ÇAĞDAŞ TÜRK ROMANI

Bir
eleştirmenimiz köy romanının ölümünü ileri, akılcı ve toplumcu görüşlere dayanmayan ‘Türkiye’nin sanayi öncesi dönemine ait anlayış ve düşüncelerin ölümü’ne
benzetirken (Gevgilli, 1972) yazılarında toplumcu gerçekçi çizgiyi benimsemiş
görünen Fethi Naci “Romanlar, Köyler, İnsanlar” adlı yazısında köy romanının
giderek tekdüze bir hâl alışından şöyle yakınır.

Bu romancılar
arasında dönem aydınının içinde bulunduğu yalnızlığı, korkuları, çelişkileri işleyen Hikmet Erhan Bener (Acemiler, Loş Ayna, Ara Kapı ilk yayımlanışı Kedi ve
Ölüm adıyla, Baharla Gelen, Yalnızlar/ilk yayımlanışı Gordium adıyla, Bir Büyük
Bürokratın Romanı, Elifin Öyküsü, Macellos da Vinci’nin Akıl Almaz Serüvenleri.

Bütün romanlarının konusunu 50’li 60’lı yılların Beyoğlu hayatından alan ve bu mekânda yaşanan
renkli ve canlı hayatı anı tadında öyküleştiren Demir Özlü (Bir Uzun Sonbahar,
Bir Küçükburjuvanın Gençlik Yılları, Bir Beyoğlu Düşü, Bir Yaz Mevsimi Romansı,
Tatlı Bir Eylül, İthaka’ya Yolculuk, Amerika 1954, Dalgalar) gibi romancılar dikkati
çeken adlardır.

iç monolog gibi yeni anlatım
tekniklerini uygulayan ve yeni bir zaman kurgusu deneyen Emine Işınsu Öksüz.

Kurtuluş Savaşı’nı ulusalcı söylemle ve anı tadında romanlaştıran İlhan Selçuk (Yüzbaşı Selahaddin’in Romanı I-II).

Bu dönem romancıları arasında romanı birikimlerini okurla paylaşma aracı
olarak gören, daha çok iyi niyetle, toplumsal sorunlara kendince çözüm getirmek
isteyen, entelektüel tarafı ağır basan romancılar da vardır. Bunlar arasında Fikri
Sezer (Yasak İlişkiler), Çetin Öner (Dağlara Yazılıdır), Alev Alatlı, (→); kadın
sorunlarını gündeme taşıyan Duygu Asena.

Yaşadıkları dönemin sosyal sorunlarını
ve toplumsal olayları ana izlek olarak işleyen romancılardan Muzaffer Buyrukçu
(Gürültülü Birkaç Saat, Bir Olayın Başlangıcı), Şevket Süreyya Aydemir (Toprak
Uyanırsa), Nazım Hikmet (Yeşil Elmalar, Yaşamak Güzel Şey Be Kardeşim), Necip
Alsan (Onlar Ermiş Muradına), Kemal Kandaş (Katıla Katıla Gülen Kalimkos),
Behzat Ay (Dor Ali, Sis İçinde), Kemal Bekir Özmanav (Yabancılar, Kaçaklar),
Burhan Arpad (Alnımdaki Bıçak Yarası), Aysel Alpsal (Alaca Karanlık), Kürt sorununu sol bir söylemle ele alan Demirtaş Ceyhun.

70’li yılların romanı Oğuz Atay, Yusuf Atılgan gibi birkaç ad çevresinde kümeenir. Bu adlardan Çağdaş Türk Romanı içinde önemli bir yere sahip olan Oğuz
Atay (1934-1977), Tutunamayanlar romanı ile kısa zamanda dikkatleri üzerinde
toplamayı başarır.

1960 sonrası Türk romanında modern anlatım teknikleri, ruh bilimsel ve bireyin
iç dünyasına yönelik konuları ile dikkati çeken romancılardan biri de Yusuf Atılgan
(1921-1989)’dır. İlk romanı Aylak Adam’da (1957-58 Yunus Nadi Roman Armağanı
İkincilik ödülü) babadan kalan mirası aylakça harcayan ve zamanını erken yaşta
ölen annesinin ve onun yerini alan teyzesinin benzerini aramakla geçiren C. adlı
kişisinin ruhsal durumunu işler.

Yeni romancıların
başlattıkları postmodern anlatım teknikleri biraz gecikmeyle de olsa Türk romancıları tarafından uygulanma fırsatı bulur. İlk kez 50’li yıllarda Tanpınar’ın başlattığı klasik anlatma tarzlarının dışında romanın kurgusuna ve anlatım biçimine
yönelik bu akımın en belirgin özellikleri klasik romanda yol gösterici aydın imgesinin yerine her şeyi bilmeyen sıradan bir insan tipini yerleştirmek; okuyucuyu
bilinmezlik ve belirsizlik içine sürükleyerek çözümden kaçınmak; üst kültür ve alt
kültür ayrımına karşı çıkmak; esere sadece bir kurmaca, yazarın elindekilere ise
malzeme olarak bakmak; bol bol gerçek dışına yer vermek; sanat ile gerçek yaşam
arasındaki bağları koparmak; kurmaca olaylar yanında romanın yazılış serüvenini de romana konu etmek; okuru eserin içine çekerek kendi yorumunu ve sonucunu kurmaya zorlamak; dili bilinene ve geleneksel anlatıma karşı kullanarak okuru
metne yabancılaştırmak

Konularını tutukevlerindeki tutukluların yaşam öykülerinden alan Kerim Korcan (Linç, İdamlıklar) gözleme dayalı romanlar yazarken Mehmet Kemal Kurşunluoğlu biyografik hüviyetli Sürgün Alayı’nda taşıdığı sosyalist düşüncelerinden dolayı askerliğini çavuş olarak yapan kahramanının kişiliğinde eleştirilerini devlete ve sağ güçlere yöneltir, aynı zamanda İkinci Dünya Savaşı sırasındaki devlet politikalarını eleştirir. Yaman Koray (Deniz Ağacı, Gelintaşı, Mola, Sığırcıklar, Büyük Orfoz), romanlarında leitmotiv,.......

