ÇAĞDAŞ TÜRK EDEBİYATLARI II

Dünyada en yaygın kullanılan alfabe Latin alfabesidir. Bu alfabeyi dünyanın yüzde 30’u kullanmaktadır. Buna dayanarak Özbekistan Cumhuriyeti Milli Meclisi 1993 yılının 2 Eylülünde “Latin alfabesi esaslı Özbek alfabesini kullanmak” adlı kanunu kabul etti. Doğru cevap A şıkkıdır.

Çağatay edebiyatının önemli yazar ve şairleri şunlardır: Sekkâkî: Uluğ Bey’in saray şairidir. Çağatay edebî dilinin ilk temsilcisi kabul edilmektedir. Şiirleri halk diline oldukça yakındır. Haydar Harezmî: Nizamî’nin Mahzenü’l-Esrar adlı mesnevisini yazdığı nazireyle tanınır. Lutfî: Gül ü Nevruz adlı mesnevisi ve bir divanı bulunan şair Çağatay edebiyatının Ali Şir Nevaî’den sonraki en ünlü şahsiyeti sayılmaktadır. Yusuf Emirî: Dehnâme ve Beng ü Çağır adlı eserleri dışında bir divan tertip ettiği de bilinmektedir. Seyyid Ahmed: Timur’un torunudur. Taaşşuknâme adlı aşk mektuplarından oluşan mesnevisi meşhurdur. Gedaî: Divanı olan Gedaî, Çağatay edebiyatının kudretli şairlerinden biri sayılır. Atâî: Ali Şir Nevaî’in “şiirlerinin şöhreti Türk halkı arasında yaygındır” diye tarif ettiği ünlü şairlerdendir. Doğru cevap C şıkkıdır.

Çağatay edebiyatının 17.-19. yüzyıllar arasındaki dönemine Özbek hanlıkları devri denilmektedir. Bu dönemde yazılan edebi eserler, Çağatay edebiyatının gerileme ve çökme devri olarak da değerlendirilmektedir. Bu devirde, Hive, Buhara ve Hokand hanlıkları arasında iç çatışmaların, taht kavgalarının sıkça yaşandığı görülmektedir. Sanat bakımından yüksek edebî eserler ortaya çıkmadığı ve mevcut eserlerin de genel olarak Ali Şir Nevaî döneminde yazılan eserlerin taklidi olduğu görülmektedir. Doğru cevap D şıkkıdır.

Marifetçilik: 19. yüzyılın 2. yarısı ve 20. yüzyılın başlarında halkı aydınlatmaya yönelik idealist, didaktik görüşler ve bu çerçevedeki fikrî-edebî hareket için kullanılmaktadır. Doğru cevap A şıkkıdır.

Bu dönem Özbek edebiyatının önde gelen marifetçilerinden birisi de Furkat (1859 - 1909)’tir. Furkat, Rus dilinin öğrenilmesi gerektiğini ileri sürer, Avrupa kültürünün tanınmasını savunur. Şair, millî özgürlüğe ulaşmanın tek yolunun toplumu bilgilendirmek ve bununla birlikte eğitimi geliştirmek olduğunu konusunu şiirlerinde sıkça işlemiştir. Örneğin, İlm-Marifet Hakıda başlığı altında İlm Hasiyeti, Gimnaziya, Vistavka Hususida, Suvorov Hakıda gibi bir dizi şiirler yazmıştır. Gimnaziya adlı şiirinde Rusya’daki eğitim sistemi hakkındaki görüşlerini ifade eder. Doğru cevap B şıkkıdır.

Atacan Abdalov (1856–1927) Türkistan’daki ilk mahallî matbaacı olarak bilinir. Abdalov, Rus tüzem mektebinde okumuş, Rus dilini çok iyi öğrenmiş mahalli aydınlardan idi. O’nun Hive’de 1874’te açtığı litograf matbaası 1910 yılına kadar çalıştı. Atacan Abdalov bu matbaasında Şark ve Özbek edebî eserleri ve tarihi eserler yayımladı. Doğru cevap D şıkkıdır.

Özellikle basın-yayın alanında hızlı ilerleme kaydedilir. 1905’ten sonra onlarca gazete, dergi Özbek dilinde basılmaya başlar. Bu dönem gazetelerinin ilkinin adı “Terakkî” (1906) dir. Bu tür gazete ve dergilerde halka dil ve kültür yönünden birlik ve beraberliğe çağrı yapılır. Milli meseleler ve özgürlük gibi kavramlar dile getirilerek halkın manevi duygularının şahlanması amaçlanır. Bu dönemde çıkan “Hurşid” (1906) adındaki gazetede meşhur Özbek ediplerinden Münevver Kârî Abduraşidhanov’un muharrirlik yaptığını görürüz. Doğru cevap E şıkkıdır.

Behbudî, ilk Özbek tiyatro yazarıdır. 1911 yılında yazılmış olan Pederküş (Baba Katili) adlı dramı 1914 yılında sahnelenmiştir. Bu eser halk tarafından büyük beğeni ile karşılanmıştır. Doğru cevap B şıkkıdır.

Çolpan’ın şiir ve yazıları “Sedâ-yı Türkistan”, “Sedâ-yi Fergana”, “Türkistan Vilayetinin Gazeti” gibi süreli yayınlarda “Kalander”, “Mirza Kalander”, “Andicanlı”, “Çolpan” mahlaslarıyla yayımlanmıştır. Sonraları “Çolpan” onun esas mahlası olarak kaldı. 18 Nisan 1914’te “Sedâ-yi Türkistan” gazetesinde Çolpan’ın “Türkistanlı Ḳarındâşlarımızga (Türkistanlı Kardeşlerimize)” adlı şiiri yayımlandı. Aradan on bir gün geçtikten sonra yine aynı gazetede onun “Ḳurbân-ı Cehâlet (Cehalet Kurbanı)” adlı hikâyesi yayımlandı. Aynı yıl içinde genç yazar Çolpan, kendi eserlerinin mahiyetini ifade eden “Adabiyât nadur? (Edebiyat Nedir?)” adlı makalesini yayımladı. Bir süre sonra da “Doktur Muhammediyâr (Doktor Muhammedyar)” adlı hikâyesi basıldı. Kısa zamanda Çolpan, “yeni edebiyatın parlak yıldızı” sıfatıyla tanındı. Doğru cevap D şıkkıdır.

Yanıt A'dır.

Yanıt D'dir.

Yanıt C'dir.

Sadi, Fars edebiyatının önemli temsilcilerindendir. Cevap E'dir.

Yanıt B'dir.

Yanıt B'dir.

Yanıt A'dır.

Yanıt D'dir.

Yanıt C'dir.

Yanıt E'dir.