ÇAĞDAŞ TÜRK YAZI DİLLERİ I - Deneme Sınavı - 6

Türkmen kelimesi ilk olarak XI. asrın Türk asıllı müellifi Kâşgârlı Mahmûd’un büyük sözlüğü Dîvânü Lügâti’t-Türk’te kullanılmıştır.

Kâşgârlıya göre Türkmen adı, Türk kelimesine Farsça “mânend” (benzer, gibi) kelimesinin getirilmesiyle oluşmuştur.

Oğuzların büyük çoğunluğu X. yüzyılda İslamiyeti kabul edince, Müslüman olmayan Oğuzlara Türkmen adını vermişlerdir. Böylece Türkmen adı, Oğuzlarla birlikte anılmıştır.

Gaznelilerin idaresine girmeyi reddeden Türkmenler, Tuğrul ve Çağrı Bey kardeşlerin önderliğinde 1040 yılında Gazne ordusunu yenerek bugünkü Azerbaycan ve Anadolu bölgelerini kendilerine yurt edinmişler ve kurdukları devlete Selçuklu Devleti adını vermişlerdir.

Türkmen Türkleri bugün Çavdar, İmrili, Yomut, Göklen, Teke, Sarık, Salur ve Ersarı gibi başlıca yedi boydan oluşmaktadır.

Türkmen Türkleri de, diğer Türk boyları gibi önce Arap, 1927-28 yıllarından itibaren Latin, 1937 yılından sonra da Kiril alfabesini kullanmışlardır.

Yeni Türkmen alfabesinde 30 harf bulunmaktadır.

Türkmen Türkleri, klasik edebiyatlarını Hoca Ahmed Yesevî ile başlatırlar.

Sovyetler Birliği’nden ayrılan beş bağımsız Türk cumhuriyetinden biri olan Türkmenistan, 36-43 kuzey enlemleri ile 53-66 doğu boylamları arasında yer alır. Başkenti Aşkabat’tır.

-AndA: gülende (güldüğünde)

Gaznelilerin idaresine girmeyi reddeden Türkmenler, Tuğrul ve Çağrı Bey kardeşlerin önderliğinde 1040 yılında Gazne ordusunu yenerek bugünkü Azerbaycan ve Anadolu bölgelerini kendilerine yurt edinmişler ve kurdukları devlete Selçuklu Devleti adını vermişlerdir. Doğru cevap D’dir.

Türkmen kelimesi ilk olarak XI. asrın Türk asıllı müellifi Kâşgârlı Mahmûd’un büyük sözlüğü Dîvânü Lügâti’t-Türk’te kullanılmıştır.

Türkmen Türklerinin Ruslara karşı bağımsızlık mücadelesi yıllarca devam etmiştir.1916 yılında Türkistan Türkleri, millî bir ayaklanma başlatmış, ancak bundan da kesin bir sonuç alınamamıştır. Mücadele Bolşevik ihtilalinden sonra da devam etmiştir.

Türkmen Türkçesiyle yazılmış en eski metinlerin, Ahmed Yesevî’nin şiirleri ve Ali’nin Kıssa-i Yûsuf’u olduğu iddia edilirse de, aslında bunlar Türk dilinin müşterek dönemine ait eserlerdir. Türkmen Türkçesi ise asıl eserlerini XVIII. yüzyıldan itibaren vermeye başlamıştır.

Türkmen Türkçesi, Mahtımgulı (1730-1780)’nın şiirleri ile bir yazı dili hâline gelir. Klasik edebiyat geleneğinden gelen Mahtımgulı, Çağatay Türkçesini çok iyi bilmesine rağmen, yerel Türkmen ağzını kullanarak yazı dili hâline gelmesini sağlamıştır.

Savaştan sonraki bu dönemde ekonomiyi canlandırıp geliştirme ve barışı pekiştirme gibi temalar çokça işlenir. Barış propagandası yazarların omuzlarına yüklendiği için eserlerde yapmacıklık ve kuruluk görülür. Şiirlerde de aşırı övgü ve her şeyi pürüzsüz gösterme eğilimi vardır.

Aynı zamanda romancı da olan Ata Atacanov dönemin en ünlü şairidir. “Alma Yene Gülleyer (Elma Yine Çiçek Açıyor), Türkmenistan’ın Baharı, Aman Okuva Gidyer, İki Poema, Lirika” adlı eserlerinde sevgiyi taze duygularla yoğurur. 30 civarında eseri yayınlanan şair, daha çok lirik şiirleriyle tanınmıştır. Hece ölçüsüyle birlikte serbest şiir tarzını da kullanmış, ancak bütün eserlerinde ahenge büyük değer vermiştir. Manzum hikâyelerinde sosyal konuları, tiyatrolarında ise günlük konuları işlemiştir.

27 Ekim 1991’de Türkmenistan’ın bağımsızlığını ilan etmesiyle başlayan devirdir. Bu dönem edebiyatı, bağımsızlık ve millî uyanış edebiyatı olarak adlandırılabilir. Bu devrin şiirlerinde bağımsızlık ve millî gurur gibi konular önemli bir yer tutar.
Nesir türündeki eserlerde ahlakî meseleler ideolojik baskıdan uzak olarak işlenmektedir. Ayrıca millî tarihe yönelim oldukça güçlüdür. Kakacan Aşırov’un “Deli Dumrul, Oğız Oynı (Oğuz Oyunu) ve Oğuz Han” adlı piyesleri bunun güzel örnekleridir.

Ülke topraklarının büyük bölümü çöl olduğu için % 72’si tarım dışı kalmaktadır. Buna rağmen nüfusun % 41’i tarım sektöründe çalışmaktadır. Ülke topraklarında pamuk, mısır, arpa, buğday, pirinç gibi tahıllar yetiştirilmektedir. Ayrıca bol miktarda sebze ve meyve yetiştirilir. Karakul koyunlarıyla ünlü olan Türkmenistan’ın ekonomisinde hayvancılık da önemli bir yer tutar. Yeraltı kaynakları bakımından pek zengin değildir. Yine de belli bir miktarda petrol, doğal gaz, kaya tuzu, potasyum ve maden suları çıkarılmaktadır.

Türkmen Türkçesinde, yukarıda bahsedilen, bütün ünlülerin alfabede işaret olarak da karşılığı bulunmaktadır. Yalnız, uzun ünlüler alfabede gösterilmez