ÇAĞDAŞ TÜRK ROMANI

Osmanlı Türkiye'sinde sosyalist düşünce esas olarak II. Meşrutiyet döneminde görülür. Genel kayıtlara göre Türkiye'de sosyalist düşüncenin ilk yazarı, 1910'da çıkardığı "İştirak"  adlı gazeteden dolayı "İştirakçi Hilmi" olarak bilinen Hüseyin Hilmi'dir.

Türk edebiyatında genel olarak Marksizm merkezinden yayılan ideolojik yapıyı kuran kuşkusuz Nâzım Hikmet’tir. O, Türkiye’de sınıfların çatışmasına dayanan
bir gelenek olmadığı hâlde, belki de ilk olarak emek, yoksulluk, sömürülme gibi temaları işlemeye başlar. Nâzım Hikmet’in getirdiği bu içerik sadece Cumhuriyet Dönemi’ndeki şiiri değil, bütün edebiyatı etkiler. Nitekim sadece İlhami Bekir Tez, Hasan İzzettin Dinamo, Rıfaz Ilgaz, Hasan Hüseyin Korkmazgil, Ahmet Arif gibi şairler değil, Sabahattin Âli, Orhan Kemal, Kemal Tahir gibi romancılar da Nâzım’ın açtığı yolda devam ederler.

Nâzım Hikmet’in 1929 yılında Resimli Ay dergisinin 4. sayısından itibaren başlattığı “Putları Yıkıyoruz” kavgası, Türkiye’de edebiyat çevresinde başlayan ideolojik kavganın da merkezini oluşturur. Nâzım’ın ağır bir şekilde eleştirdiği şairlerden birinin, yenileşen Türk şiirinin ilk mimarı (Abdülhak Hamit), diğerinin, milliyetçiliğin ilk şairi (Mehmet Emin Yurdakul) olmasından dolayı büyük bir gürültü kopar. Örneğin; Hamdullah Suphi, İkdam gazetesinde Nâzım Hikmet ve arkadaşlarını “bolşevik kapısının müseccel köleleri” (Oktay 1993:100) olarak nitelendirir. Nâzım Hikmet’in enternasyonal eşitlikçi, modern ve materyalist duruşuna, “Kerem ile Aslı” ve “Şeyh Bedreddin Destanı” ile kurduğu sosyalist gelenek algısı, Türkiye’deki yerli sosyalizmin de kaynağı olmuştur. Nitekim Cahit Tanyol, Kemal Tahir hatta Attilâ İlhan’ın düşüncelerinin merkezi sayılabilecek “Anadolu sosyalizmi” bu kaynaktan hareket etmiştir.

Türk romanında toplumcu gerçekçiliğin ilk yansımaları, işçi hayatlarının anlatılmasıyla 1930’larda başlar. 

Maden işçilerinin hayatını anlatan Reşat Enis, Afrodit Buhurdanında Bir Kadın’da (1938) maden işçileriyle sanayi işçilerini, “sömürülenler” olarak gösterir.

Kuşkusuz Cumhuriyet sonrasında “yerli sosyalist düşünce” ve “yerli sosyalist edebiyat” bağlamındaki tartışmaların içinde adı en çok geçen yazar Kemal
Tahir’dir. O, Kemalizm’den Marksizm’e geçişiyle, yerli bir sosyalizme evrilişiyle,
Osmanlı gerçeğini kabul edişiyle, Osmanlı tarzı bir iktisadi anlayışı önermesiyle
hep tartışmaların odağında yer alır.

Sadri Ertem, Reşat Enis, Sabahattin Âli’lerle başlayan sosyalist gerçekçi roman,
Orhan Kemal, Kemal Tahir, Yaşar Kemal, Fakir Baykurt’larla devam eder.

Köyden söz eden romanların tarihi elbette Ahmet Mithat’ın Bahtiyarlık’ına,
Nâbizâde Nâzım’ın Karabibik’ine, Ömer Ali Bey’in Türkmen Kızı’na kadar götürülebilir. Cumhuriyet Dönemi’ndeki Anadolu’ya yöneliş hareketlerinin, halkçılık ilkesinden geçerek köy enstitülerini doğurduğu, onun da köy edebiyatını beslediği söylenebilir.

Yılanların Öcü’nün hikâyesi, Burdur’un seksen evlik Karataş köyünde geçer. Vali, şehre bir heykel yaptırmak için köylere salma salar. Karataş köyünün muhtarı, bu parayı temin etmek için, Kara Bayram’ın evinin önünü, ihtiyar heyeti üyesi Haceli’ye satar. Bayram’ın annesi Irazca Ana, bu işe karşıdır ve bunu muhtarın ve yandaşlarının bir zulmü olarak algılar. Muhtar ve köy heyeti bu arazinin köy malı olduğunu söylerler. Hatta köyün imamı Beytullah Hoca’da muhtara ve ileri gelenlere karşı gelmenin çıkarlarına zarar vereceğini düşünerek, arazinin Bayram’a ait olmadığını söyler. Böylece Irazca Ana ve Bayram, köyün güçlerine karşı direnmeye başlarlar.

Orhan Kemal’in 1954’te yayımlanan Bereketli Topraklar Üzerinde adlı romanında birinci derecedeki kişilerin üçü de işçidir. İflahsızın Yusuf, Pehlivan Ali ve Köse Hasan, her yıl Çukurova’ya ekmek parası için akın eden binlerce Anadolu insanından üçüdür. Fakat bu üç arkadaş, fabrika görmemiş köylü ırgatlardır. Köydeki otuz kuruşluk yevmiyeler geçinmelerine yetmeyince gurbet elde çalışmaya mecbur kalırlar. Yusuf, Ali ve Hasan’ın ekmek mücadelesinde ortak bir bilinç görülmez. Onlar, kendi sınıflarının farkında olmadıkları gibi, kendi aralarında birlik olmayı bile bilmezler.

Sevgi Soysal’ın Şafak adlı romanı 1975’te yayımlanır. Roman, Adana’da bir gecekondu mahallesindeki bir eve gece yapılan baskınla başlar ve sabahın erken saatlerinde sona erer. Bu kısa zaman dilimi içinde neredeyse tek olay, devrimci bir gurup arkadaşın gözaltına alınıp sorgulanması ve serbest bırakılmasıdır.