ÇAĞDAŞ TÜRK YAZI DİLLERİ II

Uygur adı ilk olarak Bilge Kağan yazıtında, Uygur ilteberinin adı vasıtasıyla geçmektedir.

Uygurlar kitleler halinde Güney’e ve Batı’ya göç ederek yurtlarını terk ederler. Bir kısmı Çinlilere, bir kısmı Karluklara karışır. Diğer bir kısmı da Çin’in Kansu eyaletine yerleşir. En büyük grup ise Tarım Havzası’na yerleşerek burada Hoço-Uygur Devletini kurarlar.

Sözlü Uygur Edebiyatı’ndaki destanlardan en ünlüsü 1827 mücadelesine katılan Nazugum adlı Uygur kadınının başına gelenleri ve Çin zulmüne karşı direnişini anlatan ‘Nazugum Destanı’dır.

Doğu Türkistan’ın bugünki idari yapısı 1955’te belirlenmiş ve bölgedeki idareye
Sincan-Uygur Özerk Bölgesi adı verilmiştir. Bu bölge kendi içerisinde beş özerk eyalete bölünmüştür. Doğu Türkistan’ın en önemli şehirleri Urumçi, Altay, Aksu, Hoten, Kaşgar ve Kumul’dur.

e sesi, Türkiye Türkçesindeki e’den daha açık ve geniş söylenir.

Uygur Türkçesinde büyük ünlü uyumunu bozan en önemli özellik ı ve i için tek harf kullanılmasıdır: béliqlarni (balıkları), qolida (kolunda), qattiqliq (katılık), añlimiğan (anlamamış), qılğanni (yapanı), balilar (çocuklar).

Uygur Türkçesine has olan ve onu diğer Türk lehçelerinden ayıran en belirgin ses olayları ünlülerle ilgilidir.

A,B,D ve E şimdiki zamanın rivayeti ancak C şıkkı gelecek zamanın rivayeti.

Yapım Ekleri
1. İsimden İsim Yapan Ekler
+Añ: İsim ve sıfat türetir. İşlek değildir: boşañ (beceriksiz), tozañ (toz, toz yağmuru), bezeñ (anlayışsız)

+duq: Alet isimleri yapar. İşlek değildir: orunduq (sandalye).

Prof. Dr. Sultan
Mahmut Kaşgarlı, Radloff ve Dr. Rıza Nur’un görüşlerini benimseyerek, kelimenin “birleşen, birleşici, uyuşan” anlamlarına geldiğini söylemektedir.Bu sebeple cevap A seçeneğidir. (sf: 3 , 3. paragraf)

Ötüken Uygur Devleti, 840 yılında Kırgızların saldırısıyla son bulmuştur. Bu sebeple cevap C seçeneğidir.

Uygur Türkçesinin ağızların biri olan Lopnor ağzı, tarım nehrinin etrafında yaşayan ve Lopnor ahalisinin çoğunluğunu oluşturan “Kara Koşunlular” tarafından konuşulmaktadır. Bu sebeple cevap B seçeneğidir.

XIX. yüzyılda yaşayan ve Leyla vü Mecnûn, Vâmık u Azra, Rabia ve Saidin gibi on sekiz hikâyeden oluşan “Mühebbet Destanları” şairi Abdürrahim Nizari Uygur Edebiyatı’nın en ünlü şairidir. Bu sebeple cevap C seçeneğidir.

Uygur Türkleri istilacı Çinlilere karşı verdikleri bağımsızlık mücadelesini uzun uzun anlatan tarih eserleri yazmışlarlardır. Arzu Muhammed’in “Emir Ali”si, Umudî’nin “Ceng-name”si, Muhammed Alem’in “Tarih-i Kaşgar”ı, Molla Şakir’in “Zafername”si ve Musa Sayrami’nin “Tarih-i Hamidî”si bu eserlerden başlıcalarıdır. Bu sebeple cevap E seçeneğidir.

Doğu Türkistan, kuzeybatıdan Batı Türkistan, kuzeydoğudan Moğolistan Halk Cumhuriyeti, güneybatıdan Afganistan, güneyden Pakistan, Hindistan ve Tibet, doğudan da Çin  ile çevrilidir. Bu sebeple cevap C seçeneğidir.

Doğu Türkistan’ın en önemli şehirleri Urumçi, Altay, Aksu, Hoten, Kaşgar
ve Kumul’dur. Bu sebeple cevap A seçeneğidir.

Bu soruda son çekim edatlarından yönelme halinden sonra kullanılanlardan örnek vardır. "U qoyni taqqa qarap örlütüp ketti." cümlesinin anlamı "O koyunları dağa doğru çıkartıp gitti" dir. Bu sebeple cevap A seçeneğidir.

"tuyuvatattim" kelimesinin anlamı "duyuyordum". Burada şimdiki zamanın hikayesi söz konusudur. Bu sebeple cevap B seçeneğidir.

Denkleştirme bağlacı; birbirine denk olan, birbirinin yerini tutabilecek olan iki unsuru birbirine bağlayan, birbiriyle karşılaştıran bağlaçlardır. "Melum iqtidarğa igemu yaki ige emesmu?" cümlesinin anlamı "Malum iktidara sahip mi veya değil mi?." dir. Yaki kelimesi bir denkleştirme bağlacıdır. Bu sebeple cevap B seçeneğidir.