ÇAĞDAŞ TÜRK YAZI DİLLERİ I - Deneme Sınavı - 6

"Xeste oldugum .... size gele bilmedim." Bu cümledeki yüklemin neden gerçekleşmediği bir zarf-fiil grubuyla açıklanmaktadır. Burada oldugum ise bir sıfat-fiil grubudur. Bu sıfat-fiil grubunu zarf-fiil grubuna döndürmek için "üçün" son çekim edatı getirilmelidir. Dolayısıyla B doğru seçenektir.

Azerbaycan Türkçesi, Batı Türkçesinin doğu sahası içinde yer alan ağızlar topluluğu ve bu saha içinde gelişen yazı dilinin adıdır. Dolayısıyla B, doğru seçenektir.

Azerbaycan Türkçesinde öğrenilen geçmiş zaman çekimi için iki yapı bulunmaktadır. Bunlardan ikincisi ise -Ib/-Ub ekiyle yapılır. Ancak 1. şahıslar bu eki almaz. Bu ek üçüncü şahıslarda gel- fiili örneğinde gelib(dir)ler oxuyub(dur)lar şeklinde kullanılırlar. A seçeneğinde bu yapı bulunmaktadır. Dolayısıyla A doğru seçenektir.

C seçeneğinde yavaş köküne +dAn çıkma hâli eki getirilmiştir. Hâl ekleri bir yapım eki değildir. Dolasıyla C doğru seçenektir.

Ünsüz uyumunda tonsuz bir ünsüzden sonra tonsuz, tonludan sonra da tonlu ünsüz gelmelidir. Bu durum yalnızca D seçeneğinde görülmektedir: b tonludur, d de tonludur. Dolayısıyla bu seçenekte ünsüz uyumu vardır. Halbuki diğer seçeneklerde tonsuz k, s ve ş ünsüzlerinden sonra tonlu d sesi gelmiştir. Dolayısıyla D doğru seçenektir.

D seçeneğindeki Abdülhamit Süleyman Çolpan Özbek şairidir. Diğerleri Azerbaycanlı şair ve yazarlardır. Dolayısıyla D doğru seçenektir.

Azerbaycan Türkçesinde “E e” ile gösterilen ünlü ise Türkiye Türkçesindeki e’den daha dar ve kapalı olup e ile i arası kapalı e (é) sesidir. A doğru seçenektir.

A seçeneğinde lampa+nı, B'de vaxt+a, C'de universitet+de, D'de héyret+den şeklinde parçalayabileceğimiz kelimelerde hâl ekleri bulunmaktadır. E seçeneğindeki kelimelerde ise hiçbir hâl eki bulunmaz. Dolayısıyla E doğru seçenektir.

A seçeneğinde aç-anda, B'de gül-üp, D'de yaxınlaş-dıgca ve E'de dur-arag şeklinde parçalayabileceğimiz kelimelerde zarf-fiil ekleri bulunmaktadır. Oysa C seçeneğindeki hiçbir kelimede zarf-fiil eki bulunmaz. C seçeneğindeki getdiyini kelimesinde ise get- fiiline -dıg, -dik/-dug, -dük sıfat-fiil eki üzerine +i 3. teklik şahıs iyelik ve +ni yükleme hâli eki getirilmiştir. Dolayısıyla C doğru seçenektir.

Hititçe, Sanskritçe, Avestçe Hint-Avrupa, Göktürkçe ise Ural-Altay dillerindendir. Bunlardan Fenikece Sami dillerindendir.

Bu dillerden Keltçe, Hint-Avrupa dillerindendir. Diğerleri ise Kafkas dillerindendir.

Afrika’daki en büyük dil ailesi olan Bantu dilleri, Orta ve Güney Afrika’da konuşulan çok sayıda dilden oluşur.

Tarihî Türk lehçeleri şunlardır: 1. Orhun/Göktürk, 2. Peçenek, 3. Kuman/Kıpçak, 4. Eski Uygur, 5. Çağatay, 6. Bulgar, 7. Hazar. Dolayısıyla B doğru seçenektir.

