardır. Emek kalitesi ve sermaye yoğunluğu birbirlerini tamamlayan unsurlar olduğu için bu firmaların kaliteli işçi çalıştırmaları gerekir. Kaliteli işçilerin ücretleri yüksektir. Büyük firmalar ayrıca işgücünü denetlemenin güçlüğü nedeniyle etkin ücret modellerinden ‘kaytarma modeli’ çerçevesinde yüksek ücret verirler. Burada amaç piyasadaki diğer firmalardan yüksek ücret vererek kaytarmanın fırsat maliyetini yükseltmek ve kaliteli işçiler için firmayı çekim merkezi haline getirmektir. Ayrıca büyük firmalardaki uzmanlaşmanın daha fazla işyerinde eğitim yatırımı gerektirdiği bilinmektedir. Eğitim ile birlikte verimliliğin ve ücretlerin artması beklenen bir durumdur.

Bir futbol takımında oyuncular arasındaki ücret farklılıkları, beşeri sermayenin bir unsuru olan bireysel yetenekler arasındaki farklılıklardan kaynaklanmaktadır.

İş aramak -bütün maliyetlerine karşılık- eğitim ve sağlık hizmetlerinden yararlanmak gibi bir ‘beşeri sermaye yatırımı’ dır. İş arama sürecinde maliyetlere katlanmakla birlikte bu durum daha yüksek getirili iş bulma ihtimalini arttırır

Emek piyasalarında işleri birbirinden farklı hale getirerek ücret farklılıklarının ortaya çıkmasına neden olan unsurlardan biri de ayrımcılıktır. Uygulamada ayrımı istihdam ayrımı, ücret ayrımı ve meslek ayrımı olarak üç şekilde görmek mümkündür. Bir işveren belirli demografik gruba mensup işçilerden hoşlanmıyorsa kârlı da olsa onları istihdam etmeyebilecektir (istihdam ayrımı). Ayrımın bir başka türü de ‘ücret ayrımı’ dır. Örneğin ayrımcı bir işveren aynı işi yapmak üzere hem kadınları hem de erkekleri istihdam ettiği halde –yasal olmamakla birlikte- kadınlara daha düşük ücret verebilir. Mesleki ayrımda ise ayrıma tabi tutulan grupların belirli mesleklere girmeleri engellenerek onların istenmeyen mesleklerde yoğunlaşmaları sağlanır.

Ücret farklılıklarının bir nedeni de iş piyasalarının tam rekabet piyasası varsayımlarının tersine mükemmel bir şekilde işlememesi ve aksamasıdır. Ücret farklılıklarına neden olan iş piyasası aksaklıklarını "bilgi eksikliği" ve "emek hareketliliğini kısıtlayan unsurlar" şeklinde sıralamak mümkündür.

İş aramanın dolaylı (fırsat) maliyeti iş arama esnasında piyasada çalışamamak nedeniyle kaybedilen gelirdir. Bu maliyet işsizler için daha düşükken çalıştığı halde daha iyi iş arayanlarda daha yüksektir. İş aramanın doğrudan maliyetini ise iş bulmak için yapılan ulaşım maliyeti oluşturur. İş arayanların iş arama faaliyetine nerede nokta koyacakları iş aramanın marjinal getirisi ile marjinal maliyeti arasındaki ilişkiye bağlıdır. Getiri maliyetten büyük olduğu sürece iş arama faaliyetine devam etmek kârlıdır.

Emek göçünün doğrudan, dolaylı ve psikolojik olmak üzere üç tür maliyeti vardır. Doğrudan maliyetler taşınma nedeniyle bireyin parasal olarak yaptığı yaptığı harcamalardır. Evi taşıması için taşıyıcılara ve nakliye şirketlerine yapılan ödemeler, yeni taşınılan yerde ev kiralama veya satın alma nedeniyle yapılan harcamalar buna örnek olarak gösterilebilir. Göçün dolaylı maliyetleri ise göç esnasında çalışamamaktan dolayı kaybedilen gelirdir. Emek göçünün belkide en önemli maliyet kalemlerinden biri psikolojik olanıdır. Göç kişinin aşina olduğu yeri terk etmesi anlamına gelir. Yeni bir düzene ayak uydurmak, arkadaş ve aile çevresinden uzak kalmak psikolojik anlamda zor bir olaydır.

Eğitim yatırımı bireylerin verimliliklerini yükseltmek yoluyla gelirlerinin de artmasını sağlar. Buna göre daha fazla eğitim yatırımı yaparak beşeri sermaye düzeylerini arttıran kişiler işgücü piyasalarında daha yüksek getiriler elde ederler. Eğitim düzeyi dışında işe yatkınlık ve doğal yetenek de kişiler arasında beşeri sermayenin farklılaşmasına neden olarak ücretlerin de farklı olması sonucunu doğurabilir.

