ÇAĞDAŞ TÜRK YAZI DİLLERİ I

Türkmen kelimesi ilk olarak XI. asrın Türk asıllı müellifi Kâşgârlı Mahmûd’un büyük eseri Dîvânü Lügâti’t-Türk’te kullanılmıştır.

J.Deny’in, Türkmen adının Türk kelimesine büyük, üstün anlamı veren –men ekiyle koyu Türk, saf kan Türk anlamlarına geldiğini belirten görüşü, bilim dünyasında Türkmen adıyla ilgili yaklaşımlardan en fazla rağbet görenidir.

Türkmen Türkçesi’nin birçok ağzı bulunmaktadır. Bu, uzun bir süre ortak bir yazı dilinin kullanılmaması ve değişik alanlara dağılmış olmalarından kaynaklanan bir durumdur. Şu anda Türkmenistan’da kullanılan yazı dili, 1925’ten beri ‘’Türkmen-Yomut’’ ağzına dayanmaktadır. Türkmen Türkleri de, diğer Türk boyları gibi önce Arap, 1928’den itibaren Latin, 1937 yılından sonra da Kiril alfabesi kullanmışlardır. 1990 ‘lı yıllarda Türkmen-Kiril alfabesinin tamamen terk edilmesi yönünde tartışmalar olmuş, 1993’te Latin alfabesine geçiş onaylanmıştır.

 

Türkmen Türklerinin çok zengin folkloru ve edebiyatı vardır. XVIII. yüzyıla kadar Türkmen edebiyatı daha çok sözlü edebiyata, dolayısıyla halk edebiyatına dayanır. Halk arasında yayılarak söylenen birçok halk hikayesi bulunmaktadır. Bunun dışında mâni türkü, ninni, atasözü gibi halk edebiyatının diğer türleri de oldukça canlıdır. Türkmen Türkleri, klasik edebiyatlarını Hoca Ahmed Yesevî ile başlatırlar.

Türkmen Türkçesi, Mahtımgulı’nın şiirleri ile bir yazı dili haline gelir. Klasik edebiyat geleneğinden gelen Mahtımgulı, Çağatay Türkçesi’ni çok iyi bilmesine karşın, yerel Türkmen ağzını kullanarak yazı dili haline gelmesini sağlamıştır.

Ata Niyazov, 1930-1945 yılları arası Türkmen-Sovyet devri edebiyatında esetrler vermiştir. Bu dönemdeki birçok şair, yazar gibi bu sanatçı da II. Dünya Savaşı’nda yok olmuştur. Diğer sanatçılar ise siyasi baskıların azaldığı, bağımsızlık düşüncelerinin hız kazanmaya başladığı 1960-1990 yılları arasında yer alan sanatçılardır.

Bağımsızlık Devri Edebiyatı, Türkmenistan’ın 27 Ekim 1991’de bağımsızlığını ilan etmesiyle başlayan devirdir. Bu dönem edebiyatı, bağımsızlık ve milli uyanış edebiyatı olarak adlandırılabilir. Bağımsızlık, milli gurur, milli tarih, çocuk psikolojisi gibi konular işlenmiştir. Ahlaki konuların ideolojik baskılardan uzak işlendiği, milli tarihe yönelişin güçlü olduğu bu dönemde, Oğuz Han, Deli Dumrul gibi tarihi konuları işleyen tiyatro eserleriyle ünlü sanatçı Kakacan Aşırov’dur.

Türkmenistan’ın başkenti Aşkabat’tır.

öninçe ( öncelikle ) gaçdı ( kaçtı ) duuzda ( tuzda ) ağaçdan ( ağaçtan ) görüpdir ( görmüş ) Buna göre tuzda kelimesinde ünsüz uyumuna aykırılık bulunmamaktadır.

gelyäädik : Şimdiki zamanın hikayesinin birinci çoğul kişisi

aaglaarmışık: Geniş zamanın rivayetinin birinci çoğul kişisi

gelyeer ekenik: Şimdiki zamanın rivayetinin birinci çoğul kişisi

aydıpdık: Öğrenilen geçmiş zamanın hikayesinin birinci çoğul kişisi

bilyäärsek: Şimdiki zamanın şartının birinci çoğul kişisi

Türkmen kelimesi ilk olarak XI. asrın Türk asıllı müellifi Kâşgârlı Mahmûd’un büyük sözlüğü Dîvânü Lügâti’t-Türk’te kullanılmıştır.

Akka piskoposu J. V. Ariac’a göre, kelime, Türk ile Kuman sözlerinin birleşmesinden doğmuştur.

Saim Ali Dilemre de Asurca “tüccar” demek olan tuggar kelimesini Türk ile münasebete getirerek Türkmen’in “ticaret adamı, kervan adamı” olabileceğini söyler. Ama, bu görüş oldukça zayıftır.

Türkmen Türkleri bugün Çavdar, İmrili, Yomut, Göklen, Teke, Sarık, Salur ve Ersarı gibi başlıca yedi boydan oluşmaktadır. Bu boylar da kendi arasında çeşitli oymaklara ayrılmaktadır. (Bu cevap kitabın 99 uncu sayfasında yer alan ilk paragraftır. Paragrafta yer alan boy sayısı 7 verilmiştir, ancak boylar sayıldıgında 8 sonucuna ulaşılmaktadır.)

Türkmen Türkçesi, Oğuz grubu şivelerinin doğu kolundandır.

Türkmen Türkçesinin en önemli özelliklerinden birisi de aslî uzun ünlüleri korumuş olmasıdır.

Türkmen Türkçesinin söz varlığının temelini Türkçe sözler oluşturur.

1917’den itibaren Sovyetlerin idaresinde kalan Türkmenistan, Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra 27 Ekim 1991’de bağımsızlığını ilan etmiştir.

Türkmen Türkçesinde uzun söylenen “ı, i, u, ü” sesleri yarım ünlü -y- sesiyle diftonglaşarak “ıy, iy, uy, üy” şeklinde yazıda gösterilmektedir.

diy- (de-), gıyz (kız), düyn (dün), kıyska (kısa)

güyç (güç), süyt (süt), giyce (gece), yokıyn (yakın)

Türkmen Türkçesinde 23 ünsüz vardır.

Arapça ve Farsça alıntı kelimelerdeki f ’ler p olur: sapar (sefer), ependi (efendi),
Patma (Fatma), pelek (felek), pil (fil).

Kelime başındaki kalın k’lar Türkmen Türkçesinde g olur: gar (kar), gapı (kapı),
garşı (karşı), gızıl (kızıl), goy- (koy-).

gitse gisse

bozsun bossun

içse işse

açlık aşlık

geldi gelli

alıpdırın (almışım) - Birincil tekil şahıs olan 'ben' zamirine yer verilmiştir.