Macarca, Ural Dilleri'nin Fin-Ugor Dilleri alt başlığının Mansiy (Vogul) ve Hantıy (Ostyaç) dilleriyle birlikte Ugor kolunu oluşturur. A doğru seçenektir.

Sümerce bugün yaşamamakla birlikte, bilinen en eski yazılı metinler Sümerce'ye aittir. Dolayısıyla E doğru seçenektir.

Doğan Aksan, En Eski Türkçenin İzlerinde adlı eserinde, vardığı sonuçları şöyle ifade etmektedir: Türklerde o dönemde yerleşik bir yazı sistemi ve bu sistemi kullanan, hitabet kurallarını bilen, hatta sanatlı anlatıma yönelen, eğitimli bir zümrenin bulunduğu anlaşılmaktadır. Yenisey yazıtlarında görülen sözcükler, Orhun yazıtlarındaki sözvarlığı, Türkçenin hemen o dönemde oluşmuş bir dil olmadığını, çeşitli gelişmeler ve anlam olaylarıyla çok daha eskiye, birkaç bin yıl öncesine uzanan gelişmiş bir dil niteliği taşıdığını göstermektedir. Kısıtlı metinler olmalarına karşın yazıtlar, Türkçenin soyutlama gücünü ortaya koymakta, kimi Avrupalı bilginlerin görüşlerinin tersine, çok eski ve gelişmiş bir dilin ürünlerini sergilemektedir. Gerek düz yazı içindeki ölçülü, uyaklı anlatım, gerek etkileyici söylemler oluşturan değişik yinelemeler ve karşıt kavramların kullanılışı, gerekse söz sanatlarından yararlanılmış olması, zengin ve soyut kavramlara da sahip bir yazı dili karşısında bulunduğumuzu göstermektedir ( Aksan 2000; 142). B doğru seçenektir.

Türk dili VII-VIII. yüzyıllardan başlayarak XIII. yüzyıla kadar uzanan dönemde tek yazı dili halinde yaşamıştır. A. Von Gabain’in Eski Türkçede tespit ettiği beş ağız ve daha sonra Kaşgarlı’nın Dîvânü Lügâti’t-Türk’te belirttiği farklılıklar, konuşma dilindeki farklılıklardır. B doğru seçenektir.

Eski Türkçeden sonraki devrede, Türkçe farklı yazı dillerine bölünmüştür. Türkistan’daki Türklerin parçalanarak büyük kütleler hâlinde Hazar denizinin kuzeyinden ve güneyinden, kuzeybatı ve güneybatıya doğru gitmeleri, yeni kültür merkezlerinin meydana gelmesi, İslamiyet’in kabulü ile birlikte birçok yeni kavramın toplum hayatında yer alması ve yeni bir yazının kullanılması gibi dış sebepler ile Türkçe'nin kendi iç yapısında meydana gelen doğal değişmeler ve gelişmeler farklı lehçelerin ve yazı dillerinin ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Böylece Türk dili, 12.-13. yüzyıldan itibaren Kuzeydoğu Türkçesi ve Batı Türkçesi şeklinde adlandırılan iki ana kola ayrılmıştır. D doğru seçenektir.

Ahmet Bican Ercilasun, Türk Dili Tarihi adlı eserinde Türk dilinin tarihî gelişimini, “ İlk Türkçe, Ana Türkçe, Eski Türkçe, Batı Türkçesi, Kuzey Doğu Türkçesi” şeklinde tasnif etmiştir. Ercilasun’a göre, Türk dilinden ilk ayrılan Çuvaşçadır. Çuvaşça ‘İlk Türkçe’ döneminde Türk dilinden ayrılmıştır.

Türk Dil ve Lehçelerinin tasnifinde Kırgız, Kazak, Tatar, Başkurt, Nogay, Kumuk, Karaçay-Balkar ve Karaim lehçeleri Kıpçak grubunu oluşturur. B doğru seçenektir.