ÇAĞDAŞ TÜRK YAZI DİLLERİ II

Tatar adı, ilk kez Orhun Yazıtlarında Otuz Tatar ve Tokuz Tatar şeklinde geçmektedir. Çin kaynakları bunları çeşitli devrelere ait olmak üzere “Ta-Ta” veya “Da-Da” şeklinde kaydetmişlerdir. Tarihçi Reşidüddin ise bu halkı ayrı bir kavim olarak kaydetmekte ve dillerinin Moğolca olduğunu yazmaktadır. Tatar adı, Dede Korkut hikâyelerinde de geçmektedir. Bu kaynakların dışında, Kâbusnâme’de Tatarların dokuz Türk kavminden biri olarak gösterildiği, Dîvânü Lügâti’t-Türk’te Türk kavimleri arasında sayıldığı, Târih-i Fahreddin Mübârekşah’taki Türk kavimlerine ait listede Tatar adının da bulunduğu görülmektedir. Doğru cevap B’dir.

Gorbaçov’la 1980’lerin sonunda başlayan açıklık politikası sonucunda Tataristan’da da bazı talepler dile getirilir. 30 Ağustos 1990 tarihinde SSCB dağılmadan Tataristan Cumhuriyeti bağımsızlığını ilan eder. Bağımsızlığı dört yıl boyunca hiçbir ülke tarafından tanınmayan Tataristan, 18 Şubat 1994’te Rusya ile bugünkü resmî statüsünü belirleyen bir anlaşma imzalamıştır. Bu anlaşma sonucunda Tataristan yarı bağımsız özerk bir Türk Cumhuriyeti konumuna gelmiş ve diğer muhtar cumhuriyetlere tanınmayan bazı haklar elde etmiştir. Doğru cevap E’dir.

Tatar Türkçesi, Türk dilinin üç büyük kolundan (Karluk, Kıpçak, Oğuz) biri olan Kıpçak grubu içinde yer alır. Yönlere göre yapılan lehçe tasnifleri bakımından ise, Kuzey Türkçesi içerisinde değerlendirilmektedir. Kuzey Türkçesi olarak adlandırılan bu gruptaki lehçeler, Kıpçak kökenli lehçelerdir. Doğru cevap C’dir.

Bugünkü Tatar Türkçesinin üç ayrı ağzı bulunmaktadır. Bunlar Orta, Batı (Mişer) ve Doğu ağızlarıdır. 1. Orta Ağız: Tatar Türkçesinin bugünkü edebî dilini oluşturan merkez ağzıdır. Bu ağzın temsilcileri Kazan Türkleridir. Bunlar çoğunlukla Tataristan, Başkurdistan ve Ural dağlarının batısındaki bölgelerde yaşarlar. 2. Batı (Mişer) Ağzı: Batı ağzının temsilcilerini Mişer Tatarları oluşturur. İdil grubu Tatarlarına dahil olan bu ağzın temsilcileri Samara, Ulyanovsk, Sarıtav (Saratov), Penza, Ryazan, Tüben Novgorod, Orenburg, Volgograd, Astrahan bölgelerinde ve Tataristan, Mordov, Çuvaşistan, Udmurt, Başkurdistan cumhuriyetlerinin bazı kesimlerinde yaşarlar. 3. Doğu Ağzı: Bu ağzı konuşanlara Sibirya Tatarları denir. Doğu ağzının temsilcileri Batı Sibirya’nın Baraba, Tomsk, Tümen, Tobol ve Tara bölgelerinde yaşarlar. Doğru cevap D’dir.

Büyük Bulgar Devletinin dağılmasından sonra İdil-Ural bölgesinde kurulan ve İdil Bulgarları diye adlandırılan devlet; Hazar, Bulgar, Kıpçak ve Fin-Ugor kabilelerinden meydana gelmiştir. İlim ve edebiyatta önemli bir yere sahip olan Bulgar Türkleri aynı zamanda 922 yılında İslamiyeti kabul eden ilk Türk boyudur. Bu dönem edebî eserleri içerisinde en önemlisi Kul Ali’nin yazmış olduğu Kıssa-i Yusuf adlı eseridir. Doğru cevap A’dır.

1992 verilerine göre 3.705.000 kişinin yaşadığı Tataristan’da nüfusun etnik dağılımı şöyledir: Tatar Türkleri %48, Ruslar %43.5, Çuvaş Türkleri %3.7. Bunların dışında, çoğunluğu diğer Türk boylarından olmak üzere bazı farklı gruplar da vardır. Diğer Türklerle birlikte cumhuriyetin % 53’ünü Türk unsuru oluşturur. Halk şehirlerde yoğunlaşmıştır. Halkın % 74’ü şehirlerde, % 26’sı da köylerde yaşamaktadır. Ülke nüfusunun % 54’ünü kadınlar oluşturur. Doğru cevap E’dir.

