ÇAĞDAŞ TÜRK YAZI DİLLERİ I

Karluk grubunun bir temsilcisi omakla birlikte Özbek Türkçesinin içinde kuzey ve batı
Türkçesinin özellikleri de görülür. Stefan Wurm Özbek Türkçesini dört ağıza dayandırır:
1. Kıpçak Özbekçesi,
2. Kuzey Özbekçesi,
3. Güney Özbekçesi,
4. Türkmenceleşmiş Özbekçe

Bu dönemin ve Çağdaş Özbek şiirinin en büyük temsilcisi Abdülhamid Süleyman Çolpan
(1893-1937)’dır. Millî meseleler yanında sosyal buhranları da işleyen Çolpan, Ruslar tarafından 1937’de öldürülmüştür

Bu dönemin en önemli şairi Erkin Vâhidov’dur.

Özbekistan, Orta Asya’nın en verimli topraklarına sahip olan ve ortasından Sirderya
nehrinin aktığı Fergana havzası üzerinde yer alır. Kara iklimine sahip ülkede yazlar sıcak
ve kurak; kışlar ise soğuk geçer. Özbekistan’ın Turan ovası ve Kızılkum çölü, çöl ve bozkır
bitkileriyle kaplıdır. Dağlık ve tepelik alanlarda az da olsa ormanlık alanlar bulunmaktadır. Ormanların alanı ülke yüz ölçümünün ancak % 1.2’si kadardır.

Özbek Türkçesinde 10 tane ünlü vardır.

Özbek Türkçesinde 23 ünsüz vardır.

Türkiye Türkçesinde g ile başlayan Türkçe asıllı kelimeler, Özbek Türkçesinde
ötümsüz şekliyle k’dir: kiriş (giriş), keräk (gerek), küräş (güreş), kündüz (gündüz),
köl (göl), kelin (gelin), keltirmåq (getirmek).
2. Türkiye Türkçesinde d ile başlayan Türkçe asıllı kelimeler, Özbek Türkçesinde
ötümsüz t ile başlar: til (dil), toqqız (dokuz), tüzätmåq (düzeltmek), tuman (duman), teri (deri), tåmir (damar), temir (demir).
3. Türkiye Türkçesinde Türkçe asıllı kelimelerde bulunan c sesi, Özbek Türkçesinde
ç’dir: Çingiz (Cengiz), quçåq (kucak), aççıq (acı), yolçi, keçikmåq (gecikmek), uyquçi (uykucu), sütçi (sütçü).
4. Türkiye Türkçesindeki v-, şu kelimelerde b-’dir: bår (var), bårmåq (varmak),
bermåq (vermek).
5. Arapça ve Farsçadan geçen kelimelerde bulunan ve bu dillerde uzun olan ā, Özbek
Türkçesinde å olur: İslåm (İslam), xånä (hane), baxå (paha), mukåfåt (mükâfat),
ådät (adet), båğ (bağ).
6. Türkiye Türkçesinde d ve t ile başlayabilen eklerin, Özbek Türkçesinde sadece d’li
şekilleri vardır: båşdä (başta), årtdä (geride), båqdim (baktım), yoqdir (yoktur),
äytdi (söyledi), içdän (içten).
7. Türkiye Türkçesindeki kelime başı bazı b- sesleri Özbek Türkçesinde m-‘dir: muz
(buz), men (ben), mängü (bengü, ebedi), ming (bin), min- (bin-), mung (bun, sıkıntı), munçåq (boncuk, kolye), mol (bol), maşåq (başak).
8. Türkiye Türkçesinde kelime başındaki bazı p’ler, Özbek Türkçesinde b olur: barmåq
(parmak), burgä (pire)
9. Türkiye Türkçesinde bazı b’ler, Özbek Türkçesinde p olur: piçåq (bıçak)

bâşing

buning

kelibdi

Özbek Türkçesi, Çağdaş Türk lehçeleri arasında, Türkiye Türkçesinden sonra en çok konuşulan lehçedir. Özbek Türkçesi Özbekistan’ın dışında yoğun olarak Kazakistan’ın güney bölümünde, Türkistan’ın kuzey bölümünde, Kırgızistan ve Türkmenistan’ın sınır bölgelerinde konuşulur.

Karluk grubunun bir temsilcisi omakla birlikte Özbek Türkçesinin içinde kuzey ve batı
Türkçesinin özellikleri de görülür. Stefan Wurm Özbek Türkçesini dört ağıza dayandırır:
1. Kıpçak Özbekçesi,
2. Kuzey Özbekçesi,
3. Güney Özbekçesi,
4. Türkmenceleşmiş Özbekçe.

Kıpçak Özbekçesi, Kazak Türkçesinin etkisi ile şekillenmiştir. Kuzey ve Güney grupları asıl Özbekçeyi meydana getirir. Kuzey Özbekçesi ünlü uyumları bakımından sağlamdır.
Güney Özbekçesinde uyumlar bozulur, İran ve Tâcik dillerinin etkisi görülür. Türkmenceleşmiş grup ise Oğuzca özelliklerin ağır bastığı gruptur.

1930 yılına kadar Arap alfabesini kullanan Özbek Türkleri, 1930-1940 yılları arasında Latin alfabesini, 1940’tan sonra da Kiril alfabesini kullanmışlardır.

Aynî, Niyâzî ve Fıtrat üçlüsünün önderliğinde başlayan Çağdaş Özbek şiiri üç döneme ayrılır:

1. Cedit Edebiyatı Dönemi (1910-1938)

2. Suskunluk Dönemi (1938-1960)

3. Yeni Dönem

Cedit Edebiyatı Dönemi (1910-1938): Ceditçilik XIX. yüzyılın sonlarında Tatar Türkleri arasında başlayıp XX. yüzyılın başlarında Özbek Türkleri arasında da yayılmıştır.
Bu dönemin ve Çağdaş Özbek şiirinin en büyük temsilcisi Abdülhamid Süleyman Çolpan
(1893-1937)’dır.

Özbek Türkçesinde 10 tane ünlü vardır. Ancak bu sesler alfabede 7 harfle gösterilir. a-ä, ı-i, o-ö, u-ü sesleri ortak birer işaretle gösterilir. Yuvarlak å ise, o harfi ile gösterilir. O harfi Rusça kelimelerde o sesini verir.

Belirsizlik Zamirleri: Özbek Türkçesindeki belirsizlik zamirleri şunlardır:
älläqaysi (herhangi bir, biri), ällänärsä (bir şey), ällänimä (bir şey), älläqançä (birkaç),
ayrim (bazı, kimi), ba’zi (bazı), ba’zi birlär (bazıları, kimileri), biråv (biri, birisi), bir qançä (bir kaç), bir neçä (birkaç), bir närsä (bir şey), xämmä (hepsi), heç kim (hiç kimse), kimdir (biri, birisi), kimsä (kimse), qay bir (hangi bir), qaysi bir (herhangi biri), nimädir (bir şey, herhangi bir şey), här kim (herkes, her biri), bäri (hepsi), biri, barçä (hepsi, herkes).

''-gändä/-qandä'' zarf-fiil eklerinden biridir.

Gelecek Zamanın Hikâyesi
2. tip gelecek zamanın hikâyesi
köräcäk edim (görecektim) 
köräcäk eding                    
köräcäk edi                        
köräcäk edik 
köräcäk edingiz 
köräcäk edi(lär)