ÇAĞDAŞ TÜRK YAZI DİLLERİ I

Türk lehçelerini araştıran yabancı Türkologlar, Türk dilinin kolları için dialekt, nareçie, dil ve yazık karşılıklarını kullanmışlardır. Lehçe, dilin yazılı metinlerle takip edilemeyen çok eski bir döneminde ayrılan ve önemli fonetik ve morfoloji farklılıkları gösteren koluyken, ağız ise, bir şive, bir yazı dili alanı içinde var olan farklı konuşma biçimleridir.

Konuşma dillerinin yazı diline dönüşmesi; seçilme-standartlaşma-yaygınlaşma ve kabul edilme aşamalarından geçmesiyle oluşur.

Çuvaş Türkçesi, Oğuz Türkçesinden doğan yazı dili değildir.

Türk lehçeleri ile ilgili ilk eser, Kâşgârlı Mahmûd’un Dîvânü Lügâti’t-Türk’üdür. Kâşgârlı eserinde Türk dilini Doğu ve Batı grubu şeklinde iki temel kola ayırmaktadır.

Doğu koluna Hâkâniye adını veren Kâşgârlı, bununla Kâşgâr ile Balasagun civarındaki yazı dilini kastetmektedir. Ayrıca, Karluk, Çigil, Yağma, Argu, Tohsı, uygur ağızlarını da bu gruba dahil etmektedir.

Samoyloviç, lehçe gruplarını, tarihi-kavmi-coğrafi adlar ile adlandırmıştır.

Talat Tekin

Türk lehçelerini tasniflerken kullanılan adlar; coğrafi yönlere göre, coğrafi adlara göre, boy adlarına göre, dil özelliklerine göre, tabirlerin karışık kullanılmasına göre yapılmıştır. Dinlere göre tasnif yapılmamıştır.

Yakutça ve Çuvaşça ses özellikleri bakımından uzak lehçe gruplarında yer alır.

Wilhelm Radloff’un Türk lehçeleriyle ilgili yaptığı tasnife göre; doğu şiveleri, Batı şiveleri, Orta Asya şiveleri ve Güney şiveleri olmak üzere dört grup bulunmaktadır. Kafkasya şiveleri, Güney şiveleri içinde yer alır.

Dilin yazılı metinlerle takip edilemeyen çok eski bir döneminde ayrılan ve önemli sesbilgisi (fonetik) ve şekilbilgisi (morfoloji) farklılıkları gösteren koluna lehçe denir.

Bugün Türk dünyasında gayritabiî bir şekilde oluşan ve sayısı yirmiyi aşan yazı dilinin varlığı, bu Sovyet-Rus siyasetinin bir sonucudur.

Lehçelerin kullanımında soy ve boylar arasındaki farkların tarihi gelişim süreci içerisinde mukayeseli olarak incelenmesi Türk lehçelerinin tam ve bilimsel bir tasnifinin yapılabilmesi için gerekli şartlardan birisi değildir.

Orta Grup: Hive ve çevresinin bir bölümüdür.

Türk lehçeleri üzerine yapılan tasnif çalışmalarından en eskisi Dîvânü Lügâti’t-Türk'tür.

Radloff'un tasnifine göre Aksu şivesi Orta Asya şiveleri arasında yer alır.

Türk dillerinin Batı Hun dalının Oğuz-Selçuk bölümünde Peçenek yer almaz.

Altay grubu Türk dillerinin Doğu Hun dalının Uygur grubunda yer almaz.

Özbek bölümü Karluk dil grubundan biridir.

İtiraz süreci konuşma dilinin yazı diline dönüşmesi için gerekli süreçlerden biri değildir.