İşsizliğin arttığı ve piyasada emek arz fazlasının bulunduğu dönemlerde işsizler zor, tehlikeli, pis işleri TEÜF farkı olmaksızın kolay, tehlikesiz ve temiz işlere verilen ücretler karşılığında; hatta ondan daha düşük ücret düzeylerinde yapmaya istekli olabilmektedir. Bunun tersine ekonomide işsizliğin düşük olduğu genişleme dönemlerinde işgücü piyasasında iş bulma imkanları daha fazla olduğu
için insanların zor ve tehlikeli işlerde çalışmayı kabul etmeleri için TEÜF ödenmesi gerekebilmekte ve ödeme miktarı işgücü talebinin şiddetine bağlı olarak artabilmektedir

Emek göçünün doğrudan, dolaylı ve psikolojik olmak üzere üç tür maliyeti vardır. Doğrudan maliyetler taşınma nedeniyle bireyin parasal olarak yaptığı yaptığı harcamalardır. Evi taşıması için taşıyıcılara ve nakliye şirketlerine yapılan ödemeler, yeni taşınılan yerde ev kiralama veya satın alma nedeniyle yapılan harcamalar buna örnek olarak gösterilebilir. Göçün dolaylı maliyetleri ise göç esnasında çalışamamaktan dolayı kaybedilen gelirdir. Emek göçünün belkide en önemli maliyet kalemlerinden biri psikolojik olanıdır. Göç kişinin aşina olduğu yeri terk etmesi anlamına gelir. Yeni bir düzene ayak uydurmak, arkadaş ve aile çevresinden uzak kalmak psikolojik anlamda zor bir olaydır.

İşgücünün heterojenliği, iki açıdan ücret farklılıklarının ortaya çıkmasına neden olur. Bunlardan birincisi bireysel tercihlerin farklı olması, ikincisi ise beşeri sermaye farklılığıdır. Diğer seçeneklerde yer alan ücret farklılıkları işlerin heterojenliğinden veya emek piyasası aksaklıklarından kaynaklanır. Doğru cevap A seçeneğidir.

Emek piyasalarında şiddetli bir işsizlik söz konusu ise ve işsizlik işsizlik sigortası/ işsizlik yardımı gibi gelir destekleri ile yeterince tazmin edilmiyorsa işsizlerin bir kısmı zararlarını bilseler dahi tehlikeli işleri düşük ücretler karşılığında yapmaya razı olabilecekler, bu durum telafi edici ücret farklılığının varlığını ve/veya büyüklüğünü etkileyebilecektir. Bu halde telafi edici ücret farklılığının artmasından değil azalmasından veya ortadan kalkmasında söz edilebilecektir. Doğru cevap C seçeneğidir.

A, B, C ve E seçeneklerinde yer alan farklılıklar işlerin heterojenliğinden kaynaklanmakta olup D seçeneğinde yer alan unsur işgücünün heterojenliğinden kaynaklanmaktadır. Doğru cevap D seçeneğidir.

Telafi edici ücret farklılığı (TEÜF) uygulamasının çeşitli nedenleri vardır. Ölüm ve yaralanma riski bu nedenlerin başında gelir. TEÜF uygulamasını gerektiren nedenlerden biri de ‘gelir düzenliliği’ dir. Son olarak ‘ücret artış ihtimali’ ile ‘yan ödemeler’in de TEÜF nedeni olabileceğini belirtmek gerekir.

Emek piyasalarında gözlenen ücret farklılıklarının açıklayan nedenlerinden biri de Kurumsal iktisatçıların formüle ettikleri Katmanlı Emek Piyasaları Teorisi (KEPT)’ dir.

Emek piyasalarında işleri birbirinden farklı hale getirerek ücret farklılıklarının ortaya çıkmasına neden olan unsurlardan biri de ayrımcılıktır. Ayrımın bir türü ‘ücret ayrımı’ dır. Örneğin ayrımcı bir işveren aynı işi yapmak üzere hem kadınları hem de erkekleri istihdam ettiği halde –yasal olmamakla birlikte- kadınlara daha düşük ücret verebilir.

Ücret farklılıklarına neden olan iş piyasası aksaklıklarını ‘bilgi eksikliği’ve ‘emek hareketliliğini kısıtlayan unsurlar’ şeklinde iki alt başlık altında incelemek mümkündür.

Tam rekabet piyasası işçilerin ve işverenlerin piyasadaki açık iler ve çalışma koşulları hakkında tam bilgiye sahip olduklarını varsayar.