ÇAĞDAŞ TÜRK EDEBİYATLARI II - Deneme Sınavı - 2

Doğru Yanıt A

Doğru Yanıt A

Doğru Yanıt B

Doğru Yanıt D

Doğru Yanıt E

Doğru Yanıt E

Doğru Yanıt A

Sovyetler Birliği’nin çöküşünden sonra, her alanda olduğu gibi, edebiyat alanında da öze dönüş hareketleri görülür. Suçsuz yere idama mahkûm olanların hayatlarıyla ilgili ayrıntılar hafızalarda canlanarak tarihin tozlu sayfalarından gün yüzüne çıkar. Edebî eserlerde gelenekler, inançlar yoğun olarak işlenmeye başlanır. Budizm ve Kamlık inancıyla ilgili öğretiler eserler aracılığıyla yeniden canlandırılmaya çalışılır.

Sibirya Türk topluluklarında bu yüzden zengin bir halk edebiyatı vardır. Sözlü halk edebiyatı geleneği 20. asrın ikinci yarısına kadar devam etmiştir. Günümüzde bu gelenek yerini modern yazılı edebiyatlara bırakmış, 20. asırda derlenen destan metinleri bu edebiyatın zengin malzemeleri olarak kalmıştır.

19. Yüzyılda Simbir’de açılan Simbir Çuvaş Öğretmen Okulunda Yakovlev’in hazırladığı yeni Çuvaş alfabesi ile çok sayıda ders kitabı basılmıştır. Bu tarihten itibaren ortaya konan metinler Anatri ağız temelinde biçimlenmiş ve standart Çuvaş Türkçesi ile eserler ortaya çıkmaya başlamıştır. Bunun bir yansıması olarak, 1879-1880 yıllarında M. İ. Federov, Aruri manzumesini, İ. N. Yurkin de 1889-
1890’da sosyal içerikli hikâyelerini kaleme almıştır. Adı geçen bu eserler Çuvaş şiir ve nesrinin ilk örnekleri olarak kabul edilmektedir.

1990’lı yıllarda Karaçay-Malkar yazar ve şairlerinin işledikleri Karaçay-Malkar tarihi, dili, kültürü ve medeniyetinin eskiliği ve zenginliği, Türk dünyası, Türkiye’ye göç etmek zorunda kalan Karaçay-Malkarlılar ile ilgili hatıralar, Sovyet rejiminin Karaçay-Malkar halkına çektirdiği eziyetler, sürgün yılları gibi konuların yanı sıra Abdullah Begiy ve Bilal Laypan gibi cesur sesler Karaçay-Malkar halkının bağımsızlığı konusunu da şiirlerinde açıkça dile getirmeye başladılar

1930’lu yıllar Karaçay-Malkar edebiyatında ilk tiyatro eserlerinin yazılmaya ve sahnelenmeye başladığı yıllar oldu. Karaçay-Malkar halk edebiyatında önemli bir yeri olan atışma geleneği, halk tiyatrosu karakterleri ve oyunlarının varlığı Karaçay-Malkar halkı arasında sahne sanatlarına bir yakınlık ve ilginin öteden beri canlı bir biçimde yaşamasına yol açmıştı. Karaçay-Malkar edebiyatında ilk tiyatro eserlerini ve piyesleri yazan ise Şaharbiy Ebze idi.

İlk şiir kitabı Salam Ertdenlik (Selam Sabah) 1940’ta yayımlandı. 1958 yılında şiirlerinin iki ciltlik antolojisi çıktı. 1966 yılında yayımlanan Caralı Taş (Yaralı Taş) adlı şiir kitabı Maksim Gorkiy Devlet Ödülünü kazandı. 1974’te yayımlanan Cer Kitabı (Yer Kitabı) adlı şiir kitabı Sovyetler Birliği Devlet
Ödülü’nü kazandı. Karaçay-Malkar şiirinin en büyük ustası kabul edilen Kaysın Kuliy şiirlerindeki güçlü tasvirler, anlatım gücü ve zengin hayal dünyası ile bütün Sovyetler Birliği şairleri arasında önemli bir yere sahip oldu.

