ÇAĞDAŞ TÜRK YAZI DİLLERİ II

Doğru yanıt B'dir. Kırgız adı Çin kaynaklarında, Hakas veya Keges olarak geçmektedir.

Doğru yanıt A'dır. Kırgız Türkçesi, Kıpçak grubu lehçeleri arasında yer alır. En çok Kazak Türkçesine yakındır.

Doğru yanıt A'dır. Kırgız edebiyatının en büyük ismi, Cengiz Aytmatov’dur. Aytmatov, dünyanın en bü­yük romancılarından birisi olarak kabul edilmektedir. Aytmatov’un eserleri yetmiş ülke di­line çevrilmiştir. Cemile adlı hikâyesiyle ünlenen Aytmatov’un; Yüzyüze, Selvi Boylum, İlk Öğretmen, Deve Gözü, Toprak Ana, Gülsarı, Beyaz Gemi, Gün Olur Asra Bedel, Dişi Kur­dun Rüyaları gibi hepsi şaheser niteliğinde olan birçok roman ve hikâyesi bulunmaktadır. Cetilgen Kurak adlı eser, Cengiz Aytmatov’un eserlerinde biri değildir, T. Kasımbekov’a aittir.

Doğru yanıt D'dir. Manas Destanı Kırgız sözlü edebiyatının şaheseri ve aynı zamanda dünya edebiyatının en uzun destanıdır.

Doğru yanıt C'dir. Kırgızistan’ın Azerbaycan ile sınırı bulunmamaktadır.

Kırgız sözlü edebiya­tında musikiyle iç içe girmiş bir şiir geleneği vardır. Kırgız halk şairlerine “akın” denir. Bu şiirlerden, defin törenlerinde okunanlara “koşok”; hasret ve şikâyet konulu olanlara “koş­toşu”; medhiyelere “moktoo”; taşlamalara “korgoo” denir. Doğru yanıt C'dir.

Doğru yanıt C'dir. Cayşılık ( huzur) , eşikteştik ( kapı komşuluğu ), ökünüç ( pişmanlık ), camandık (kötülük) Kırgız Türkçesine ait sözcüklerdir. Mahabat ( muhabbet) alıntı sözcüktür ve büyük ünlü uyumuna sokularak kullanılmaktadır.

Doğru yanıt B'dir. kezekke ( sıraya ), avtobuska ( otobüse ) , cıgaçka ( ağaca ), üygö ( eve ) yönelme durumunda olan sözcüklerdir. Üñkürdö ( mağarada ) bulunma hâlindedir.

Doğru yanıt E'dir. tutpaymın ( gelecek zamanın olumsuz şekli  - tutmayacağım) , baştoboodomun ( şimdiki zamanın olumsuz şekli – başlamamaktayım ) , okubagay elem ( istek kipinin olumsuz biçimi – okumasam ) , albay oturamın ( şimdiki zamanın olumsuz biçimi – almıyorum ) , aytpaspın ( geniş zamanın olumsuz biçimi – söylemem )

Maga karaganda sen cakşı bilesiñ ( sen- kişi zamiri ) , Maga karaganda sen cakşı bilesiñ ( bundan, şey – işaret zamiri, belirsizlik zamiri ) , Enesinin başına salar kaygıdan ulam keçirip surap, oşonu estedi.( bunu – işaret zamiri ) , Özdörün közdöy çakırganday boluşat. ( kendi – dönüşlülük zamiri    )

Üydün çıgış tarabındagı döñ sımal tüzgö köp kişi çogulgan. ( zamir yok ) Doğru yanıt B'dir.

L. Ligeti ise en eski metinlerden itibaren “kırkız” şeklinde görülen kelimenin “kırk” sayısına (ı)z çoğul eki getirilerek genişletildiğini ve kelimenin “kırklar” anlamına geldiğini belirtmektedir. Ligeti’nin bu görüşü, en fazla kabul gören teoridir. Doğru cevap B’dir.

1916 yılında Kırgız Türkleri Çar hükûmetine karşı ayaklanırlar. Bu ayaklanma Ruslar tarafından çok kanlı bir şekilde bastırılır. Bu olaydan sonra Kırgız Türklerinin bir bölümü Doğu Türkistan’a göç etmek zorunda kalır. XX. yüzyılın başında verilen hürriyet mücadelesinin sonunda 1918’de ilan edilen Türkistan özerk vilayetinin bir parçası olarak kurulan Kırgızistan, Bolşevik kuvvetlerinin Türkistan’ı işgal etmesiyle, diğer Türkistan cumhuriyetleriyle beraber Rusya Federasyonu’na bağlanır. Ardından 1925’te özerk vilayet, 1926’da özerk cumhuriyet, 5 Aralık 1936’da Sovyetler Birliği cumhuriyeti olur. Kırgızistan, Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra diğer Türk cumhuriyetleriyle birlikte 31 Ağustos 1991 tarihinde bağımsızlığına kavuşmuştur. Doğru cevap E’dir.

Kırgız Türkçesi, bugün çoğunluğu Kırgızistan’da yaşayan Kırgız Türklerinin konuştuğu bir lehçe olup Kıpçak grubu lehçeleri içerisinde yer alır. Kırgız Türkçesi, Kıpçak grubu lehçeleri içerisinde en çok Kazak Türkçesine yakındır. Kırgız Türkçesi kuzey, güneydoğu ve güneybatı olmak üzere üç ana ağıza ayrılır.  Doğru cevap C’dir.

