ÇAĞDAŞ TÜRK YAZI DİLLERİ I - Deneme Sınavı - 2

Türkmen Türkçesinin söz varlığının temelini Türkçe sözler oluşturur, Tarihî seyri içerisinde Moğolca, Farsça, Arapça ve Rusçadan kelimeler almıştır, Türkmen Türkçesi asıl eserlerini XVIII. yüzyıldan itibaren vermeye başlamıştır, Türkmen Türkçesinin birçok ağzı vardır, Türkmen-Kiril alfabesinin değiştirilmesi veya tamamen terk
edilmesiyle ilgili tartışmalar, 1990’lı yıllarda başlamış ve 12 Nisan 1993’te Türkmenistan Cumhuriyeti, Latin alfabesine geçiş kanununu onaylamıştır

Mahtımgulı, Seydî, Gurbandurdı Zelilî, Mollanepes, Talibî, Miskin
Kılıç gibi şair ve yazarlar Türkmen edebiyatının bilinen edebiyatçılarıdır.

Baskının azaldığı ve bağımsızlık düşüncelerinin hız kazanmaya başladığı bir dönemdir. Bu dönem eserlerinde genellemelerden ziyade ayrıntılara inilir. Özellikle savaş konusuna ağırlık verilerek kahramanlık teması işlenir. Mevcut düzen ve önceki dönemler artık yavaş yavaş eleştirilmeye başlanır. Altmışlı yıllardan başlayarak hiciv türü canlanır. Bu alanda özellikle Berdi Gulov, Taçmammet Cürdekov ve Gurbangılıç Hıdırov dönemin önemli kalemleridir.

Kakacan Aşırov’un “Deli Dumrul, Oğız Oynı (Oğuz Oyunu) ve Oğuz Han” adlı piyesleri bu dönemin en güzel örnekleridir

27 Ekim 1991 tarihinde bağımsızlığını ilan etmiştir

Türkmen Türkçesinde 9 ünlü vardır: “a, ä, e, ı, i, o, ö, u, ü”. Türkiye Türkçesinden farklı olarak Türkmen Türkçesinde iki e vardır. “Ә ә” (ä) ile gösterilen ses, Türkiye Türkçesindekinden daha geniş ve açıktır, a ile e arasında bir sestir. Türkmen Türkçesinde, yukarıda bahsedilen, bütün ünlülerin alfabede işaret olarak da karşılığı bulunmaktadır. Yalnız, uzun ünlüler alfabede gösterilmez.

Türkmen Türkçesinde 23 ünsüz vardır. Ancak alfabede 21 işaret kullanılmaktadır: “b, c, ç, d, f, g, h, j, k, l, m, n, ñ, p, r, s, ş, t, v, y, z”.
Türkiye Türkçesinden farklı olarak ñ sesi alfabede gösterilir. Bugünkü Türkmen alfabesinde, Türkiye Türkçesi alfabesinde olduğu gibi kalın ve ince g ile kalın ve ince k, birer harfle gösterilmiştir. Türkmen Türkçesinde s ve z sesleri de Türkiye Türkçesinden farklı olarak peltek telaffuz edilir ancak yazıda bu peltekliği gösteren herhangi bir işaret kullanılmaz

Türkiye Türkçesinde iç sesteki -ğ- ünsüzü, Türkmen Türkçesinde v olur

Türkmen Türkçesinde vasıta hâli eki için herhangi bir ek yoktur. “bilen” edatı ekleşmemiş biçimiyle vasıta ifadesi için kullanılmaktadır: çaga bilen (çocukla), yuvaşlık bilen (yavaşça), şeylelik bilen (böylelikle), yeññesi bilen (yengesiyle). Doğru cevap "C" seçeneğidir.

Belirsizlik Sıfatı nesneleri belirsiz olarak bildiren sıfatlardır. Türkmen Türkçesinde belirsizlik sıfatı olarak kullanılan başlıca kelimeler şunlardır: aaz, aazraak (azıcık), baarça (bütün), başga (başka), birnääçe (bazı, kimi, birkaç), birnääme (biraz), başga, hemme (bütün) dir. Doğru cevap "A" seçeneğidir.

İş ve hareketin yapıldığı yeri ve yönü belirten zarflar yer-yön zarflarıdır. Örnek olarak; alıs (uzak), arka, aşaak (aşağı), añrı (öte), bääri (beri), bääriik (beriye), daş (dış), daşarı (dışarı), içeri, içeriik (içeriye), gayra (geri), ileri, içerik (içeriye), garşı (karşı), öñ (ön), üst, yokarı, yokarıık (yukarıya) kelimeleri gösterilebilir. Doğru cevap "B" seçeneğidir.