Nazar Nejmi’nin en üretken olduğu saha tiyatrodur. “Yazgı Yır” (Bahar Türküsü), “Sakırılmagan Kunak” (Davetsiz Misafir), “Garmunsı Dus” (Akordiyoncu Arkadaş), “Kürşelerge Kunak Kilgen” (Komşulara Misafir Gelmiş) gibi piyesleri Başkurt Devlet Akademisinin drama tiyatrosunda sahnelenmiştir. “Yazgı Yır” adlı eserinde şehir ve köy çatışmasını işlemiştir. Şehirli Rus kızı ile köylü Başkurt yiğidi sembolleştirilmiştir. Aslında bu görünürdeki çatışmadır. Bunun altında Başkurt halkının zengin halk müziği birikimini yansıtmaya çalışmaktadır. Kısacası Nazar Nejmi, tiyatrolarında ve şiirlerinde çok yönlü bir bakış sergilemektedir

“Sabakka Töşkenémde” (Derse Girdiğimde) adlı manzumesinde anne-babanın verdiği aile içi eğitimin öneminden bahsetmektedir. Fakat şiirin asıl içeriği Başkurt edebiyatında ve kültür hayatında artık
kendini göstermeye başlayan ve usul-i cedid adıyla bilinen yeni usul eğitim anlayışıdır. Medrese eğitimindeki skolastik eğitim algısının üzerinde bir eğitimi savunan Sokoroy, eğitimin ehil kişilerce verilmesi ve ailenin çocuğun eğitiminde sorumsuzca davranmaması gerektiğini ve de dayakla eğitimin bağdaşmadığını söylemektedir. Eserde bunlar, hem nasihat niteliğinde görülürken, dönemin eğitmenlerine ve ebeveynlerine de bir eleştiri olarak değerlendirilmelidir

XIX. yüzyıl öncesinde Başkurt edebiyatı, münferit bir yazılı edebiyat olarak tam anlamıyla kendisini göstermemiştir; Başkurt edebiyatının XIX. yüzyıl öncesine ait edebî eserleri, dönemin genel Kıpçak edebiyatı ve dönemin ortak Türk edebiyatı geleneğine bağlıdır ve onun içindedir. Elbette, tüm Türk topluluklarında olduğu gibi güçlü bir Başkurt sözlü edebiyat geleneği vardır. Bu zengin sözlü edebiyat, Başkurt halkının yaratıcılığının gücünü yansıtmaktadır

Dönemin bir başka şairi ise, Hüsniyar’dır. Hangi yıllar arasında yaşadığı kesin olarak bilinmeyen Hüsniyar, münacat, mersiye ve nasihat türlerindeki eserlerinin dışında, Başkurt edebiyatında manzum seyahatnamesi ile tanınmaktadır. Seyahatnamesinde Orta Asya’ da gördüklerine yer veren Hüsniyar, oradaki folklorik özellikleri de anlatarak eserinin çerçevesini daha da genişletmiştir. Bu seyahatname, Hüsniyar’ın kendisinden de bahsetmesi dolayısıyla otobiyografik bir eser niteliğindedir

Karaçay-Malkar edebiyatında ilk tiyatro eserlerini ve piyesleri yazan ise Şaharbiy Ebze idi.

Karaçay-Malkar şiirinin en büyük ustası kabul edilen Kaysın Kuliy şiirlerindeki güçlü tasvirler, anlatım gücü ve zengin hayal dünyası ile bütün Sovyetler Birliği şairleri arasında önemli bir yere sahip oldu. Yaşadığı sıkıntı ve eziyet dolu hayat, Kafkasların dağ zirveleri arasında zor bir yaşantı sürdüren Karaçay-Malkar halkının hayat mücadelesi, sürgün yıllarındaki vatan özlemi onun şiirlerinin konuları arasında yer aldı. Kaysın Kuliy’in 1962 yılında yazdığı Kafkas adlı şiirinin bazı bölümleri şöyledir:

Yüksekliği, fakirliği de beraber

Birleştirip, yaşayıp gelen Kafkasım,

Mutlu düğün, acı keder de gören,

Ekmeğin kıymetini bilen Kafkasım!

Karda yaktın özgürlük ateşlerini,

Yiğitliğin destanlarını söyledin,

Mezarlarda, örtünüp siyah örtüyü,

Kimsesiz kadın olup da, sen ağladın.

Kınından sıyrılan kılıçların sesini,

Şiirlerin sesini de kattın birbirine,

Kanını yuttu çok buzlu dağ geçitlerin,

Çok delikanlıların gittiler Sibirya’ya.

Sensiz kaldığımda, ben çok ağladım,

Ebediyen yaşa, kartalın uçtuğu gibi, Kafkasım;

Nasibim, hayatım, mezarım, canım

Mutluluğa açılan kapı gibi - Kafkasım!

XIX. yüzyıl öncesinde Başkurt edebiyatı, münferit bir yazılı edebiyat olarak tam anlamıyla kendisini göstermemiştir; Başkurt edebiyatının XIX. yüzyıl öncesine ait edebî eserleri, dönemin genel Kıpçak edebiyatı ve dönemin ortak Türk edebiyatı geleneğine bağlıdır ve onun içindedir.