ÇAĞDAŞ TÜRK YAZI DİLLERİ II

Doğru yanıt B'dir. Kazak kelimesinin etimolojisi hakkında en yaygın ve ittifak edilen görüş, keliminin ‘’ kaz-‘’ fiilinden türediğidir. Bu fiil, serseri dolaşmak, evsiz yurtsuz gezmek anlamına gelmektedir. Kelime Çağatay sözlüklerinde, Kumuk lehçesinde bu şekilde yer bulur. Tatar Türkçesinde bekar anlamına gelen kelime, Houstma’nın sözlüğünde ve Abuşka sözlüğünde evsiz, başı boş dolaşan, yalnız gezen anlamlarındadır.

Doğru yanıt D'dir. Orenburg’da yapılan 1917 Genel Kazak Kurultayı, ülkenin örgütlenmesi için önemli kararlar alır. Kazakların milli partisi Alaş Orda Partisi kurulur. Parti, ihtilal sırasında Alaşorda adı altında Kazakistan’ın bağımsızlığını açıklar. Kazakistan Hükümeti kurulur. 1919 yılında bağımsız kazakistan’a son verilir. 26 Ağustos 1920’de Kazakistan Sovyetler Birliği’ne bağlı bir cumhuriyet haline gelir.

Doğru yanıt A'dır. Kazak Türkçesi Kıpçak grubu lehçelerindendir. Karakalpak ve Nogay lehçeleriyle benzerlik göstermektedir.

Doğru yanıt C'dir. Kazak Türkleri 1923 yılına kadar Arap alfabesini kullanırlar. 1928’de Latin alfabesine geçerler. Ancak 1940 yılında, Sovyet yönetiminin isteği doğrultusunda Kiril alfabesini kabul ederler ve halen bu alfabeyi kullanmaktadırlar.

Doğru yanıt E'dir. kazaklar arasında en çok rağbet gören türküler, ayrılık, özlem duygularını terennüm eden ‘’koştasu’’ adlı türkülerdir.

Doğru yanıt C'dır. Abay Kunanbayulı, modern yazılı kazak edebiyatının kurucusudur. Abay, hem edebiyat hem de sosyal yaşamla ilgili yenilikçi düşünceleriyle kendinden sonra gelen kazak aydınlarının örnek aldığı bir kişi olmuştur. Üslup ve konu bakımından pek çok yenilik getiren Abay’ın eserleri kazak edebiyatının klasikleri arasında yer alır. Kazak Akını, İbrahim Kunanbay Oğlunun Öleni şiirlerinin derlendiği eserdir.

Doğru yanıt B'dir. Çokan Velihanov, Cengiz Han’ın soyundandır. Rus işgalinden önce yani XVIII. yüzyılda sözlü bir edebiyat ve tarih geleneğine sahipti. Tarih çoğu kez edebiyatla karışık bir halde destanlarda karşımıza çıkmaktadır. Bu konuda ilk çalışmaları Çokan Velihanov yapmıştır. Velihanov, Kazak tarihi, edebiyat ve kültürü hakkında yaptığı çalışmalar ve yayınladığı eserlerle ünlüdür. Ünlü Kırgız destanı Manas’la ilgili akademik anlamdaki ilk çalışmayı da o yapmıştır. Ressamlık da yapan sanatçının Cungarya Oçerkleri, Kazaklarda Şamanizm, Ablat…gibi birçok eseri de bulunmaktadır.

Doğru yanıt D'dir. Kazakistan’ın önemli kentleri arasında Almatı, Astana, Aktübe, Cambul, Karaganda, Kustanay, Çimkent, Pavlodar, Kızılorda, Tselinograd bulunmaktadır. Daha önceleri Almatı olan başkent Astana’ya taşınmıştır.

Doğru yanıt A'dır. Kazak Türkçesinde dokuz ünlü ve 23 ünsüz bulunmaktadır

Doğru yanıt B'dir. Kazak Türkçesiyle kurulan cümlenin Türkiye Türkçesine çevirisi ‘’ Herkesin eli kendi ağzına yakındır’’ biçiminde olacak. Öz, dönüşlülük zamiridir.

