ÇAĞDAŞ TÜRK ROMANI

Gelenekçi roman ilk dört şıkta verilen özellikleri göstermektedir. Buna göre gelenekçi roman romantik bir tavrın takipçisidir. Gelenekçi romanda klasik olay kurgusuna rastlanır. Gelenekçi romanda yerel ağızların kullanıldığı görülür. Gelenekçi romanda kronolojik zaman kullanılır. Ancak son seçenekte verilen ifadenin aksine gelenekçi roman milli ve İslami duyarlılıktan beslenir.

Gelenekçi romanın ilk örneklerinden olan ve Halide Edip Adıvar tarafından kaleme alınan eser Yeni Turan’dır.

Küçük ağa, Yalnızlar, İbiş’in Rüyası, Dönemeçler, Gençliğim Eyvah ve Osmancık gibi eserleri ile tanınan, gelenekçi romanın ilk nitelikli örneklerini veren yazar Tarık Buğra’dır.

1960’lı yıllarda dini değerler çerçevesinde kurgulanan gelenekçi romanın bu yöndeki ilk örneği olan ve Ömer Okçu tarafından kaleme alınan eser Minyeli Abdullah’tır.

1970’li yıllarda gelenekçi roman türünün örneklerinden bir tanesi olan, Osmanlı devletinin çöküş yılları, balkan Savaşları ve Rumeli göçleri üzerine yoğunlaşan e kaybedilen Rumeli’ye ait kültür mirasının İstanbul’a uzanmış çizgilerini yansıtan roman Sevinç Çokum’un Bizim Diyar isimli romanıdır.

Ülkücü bir öğretmenin, davasına inanmış; milletinin, devletinin meselelerini kendisine dert edinmiş aydın bir insanın romanı olan ve geleneksel roman türünün bir örneğini teşkil eden Yoklar isimli romanın yazarı Hasan Kayıhan’dır.

Katre-i Matem, Şah Sultan ve Babil’de Ölüm İstanbul’da Aşk isimli romanların yazarı, gelenekçi romanın son dönem temsilcilerinden, eski edebiyatın anlatma formlarından yararlanarak divan kültüründen beslenen tezli romanları kaleme alan yazar İskender Pala’dır.

Anadolu’dan İstanbul’a göçle birlikte yaşanan kültür yozlaşmasına göndermeler yapan, İstanbul’un yozlaştıran değil yozlaşan mekân olarak ele alındığı, 1989 yılında basılan Sevinç Coşkum romanı Gülyüzlüm’dür.

Türkiye, 1950’li yıllarda çok partili hayata geçişin getirdiği sosyal ve siyasal değişimlere sahne olur. Tek parti döneminin pozitivist ve tek tip insan yaratma tavrı, evrensel değerleri öne çıkarma çabası, laikliği özel hayatlara müdahale edecek biçimde uygulama ısrarı gibi nedenler, İslamî söylemin de, milliyetçi söylemin de güçlenmesini engellemişti. 1950’lerin özgür ve demokratik ortamında mistik/metafizik yaklaşımların önü açılır. Önce şiirle kendini ifade imkânı bulan İslamî söylem, daha sonra roman ve hikâyeyi de kullanmaya başlar. Batılılaşma macerasının, kendini inkâr biçiminde ve kayıtsız şartsız teslimiyet düzeyinde algılanması, kimi aydınlar tarafından sorgulamaya tabi tutulur. Toplumun kalp ve zihin bulanıklığına çözüm arayışları, üzeri küllenmiş kültürel değerleri hatırlama ve yeniden hayata katma çabalarını doğurur. Modern hayata karşılık geleneksel hayat da yaşama şansı bulur. Bir yanda modern yaşama tarzı, diğer yanda geleneksel yaşama tarzı, üçüncü grupta da modern yaşama tarzıyla geleneksel yaşama tarzını sentezleyen bir anlayış hüküm sürmeye başlar. Gelenekçi romanın ilk örnekleri 1950’li yıllarda verilmeye başlanmıştır.

“Bir toplumda, bir toplulukta eskiden kalmış olmaları dolayısıyla saygın tutulup kuşaktan kuşağa iletilen, yaptırım gücü olan, kültürel kalıntılar, alışkanlıklar.

“Yenilikçi” tavrın arkasında, toplumun değerlerine sırt çevirme, gelenekçi tavrın arkasında ise toplumun değerlerini yüceltme kaygısı vardır. İkisini uzlaştırmaya yönelik bir çizgi takip edenlerden de söz edilebilir.

Toplumun kültürel değerlerini kurmacanın dünyasına taşıyan romanlara “gelenekçi roman” denir. Gelenekçi roman, aileyi ve aile içi değerleri yücelten bir anlayışı temsil eder.