XX. yüzyıla kadar yazılı edebiyatları olmayan Kırgız Türklerinin çok zengin bir halk edebiyatı vardır. Halk edebiyatına nazım türleri hakimdir. Halk edebiyatı türleri içerisinde destan ve halk hikâyeleri önemli bir yer tutar. Destanlar arasında Manas, Kurmanbek, Er Tabıldı, Kedeykan, Olcobay Menen Kişimcan gibi destanların yanı sıra, eski âdetlerle hayat pratikleri hakkındaki şiirler, bilmeceler, atasözleri, kahramanlık destanları, hikâye ve masallar, efsaneler, dini ve lirik şarkılar zengin Kırgız Folklorunun önemli türleridir. Destanlar arasında, Manas Destanı Kırgız sözlü edebiyatının şaheseri ve aynı zamanda dünya edebiyatının en uzun destanıdır. 500.000 beyitten fazla olan bu destan, bugüne kadar sözlü olarak manasçılar tarafından getirilmiştir. Doğru cevap D’dir.

Kırgız Türkleri, Kırgızistan’ın dışında, Özbekistan, Tacikistan gibi BDT cumhuriyetlerinde, Afganistan ve Doğu Türkistan’da yaşamaktadır. Kırgızistan Cumhuriyeti’nin nüfusu bugün 4.5 milyonu aşmış durumdadır. Kırgız Türklerinin 2.228.482’si Kırgızistan’da yaşamakta ve ülke nüfusunun % 52.3’ünü meydana getirmektedir. Ülke nüfusunun % 21.5’ini Ruslar, % 4.9’unu Almanlar ve Ukraynalılar, % 4.4’ünü diğer halklar, geri kalan % 16.8’ini ise Özbek, Tatar, Uygur ve Mesketya gibi Türkler oluşturmaktadır. Ülkenin toplam Türk nüfusu % 69.1’dir. Doğru cevap A’dır.

Kırgız Türkçesinin en önemli ve tipik özelliklerinden biri de ünlü yuvarlaklaşmadır. İlk hecedeki yuvarlak ünlüler (o, ö, u, ü), sonraki hecelerde bulunan düz ünlüleri yuvarlaklaştırır. İlk hecedeki o ve u, sonraki hecelerde bulunan a’ları o’ya, ı’ları u’ya çevirir: bolso (olsa), bolbodu (olmadı), coldoştorum (yoldaşlarım). İlk hecedeki ö ve ü, sonraki hecelerde bulunan e’leri ö’ye, i’leri ü’ye çevirir: süylöşmö (söyleşme), üylörümüzdögü (evlerimizdeki), önör (hüner), ölkölördö (ülkelerde). Kelime içi ve sonunda bulunan g, b, sesleri önce v’ye, daha sonrada yuvarlak bir ünlüye dönüşürler. tag>too, agız>ooz, sub>suu; bazı kelimelerdeki v seslerinin de o’ya dönüştüğü ve yuvarlakşamaya katkıda bulunduğu görülüyor: kavim>koom, cevap>coop. Doğru cevap E’dir.

Kırgız Türkçesinde Hal ekleri; Yalın Hâl, İlgi Hâli, Yükleme Hâli, Yönelme Hâli, Bulunma Hâli, Ayrılma Hâli, Eşitlik Eki, Vasıta Hâli, Aitlik Eki ve Soru Ekidir. Doğru cevap B’dir.

+çAn: Sıfat türetir: atçan (atlı, süvari), ısıkçan (ateşi yüksek), nayzaçan (dövüşken), oorukçan (hastalıklı), ısıkçan (ateşli), mıltıkçan (tüfekli), ötükçön (çizmeli). Doğru cevap D’dir.

Kırgız Türkçesinde hareket adları iki türlü ekle yapılır. 1. -v: Diğer Türk lehçelerinde -v şeklinde olan bu ek Kırgız Türkçesinde düşer ve kendisinden önce gelen ünlü uzar. Bu ek mastar ekidir: baruv > baruu (gitmek), kelüv > kelüü (gelmek), kıynav > kıynoo (eziyet etmek), cıynav > cıynoo (toplamak), süyüv > süyüü (sevmek), karav > karoo (bakmak), cazuv > cazuu (yazmak). 2. -ş (-Iş, -Oş, -Uş): Bu ek diğer Kıpçak grubu lehçelerinde olduğu gibi Kırgız Türkçesinde de hareket adı yapan bir ektir: soguş (çarpma), olturuş (oturuş), okuş (okuma, okuyuş), süylöş (konuşma), cürüş (yürüyüş), uruş (vuruş), barış (varma, varış) atkarılış (başarma, icra etme), ceş (yeme, beslenme). Doğru cevap D’dir.

Sıralama Bağlaçları Art arda gelen unsurları, kelimeleri, kelime gruplarını, cümleleri birbirine bağlayan bağlaçlardır: cana (ve), menen (ile), da (ve). Üydö beş kişi bar. Atam, apam, ecem, inim cana men. (Evde beş kişi var. Babam, annem, ablam, kardeşim ve ben. Çoñ atam menen çoñ enem ayılda turuşat. (Dedem ile ninem köyde yaşıyorlar). Apası ölgöndön beri atası eköö cüdöp da bütüştü. (Annesi öldüğünden beri babasıyla ikisi yıprandılar ve tükenip bittiler). Doğru cevap C’dir.