Tatar Türkçesinde “bekâr” anlamına gelmektedir. Yukarıdaki anlamlara uygun olarak Türkiye Türkçesinde de “kazak” sözü, “karısına söz geçirebilen, dediğini yaptırabilen, sert erkek” anlamlarına gelir.

Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra, diğer Türk Cumhuriyetleri gibi Kazak Türkleri de 16 Aralık 1991 tarihinde bağımsızlığını ilan eder ve bağımsız Kazakistan
Cumhuriyeti’ni kurarlar.

Kazaklarda halk türküsüne “jır” veya “ölen”, türkü söyleyen kişiye de “jırav” veya “ölenşi” denir. Ağıt türünden olan şiirler muhtevalarına göre “yestürdi”, “köñül aytu” veya “coktav” adını alır. Didaktik nitelikli şiirlere “tolgan” denir. “Akın” adı verilen Kazak halk ozanları irticâlen şiir söyler, diğer akınlarla atışır, halk hikâyeleri anlatır, destanlar okurlar. Akınların atışmasına “aytısu” adı verilir.

Daha çok ayrılık ve hasret duygularını terennüm eden “koştasu” adlı türküler, Kazaklar arasında en çok rağbet gören türdür. Bu türküler vasıtasıyla Kazaklar, Rus istilâsına karşı tepkilerini dile getirmiş ve halkı isyana davet etmişlerdir. Bu türkülerde Kazak halkının tarihî macerası coşkun bir lirizmle anlatılır.

Hazırlık döneminin diğer önemli adı olan Çokan Velihanov, Cengiz Han’ın soyundandır. Manas Destanı’nı yazıya geçirmenin dışında, Kazak Türklerinin çağdaş dünya ile yüz yüze gelmesi için ortaya koyduğu çabalarla tanınır. Ayrıca, ilk Kazak ressamıdır.

2. Hürriyet Dönemi: 1905 yılında gerçekleşen Rus ihtilâlinden sonra, hürriyet havasından faydalanan Kazak aydınları derhal teşkilatlanıp halkına seslenmiş ve çeşitli basın yayın organları kurmuşlardır. Kazak Türkçesiyle çıkan Sirke gazetesi, İslamcı Aykap mecmuası, Kazakistan gazetesi, Kazak gazetesi, İşim Dalaşı ve Alaş gibi gazeteler millî şuurun canlanmasında önemli rol oynamışlardır. Daha çok millî konuların işlendiği bu dönemin önemli şair ve yazarları arasında Köpeyoğlı Yusuf Bek, İsfendiyar Köpeyoğlı, Sultan Mahmut Toraygıroğlı, Ahmet Baytursunoğlı, Ömer Karaşi, Şahingiray Bükeyhan, Mağcan Cumabayulı, İsa Baycaoğlı sayılabilir.

Yabancı kökenli kelimeler büyük ünlü uyumuna aykırı düşebilmektedir: Evropalıq (Avrupalı), poliytsıya (polis), dizanteriye (dizanteri), uvazir (vezir), dinamit, tuvriyst (turist).

III. bilginin doğru hali şu şekildedir: Arapça ve Farsçadan giren kelimelerdeki f çoğunlukla p, bazen de b olur: pikir (fikir), paqır (fakir), payda (fayda), pelek (felek), Batima (Fatma), bata (fatiha, dua), beleket (felaket), belan (falan), besin (peşin).

Yönelme hâli eki uyuma bağlı olarak ünlülerden ve tonlu ünsüzlerden sonra +ğa, +ge; tonsuzlardan sonra +qa, +ke şekliyle kullanılır: bizge (bize), adamğa (adama), atağa (ataya), balağa (çocuğa), urısqa (Rusa), beynetke (meşakkate), jalğızdıqqa (yalnızlığa), qazaqqa (Kazak’a).

Gülmira, apaña kömektes nemese sabağındı qara. (Gülmira, ablana yardım et ya da dersine bak)