Zarf-Fiiller; şahsa ve zamana bağlı olmayan mücerret fiil şekilleridir. İsim-fiil ve sıfat-fiillerden farklı olarak isim çekim eklerini almazlar. Zarf olarak kullanılan bu şekiller bazen de yardımcı fiillerle birlikte birleşik fiil oluştururlar. Türkmen Türkçesinde kullanılan fiiller Türkiye Türkçesine göre daha azdır. Soru şıklarındaki bu ifadeler doğrudur. -Ip/-Up: Türkmen Türkçesinde en çok kullanılan zarf-fiil ekidir. -(I)p zarf-fiil eki, ünsüzle biten fiiller üzerinde -(I)p biçiminde kullanılır. "E" seçeneğindeki -(I)ban eki ise eski Anadolu Türkçesinde kullanılır. Bu ek, Türkmen Türkçesinde seyrek olarak görülür. Doğru cevap "E" seçeneğidir.

Tüm seçenekler Sovyet Dönemi Edebiyat özelliğini yansıtır. Fakat 1960-1990 Yılları Arası Edebiyatında bu dönemin roman ve hikâyelerinde tarihî tema genişçe işlenir. Başta Beki Seytekov olmak üzere, Berdi Soltannıyazov, Narıman Cumayev, Nurberdi Pamma, Yazmırat Mammediyev, Berdi Karbabayev, Tirkeş Cumageldiyev dönemin ünlü roman ve hikâyecileridir. Doğru cevap "D" seçeneğidir.

Türkmen kelimesi ilk olarak XI. asrın Türk asıllı müellifi Kâşgârlı Mahmûd’un büyük
sözlüğü Dîvânü Lügâti’t-Türk’te kullanılmıştır. Doğru cevap C seçeneğidir.

Ünlü Türkolog J. Deny , Türk kelimesine -men ekinin gelmesiyle oluştuğunu söyler. “-men, -man” eki üzerine geldiği kelimeye “büyüklük, üstünlük, fazlalık” anlamları katar. Deny’ye göre Türkmen kelimesi de “koyu Türk, saf kan Türk” anlamlarına gelmektedir. Türkçede buna benzer “kocaman”, “karaman”, “şişman” gibi kelimelerin yapısıyla aynıdır ve ek, üzerine geldiği bu kelimelere üstünlük, fazlalık anlamları katmaktadır. J. Deny’nin bu görüşü ilim aleminde en fazla rağbet edilen görüştür. Doğru cevap A seçeneğidir.

Büyük Selçuklu Devleti, doğuda Amu-Derya’dan, batıda Akdeniz kıyılarına kadar geniş
bir alana yayılmış ve büyük bir devlet haline gelmiştir. Ne var ki, Selçuklu hükümdarlarını batı cephesinde Bizanslar ve Haçlılar devamlı meşgul ettikleri için, Türkmenlerin eski vatanı olan bugünkü Türkmenistan’a fazla ilgi gösterememişlerdir. Bu ilgisizlikten dolayı, Türkmen boylarının bir kısmı Selçuklu hükümdarı Sultan Sançar’a karşı ayaklanmışlardır. Bu nedenle doğru cevap D seçeneğidir.

Türkmen Türkçesi, Oğuz grubu şivelerinin doğu kolundandır. Bundan dolayı Oğuz Türkçesinin özellikleri Türkmen Türkçesinin karakteristiğini oluşturur. Doğru cevap E seçeneğidir.

Türkmen Türkleri, klasik edebiyatlarını Hoca Ahmed Yesevî ile başlatırlar. Kıssa-i
Yûsuf şairi Ali (XIII. yüzyıl) ve Bennâî (XV. yüzyıl) ile sürdürülen bu edebiyat asıl eserlerini XVIII. yüzyıldan itibaren verir. Doğru cevap B seçeneğidir.

Ekonomiyi canlandırıp geliştirme ve barışı pekiştirme gibi temalar çokça işlendiği dönem 1945-1960 yılları arası Türkmen edebiyatına aittir. Bu nedenle doğru cevap D seçeneğidir.

Türkmenistan’ın toplam yüz ölçümü 488.100 km2 ’dir. Batısında Hazar Denizi, kuzeybatısında Kazakistan, kuzeyinde Karakalpakistan, kuzeydoğusunda ise Özbekistan Cumhuriyeti yer almaktadır. Ülkenin güneyde İran, güneydoğuda Afganistan ile sınırı bulunmaktadır. Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap B seçeneğidir.