Konularını daha çok yakın çevresinden ve gözlemlerinden alan, toplumdaki sıra dışı yaşayışları işleyen ve bu ilişkileri aşk potasında eriterek yoğuran bir romancı kimliğiyle okurun karşısına çıkan Selim İleri (d. 1949), ilk romanı Destan Gönüller’den başlayarak gittikçe zenginleşen izlekleriyle ve sıra dışı aşkları konu edinen romanlarıyla dikkati çekmektedir.

80’li yıllarda yazdığı Kadının Adı Yok ve Kahramanlar Hep Erkek gibi romanlarında kadın sorunlarına feminist bir kadının bakış açısından yaklaşan Duygu Asena (1946-2006), son romanı Paramparça’da bu sefer kadın gözüyle erkek dünyasını aralar. Taşra cinselliğinin yasaklı alanlarını romana taşırken kişilerinin acılarını, bastırılmış duygularını röportaj tekniğiyle romanlaştırır.

1970’li yıllar, romanımız için yeni açılımların da başlangıcı sayılır. Ancak topyekûn
bir başarıdan söz etmek de abartılı bir iddia olur. Birkaç ad dışında, Türk romanı
nicelik bakımından gözle görülür bir artış göstermesine rağmen, nitelik bakımından bir düşüşü yaşar.....

Ne ki tüm bu olumsuzluklara rağmen bu dönemde uyguladıkları farklı ve yeni anlatım tekniklerle romanımıza soluk aldıran kendilerinden sonraki kuşak üzerinde etkili olan romancılar da vardır. Bu başlık altında özellikle Oğuz Atay ve Yusuf Atılgan’dan söz etmek yerinde olacaktır.

1980’lerden itibaren roman yazmaya başlayanlar, toplumsal sorunları ele almakla
birlikte biçim ve sanat kaygısını ön plana çıkarırlar. Bu değişimin temelinde Sovyet Bloku’nun çözülmesi, küreselleşme, toplumdaki yerleşmiş ahlak normlarının değişmesi gibi dünyadaki gelişmelerin ve kuşak romancılarını politize olmaktan bir ölçüde uzaklaştıran 12 Eylül harekâtının etkisi olduğu açıktır.

Orhan Pamuk’un bir babaanneyle torunlarının ilişkileri üzerine kurulan ve birbirine zıt görüşleri olan kahramanlarının iç dünyalarını ve birbirlerine yabancılaşmalarını sorgulayan romanı Sessiz Ev’in (1983) ardından yayımlanan Kara Kitap (1990) romanı da romancılığımız açısından üzerinde durulmağa değer eserlerdendir.

Ağaoğlu’nun tipik bir 12 Mart romanı olan Ruh Üşümesi romanında, iç konuşma ve bilinç akışı gibi anlatma teknikleri, sahneleme gibi gösterme teknikleri yoluyla birbirini tanımayan bir kadın ve erkeğin bir lokantada ayrı ayrı masalarda birbirleriyle ilgili hayal kurmaları ancak geçmişteki olumsuz deneyimlerinden dolayı bu hayallerinden vazgeçmeleri anlatılır. Adları verilmeyen kadının ve erkeğin iç konuşmalarından geçmişte 12 Mart öncesi olaylara karışmış, hayal kırıklıkları, acılar yaşamış ve yaptıklarının diyetini fazlasıyla ödemiş oldukları anlaşılıyor.
Ağaoğlu, çağdaş Türk roman ve öykü yazarlarının zaman zaman denedikleri bu anlatım tekniklerini farklı ve modern anlatım teknikleriyle destekleyerek ve zenginleştirerek anlatımına özgünlük kazandırmıştır. Onun romanlarını farklı kılan da geliştirilmiş bu iç konuşma tekniğidir.

Felsefeyi edebiyata sokan İhsan Oktay Anar (d. 1960), Puslu Kıtalar Atlası,
Kitabü’l Hiyel, Efrasiyab’ın Hikâyeleri, Amat ve Suskunlar adlı romanları ile hem
kurgu hem de felsefi söylemleri bakımından kısa zamanda dikkatleri üzerinde
toplamayı başarır.

.... Cahide Birgül Sesveren (Ah Tutku Beni Öldürür müsün?), Tahir Abacı (Adı Senfoni Kalsın) başarılı anlatım teknikleri, modernist ve post-modernist akımlara bağlı sağlam kurgulu romanlarıyla uzun süre edebiyat ve sanat dergilerinin gündeminde kalmayı başarırlar. Süheyla Acar (Yağmurun Yedi Yüzü), Tuna Kiremitçi (Git Kendini Çok Sevdirmeden, Bu İşte Bir Yalnızlık Var)......

gibi kimileri 80 sonrası idealleri, enerjisi tükenmiş, ümitlerini yitirmiş üniversite gençliğinin kimlik arayışlarını ve gelecek endişelerini işleyen romanlara yönelirler.