ÇAĞDAŞ TÜRK YAZI DİLLERİ I

Özbek adının kendisinden geldiği söylenilen Özbek Han'ın hükümdarı olduğu devlet Altın Ordu'dur.

Çağdaş anlamda hikâye ve roman, Özbek edebiyatına Türkiye, Azerbaycan ve Kazan Tatar Türk edebiyatları ile girmiştir.

Türkiye Türkçesindeki kelime başı bazı b- sesleri Özbek Türkçesinde m-'dir.

-gän ekine “-dir” eki eklenerek kullanıldığında ihtimal anlamı verir.

Özbek Türkçesinde geniş zamanın olumsuzu -mäs ekiyle yapılır.

İkinci tip gelecek zamanın rivayetinde asıl kip ekinin üzerine emiş gelir.

Türkiye Türkçesiyle Özbek Türkçesinde kullanılan yapım ekleri büyük oranda benzerdir.

Geniş zaman sıfat-fiili -är'dır.

En uzağı işaret eden işaret sıfatı “u” ve “öşä”dır.

"ägär (eğer)", sona gelen bağlaçlardan biri değildir.

Özbek Han’dan önce tarihte Özbek adına rastlanmadığını belirtir. Bu görüşe, M. A. Aristov’dan başka, A. Y. Yakubovskiy, İ. P. İvanov, M. A. Çapliçka, Hilda Hukhem gibi birçok ilim adamı da katılmaktadır. B. B. Grigoryev ve A. A. Semyanov yukarıda belirtilen görüşe karşı çıkmışlardır

Denis Sinor’a göre Özbek sözü ‘Oğuz+bek’ kelimelerinin birleşmesinden çıkmıştır.

1924’ten 1991’e kadar Özbek Türkleri Rus hâkimiyeti altında yaşamışlardır.

Özbek Türkçesi, Türk dilinin üç büyük grubundan biri olan Doğu Türkçesi (Karluk) kapsamında değerlendirilir ve Çağatay Türkçesinin devamı olarak kabul edilir.

Özbek Türkçesinin ağızlarını üç grup hâlinde tasnif etmek mümkündür.
1. Y’lavçi (y’li) ağızlar/Karluk grubu: Fergana vadisi, Taşkent, Semerkand (şehir),
Karşı, Şehrisebz, Kitab (şehir içleri), Buhara, Sirderya...
2. C’lavçi (c’li) ağızlar/Kıpçak grubu: Karakalpakistan Cumhuriyeti, Kaşkaderya, Surhenderya,
Taşkent (kısmen), Semerkand, Cizzah, Nevai, Buhara (az). Genellikle,
sayılan şehirlerin merkezi dışındakiler...
3. Oğuz grubu: Harezm, Karakalpakistan Cumhuriyeti’nin Harezm’e yakın bölgeleri
ve Türkmenistan’ın Taşoğuz bölgesindeki Özbek Türkleri.

1. Cedit Edebiyatı Dönemi (1910-1938): Ceditçilik XIX. yüzyılın sonlarında Tatar Türkleri arasında başlayıp XX. yüzyılın başlarında Özbek Türkleri arasında da yayılmıştır. Bu dönemin ve Çağdaş Özbek şiirinin en büyük temsilcisi Abdülhamid Süleyman Çolpan (1893-1937)’dır. Millî meseleler yanında sosyal buhranları da işleyen Çolpan, Ruslar tarafından 1937’de öldürülmüştür.

1910’larda başlayan Özbek hikâyeciliği ve romancılığı 1920’lerde gelişti. Abdullah Kâdirî ve Sadrettin Aynî’nin bunda rolü çok büyüktür. Kâdirî’nin “Ötken Künler, Mehrabdan Çayan, Abid Ketman” gibi romanları; Aynî’nin “Buhara Celladları”; Aybek’in “Kutlug Kan, Nevâiy, Balelik, Ulug Yol” romanları önemlidir.

Özbekistan’ın başkenti olan Taşkent aynı zamanda ülkenin en büyük şehridir. Taşkent’ten başka Semerkand, Buhâra, Andican, Fergana, Hokand, Nukus, Nevaiy, Namangan, Ürgenç ve Hive ülkenin önemli şehirleridir. Özbekistan idari olarak 12 bölgeye ayrılmıştır.

oqıgänmän (okumuşum)

ketgänim yoq edi (gitmediydim)