Türk dilinin her döneminde ve her lehçesinde görülen büyük ünlü uyumu Tatar Türkçesinde de çok düzenlidir: tormış (hayat), avıl (köy), toman (duman), tügerek (yuvarlak), ügåz (öküz), tössåz (renksiz). Yabancı asıllı kelimelerde bu uyumun bozulduğu görülür: gektar (hektar), gomumi (umumi), bronevik (zırhlı araba), suveren (müstakil), şefkat, çemodan (valiz). Birleşik kelime ve birleşik isimlerde de uyum bozulur: Gölşat (Gülşat), karbike (kardan kız), timårçıbık (demir çubuk, tel), yalantepi (çıplak ayak). Doğru cevap B’dir.

Tatar Türkçesindeki isim çekim ekleri şunlardır: Çokluk Eki, İyelik Ekleri, Hâl Ekleri, Aitlik Eki ve Soru Eki. Doğru cevap D’dir.

Fiilden isim yapan eklerden –ak genellikle yer, mekân ve nesne adları türetir: kunak (konuk), bülek (hediye), pıçak (bıçak), yatak (yatak), tiyek (tetik), torak (ev, yurt). Doğru cevap D’dir.

Belirsizlik Sıfatları Nesneleri belirsiz olarak nitelerler: barça (bütün), başka, az, küp (çok), bötün (bütün), bar (tüm), barlık (bütün, hepsi), her, kaybår (bazı), hiçber (hiçbir), bårniçe (birkaç) vb. Barça malnı uşbu külge saçtılar. (Bütün malı bu göle saçtılar). Bar cırımnı ilge bagışladım. (Bütün şarkılarımı ülkeme bağışladım). Nazirov bårniçe minut, küzlerån kiyåråp açıp, kartka karap tordı. (Nazirov birkaç dakika gözlerini büyüterek açıp, ihtiyara baktı). Kayçagında bu bay tugrısında şulay söyliy kaybår kürşåler. “Bazen bu zengin hakkında öyle söylüyor kimi komşular.” Doğru cevap C’dir.

Tatar adı, ilk kez Orhun Yazıtlarında Otuz Tatar ve Tokuz Tatar şeklinde geçmektedir. Bu nedenle “D” seçeneği yanlıştır.

Tatar adı, ilk kez Orhun Yazıtlarında Otuz Tatar ve Tokuz Tatar şeklinde geçmektedir. Buna göre cevap “A” seçeneğidir.

30 Ağustos 1990 tarihinde SSCB dağılmadan Tataristan Cumhuriyeti bağımsızlığını ilan etmiştir. Buna göre cevap “C” seçeneğidir.

Bağımsızlığı dört yıl boyunca hiçbir ülke tarafından tanınmayan Tataristan, 18 Şubat 1994’te Rusya ile bugünkü resmî statüsünü belirleyen bir anlaşma imzalamıştır. Bu anlaşma sonucunda Tataristan yarı bağımsız özerk bir Türk Cumhuriyeti konumuna gelmiş ve diğer muhtar cumhuriyetlere tanınmayan bazı haklar elde etmiştir. Buna göre cevap “D” seçeneğidir.

Tatar Türkçesi, Türk dilinin üç büyük kolundan (Karluk, Kıpçak, Oğuz) biri olan Kıpçak grubu içinde yer alır. Bu nedenle cevap “B” seçeneğidir.

Tatar Türkçesinin temelini İdil Bulgarcası oluşturur. Buna göre cevap “E” seçeneğidir.

Tatar Edebiyatını oluşturan dönemler arasında “Yeni Asır Edebiyatı” şeklinde bir dönem yoktur. Bu nedenle cevap “B” seçeneğidir.

Tatar Edebiyatı ürünlerinden olan Kıssa-i Yusuf adlı eserin yazarı Kul Ali’dir. Buna göre cevap “A” seçeneğidir.

Tataristan’ın başkenti Kazan’dır. Bu nedenle “D” seçeneği yanlıştır.

Tatar Türkçesinde sekiz ünlü bulunmaktadır. Küçük ünlü uyumu sağlam değildir. Büyük ünlü uyumu çok düzenlidir. Ünsüz uyumu oldukça sağlamdır. Tatar Türkçesinde 27 ünsüz vardır. Buna göre “D” seçeneği doğrudur.