Çağına Tanıklık Eden Romanlar (12 Mart-12 Eylül Romanları)

Romanlarının konusunu 12 Mart dönemi uygulamalarından alan romancıların
büyük bir bölümü, 68 kuşağı olarak ünlenen siyasal gurup arasında bulunmuş,
eylemlere katılmış ya da bu kuşağın düşüncelerine romantik bir yakınlık duymuş
kişilerdir.

Yaşamlarını öyküleştirdikleri roman kişileri, çoğunlukla çevreleriyle
uyumsuz, yalnızlık çeken, isyankâr, biraz marjinal kişilerdir.

Bu dönemin tipik romanlarından biri Sevgi Soysal'ın Şafak isimli romanıdır. Diğeri de Pınar Kür'ün Yarın Yarın isimli romanıdır. Ayrıca Erdal Öz'ün Yaralısın romanı da bu dönemi en iyi anlatan romanlara örnektir.

Füruzan Tekil, Güz Mevsimi

Hasan Öztoprak, Devamı Hayat

Ayşegül Devecioğlu, Kuş Diline Öykünen

Süheyla Acar, Yağmur’un Yedi Yüzü

Adalet Ağaoğlu, Bir Düğün Gecesi

Vedat Türkali, Kayıp Romanlar

Oktay Verel, Aslan Gibi Eşekler

Sevgi Soysal, 12 Mart romanlarının karakteristik yapısına bağlı kalarak romanın yapısını ikili bir çatışma üzerine kurar: Biri kendilerine devrimci adını veren gençlerle onların karşısından yer alan egemen güçler arasındaki dış çatışma; öteki kendi aralarındaki kimliklerini ve eylemlerini sorguladıkları iç çatışmadır. Dönem romanları için model oluşturan Pınar Kür’ün Yarın Yarın romanı ise çatışmanın bir tarafını oluşturan 68 kuşağının ideolojik söylemleri çevresinde biçimlenmiş kurgusal hayatlardan kesitler sunar.

Devecioğlu’nun Kuş Dilinde Öykünen romanı, toplumun unutmaya eğilimli belleğini uyarması yanında, uğruna mücadele ettiği halktan kişilerin, hatta devrimci arkadaşlarının ihanetlerini de kurmaca dünyanın ölçüleri ve sınırları içinde eleştirir.

Sevinç Çokum, sosyal içerikli romanlarında Türk toplumunun yetmişli yıllardan başlayarak geçirdiği hızlı değişmeleri, birtakım dalgalanmaları, 1980 sonrasının yeni değerlerine uyum sağlamakta güçlük çeken insanların çeşitli ruhsal durumlarını, yalnızlık ve yabancılaşmayı işler.

Mustafa Miyasoğlu, romanlarındaki başarısını sağlam olay örgüsüne, güçlü karakterlerine ve bu karakterlerin zengin iç dünyalarının yansıtılmasına borçludur.

68 kuşağı olarak ünlenen siyasal gruplar arasında bulunmuş, eylemlere katılmış ya da kuşağın düşüncelerine romantik bir yakınlık duymuş kişilerdir.
Yaşamlarını öyküleştirdikleri, çoğunlukla çevreleriyle uyumsuz ve isyankâr kişilerdir. Söylemlerinin yerleşik düzene karşı çıkarlar, sınıf çatışmasını ön plana çıkarırlar. Romantik, realist ya da doğalcı akıma bağlı olsalar da en büyük hedeflerinin yaşadıkları dönemin gerçeklerini yansıtmasıdır.

Kaybolmuş Günler

Dönemeç

Güzel Ölüm

Bir Aşk Serüveni

Bir Düğün Gecesi

Emine Işınsu Öksüz (d. 1936), son romanı Bukağı’ya kadar yazdığı tüm romanlarında Türk toplumunun son kırk yıl içinde geçirdiği sarsıntıları, yaşadığı buhranları, kitlesel dalgalanmaları, sağ-sol şeklinde biçimlenen kutuplaşmaları, iyice hazmedilmemiş reçetelerle ve siyasal doktrinlerle kendilerine bir yer tutmaya çalışan ve yaşamlarını bunlarla yönlendiren dönemin gençliğini ve sorunlarını, kuşak çatışmasını, inanç buhranını ve bu buhrandan gönül yüceliğine ulaşmanın yollarını bir öğretmen yüreğiyle, bir anne duyarlığıyla, içten ve yalın anlatımıyla öyküleştirdi.

12 Mart ve 12 Eylül romanları adını verdiğimiz 70’li ve 80’li yılların büyük ölçüde bir dünya görüşüne angaje olmuş, daha çok kutuplaşmalara dayalı anı-romanları, bir döneme ışık tutmaları bakımından edebî niteliklerinden çok sosyolojik değerleriyle belleklerde yer edindiler.

Kendilerine 68 kuşağı adını veren devrimci ve yine kendilerini ülkücü diye niteleyen milliyetçi gençler arasındaki çatışmaları ele alır. Ancak hepsinin ortak mücadele alanı, yanı askerî idarenin yaptığı baskıya ve sindirmeye yönelik uygulamalardır.

12 Mart ve 12 Eylül dönemini konu alan romanların düşünsel yapısı, özellikle 68 kuşağının yaşam öykülerini konu alanlar, marksizmden beslenen sınıf çatışması üzerine kuruludur. Karşıt gücü oluşturanlar ise millî duygulardan beslenen görüşleri ile yerleşik düzenin sürdürülmesi için mücadele ederler.

Farklı kutuplara mensup roman kahramanları aynı uygulamalara tabi olmalarına ve aynı acıları yaşamalarına rağmen, olanı biteni bağlı bulundukları ideolojinin penceresinden değerlendirir ve başlarına gelenlerden karşı kutuptakileri sorumlu tutarlar.

Romanda bir gece içinde meydana gelen tüm olaylar, bir örgüt evinin bir gece aniden basılması ve evde bulunanların tutuklanmaları ile başlar, karakolda sorgulanmaları ve şafak vakti serbest bırakılmaları ile sona erer.

Varlıklı bir çevreden gelen ve mutsuz bir evlilik geçirmiş olan bir genç kadınla yine aynı çevreden radikal sol örgütlere katılmış bir gencin 12 Mart Darbesi çevresinde buluşan yaşamlarını öyküleştirir.

Yoksul ve emeği sömürülen insanlar, şirin ve sevimli gecekondularında varlıklı semtlerde yaşayanlara göre daha sıcak ilişki içindedirler. Ne var ki ülke sorunlarından bunalan roman kişileri, romanın sonunda, kurtuluşu İsviçre’ye yerleşmekte bulurlar.

Sevgi Soysal'ın Şafak romanı ve Pınar Kür'ün Yarın Yarın romanına uygun Erdal Öz'ün Yaralısın isimli romanı anılır.