Gelenekten beslenen romanların ilk örneklerini Mehmet (Mizancı) Murad’ın (1854-1917) Turfanda mı Yoksa Turfa mı? (1891) ve Halide Edip Adıvar’ın ((1884-1964) Yeni Turan (1912) romanlarına kadar götürmek mümkündür. Her iki roman da millî ütopyalar üzerine kurulur.

Medeniyet değişimini ele alan ve bu değişimin aile içinde sebep olduğu çözülmeleri kişilerin ruh derinliklerine inerek işleyen Samiha Ayverdi (1906-1993), konusunu Firavunlar döneminden alan ilk romanı Aşk Bu İmiş’i (1939) yayımlar. Bu ilk romanı sırasıyla Batmayan Gün (1939), Ateş Ağacı (1941), Yaşayan Ölü (1942), İnsan ve Şeytan (1942), Son Menzil (1943), Yolcu Nereye Gidiyorsun (1944), Mesihpaşa İmamı (1944), İbrahim Efendi Konağı (1965) romanları izler.

Hüseyin Nihal Atsız (1905-1975), eski Türk geleneğine ayna tuttuğu romanlarıyla Türkçü/milliyetçi söylemin öncü ismi olarak dikkati çeker. 1923 sonrası inşa edilmek istenen kimliğin oluşumuna Orta Asya’daki kültür değerlerimizi katmayı amaçlayan Atsız Bozkurtların Ölümü (1946) ve Bozkurtlar Diriliyor (1949) romanlarında Türk milletinin cesur, bilgili, bilinçli, fedakâr ve kahraman idarecilere sahip olduğu zamanlar büyük işler başardığını, en zor şartlarda bile istiklal düşüncesinden vazgeçmediğini vurgular.

Cengiz Dağcı romanlarında Kırım Türklerinin Ruslardan gördüğü baskı ve zulümleri anlatır. Eserlerini “annemin dili” dediği Türkiye Türkçesiyle kaleme alır.

Mustafa Miyasoğlu (1946-), Kaybolmuş Günler, Dönemeç, Güzel Ölüm, Bir Aşk Serüveni romanlarıyla gelenekçi bir yazardır. Kaybolmuş Günler (1975), bireysel sorunlarla sosyal ve tarihî olayların iç içe yaşandığı 1960 sonrasında ortaya çıkan iki-üç neslin hikâyesini anlatır. Kaybedilmiş dönemler ve dışarıdan esen yanlış rüzgârlar arasında yaşamaya ve hayata tutunmaya çalışan gençler, romanın konusunu oluşturur. Üniversiteli gençlerin hayatını, aşklarını ve acılarını, “Alternatif 68 Kuşağı”nın farklı bakış açısıyla ortaya koyar. Beşir Güner’in kararsız ve tedirgin kişiliğinde, baştan sona bir huzur arayışını anlatan roman, Cumhuriyet döneminde yaşayan insanımızın iç dünyasındaki parçalanmışlığı ve değerler karmaşasını ele alır.

Nazan Bekiroğlu (1955-), metinlerini tasavvuf kültürü ve İslamî motiflerle süsler. Kur’an-ı Kerim’de “ahsenü’l-kasas” (kıssaların en güzeli) olarak anılan Yusuf kıssasını çağdaş edebiyatın imkânlarıyla yeniden yazar. Yusuf ile Züleyha (2000) adlı bu eserde, yazarın kurguya katkısı yanında özgün yorumları da söz konusudur. İkinci romanı İsimle Ateş Arasında (2002) Osmanlı coğrafyasında gücü/iktidarı temsil eden padişah ile padişahın gücünü hem kabullenen hem de tehdit eden yeniçeriler arasındaki çatışma üzerine kurulur.

Yavuz Bahadıroğlu (1945-), 1970’li yıllardan itibaren tarihî romanda dinî ve millî değerleri öne çıkaran bir imzadır. 1972’de yazdığı Sunguroğlu romanıyla tarihî roman vadisinde adım atan Bahadıroğlu, millî ve manevi değerleri tarihî roman aracılığıyla topluma kazandırmaya çalışır. Buhara Yanıyor (1974), Elvedâ Buhara (1975), Malazgirt’te Bir Cuma Sabahı, Kırım Kan Ağlıyor, Şehzade Selim (1976), Sel (1977), Köprübaşı (1979), Mavi Yıldız (1980), Endülüs’e Veda (1981), Cem Sultan 1-2, Dördüncü Murad 1-2 (1982), Merhaba Söğüt (1990) gibi tarihî romanları yanında Yolbaşı, Boşlukta Yürümek (1979), Keşmekeş, Yürek Seferi, Uzaklar Yakındır gibi güncel toplumsal romanlarında da geleneksel değerlere bağlılığı dile getirir.

Gelenekçi romanlarda etik kaygı gözetilmesi