ÇAĞDAŞ TÜRK YAZI DİLLERİ I

Türkmen kelimesi ilk olarak XI. asrın Türk asıllı müellifi Kâşgârlı Mahmûd’un büyük eseri Dîvânü Lügâti’t-Türk’te kullanılmıştır.

J.Deny’in, Türkmen adının Türk kelimesine büyük, üstün anlamı veren –men ekiyle koyu Türk, saf kan Türk anlamlarına geldiğini belirten görüşü, bilim dünyasında Türkmen adıyla ilgili yaklaşımlardan en fazla rağbet görenidir.

Türkmen Türkçesi’nin birçok ağzı bulunmaktadır. Bu, uzun bir süre ortak bir yazı dilinin kullanılmaması ve değişik alanlara dağılmış olmalarından kaynaklanan bir durumdur. Şu anda Türkmenistan’da kullanılan yazı dili, 1925’ten beri ‘’Türkmen-Yomut’’ ağzına dayanmaktadır. Türkmen Türkleri de, diğer Türk boyları gibi önce Arap, 1928’den itibaren Latin, 1937 yılından sonra da Kiril alfabesi kullanmışlardır. 1990 ‘lı yıllarda Türkmen-Kiril alfabesinin tamamen terk edilmesi yönünde tartışmalar olmuş, 1993’te Latin alfabesine geçiş onaylanmıştır.

 

Türkmen Türklerinin çok zengin folkloru ve edebiyatı vardır. XVIII. yüzyıla kadar Türkmen edebiyatı daha çok sözlü edebiyata, dolayısıyla halk edebiyatına dayanır. Halk arasında yayılarak söylenen birçok halk hikayesi bulunmaktadır. Bunun dışında mani türkü, ninni, atasözü gibi halk edebiyatının diğer türleri de oldukça canlıdır. Türkmen Türkleri, klasik edebiyatlarını Hoca Ahmed Yesevî ile başlatırlar.

Türkmen Türkçesi, Mahtımgulı’nın şiirleri ile bir yazı dili haline gelir. Klasik edebiyat geleneğinden gelen Mahtımgulı, Çağatay Türkçesi’ni çok iyi bilmesine karşın, yerel Türkmen ağzını kullanarak yazı dili haline gelmesini sağlamıştır.

Ata Niyazov, 1930-1945 yılları arası Türkmen-Sovyet devri edebiyatında esetrler vermiştir. Bu dönemdeki birçok şair, yazar gibi bu sanatçı da II. Dünya Savaşı’nda yok olmuştur. Diğer sanatçılar ise siyasi baskıların azaldığı, bağımsızlık düşüncelerinin hız kazanmaya başladığı 1960-1990 yılları arasında yer alan sanatçılardır.

Bağımsızlık Devri Edebiyatı, Türkmenistan’ın 27 Ekim 1991’de bağımsızlığını ilan etmesiyle başlayan devirdir. Bu dönem edebiyatı, bağımsızlık ve milli uyanış edebiyatı olarak adlandırılabilir. Bağımsızlık, milli gurur, milli tarih, çocuk psikolojisi gibi konular işlenmiştir. Ahlaki konuların ideolojik baskılardan uzak işlendiği, milli tarihe yönelişin güçlü olduğu bu dönemde, Oğuz Han, Deli Dumrul gibi tarihi konuları işleyen tiyatro eserleriyle ünlü sanatçı Kakacan Aşırov’dur.

Türkmenistan’ın başkenti Aşkabat’tır.

öninçe ( öncelikle ) gaçdı ( kaçtı ) duuzda ( tuzda ) ağaçdan ( ağaçtan ) görüpdir ( görmüş ) Buna göre tuzda kelimesinde ünsüz uyumuna aykırılık bulunmamaktadır.

gelyäädik : Şimdiki zamanın hikayesinin birinci çoğul kişisi

aaglaarmışık : Geniş zamanın rivayetinin birinci çoğul kişisi

gelyeer ekenik : Şimdiki zamanın rivayetinin birinci çoğul kişisi                        

aydıpdık : Öğrenilen geçmiş zamanın hikayesinin birinci çoğul kişisi                       

bilyäärsek : Şimdiki zamanın şartının birinci çoğul kişisi

Türkmen kelimesi ilk olarak XI. asrın Türk asıllı müellifi Kâşgârlı Mahmûd’un büyük sözlüğü Dîvânü Lügâti’t-Türk’te kullanılmıştır.

Kâşgârlıya göre Türkmen adı, Türk kelimesine Farsça “mânend” (benzer, gibi) kelimesinin getirilmesiyle oluşmuştur.

Oğuzların büyük çoğunluğu X. yüzyılda İslamiyeti kabul edince, Müslüman olmayan Oğuzlara Türkmen adını vermişlerdir. Böylece Türkmen adı, Oğuzlarla birlikte anılmıştır.

Gaznelilerin idaresine girmeyi reddeden Türkmenler, Tuğrul ve Çağrı Bey kardeşlerin önderliğinde 1040 yılında Gazne ordusunu yenerek bugünkü Azerbaycan ve Anadolu bölgelerini kendilerine yurt edinmişler ve kurdukları devlete Selçuklu Devleti adını vermişlerdir.

Türkmen Türkleri bugün Çavdar, İmrili, Yomut, Göklen, Teke, Sarık, Salur ve Ersarı gibi başlıca yedi boydan oluşmaktadır.

Türkmen Türkleri de, diğer Türk boyları gibi önce Arap, 1927-28 yıllarından itibaren Latin, 1937 yılından sonra da Kiril alfabesini kullanmışlardır.

Yeni Türkmen alfabesinde 30 harf bulunmaktadır.

Türkmen Türkleri, klasik edebiyatlarını Hoca Ahmed Yesevî ile başlatırlar.

Sovyetler Birliği’nden ayrılan beş bağımsız Türk cumhuriyetinden biri olan Türkmenistan, 36-43 kuzey enlemleri ile 53-66 doğu boylamları arasında yer alır. Başkenti Aşkabat’tır.

-AndA: gülende (güldüğünde)