ÇAĞDAŞ TÜRK EDEBİYATLARI II - Deneme Sınavı - 1

“Sabakka Töşkenémde” (Derse Girdiğimde) adlı manzumesinde anne-babanın verdiği aile içi eğitimin öneminden bahsetmektedir. Fakat şiirin asıl içeriği Başkurt edebiyatında ve kültür hayatında artık kendini göstermeye başlayan ve usul-i cedid adıyla bilinen yeni usul eğitim anlayışıdır. Medrese eğitimindeki skolastik eğitim algısının üzerinde bir eğitimi savunan Sokoroy, eğitimin ehil kişilerce verilmesi ve ailenin çocuğun eğitiminde sorumsuzca davranmaması gerektiğini ve de dayakla eğitimin bağdaşmadığını söylemektedir. Eserde bunlar, hem nasihat niteliğinde görülürken, dönemin eğitmenlerine ve ebeveynlerine de bir eleştiri olarak değerlendirilmelidir.

Babiç’in çağdaşı olan Seyfi Kudaş da eserleri ile Başkurt edebiyatında adını duyurmaya başlar. 1894 yılında dünyaya gelen şair, 1904-1913 yılları arasında kendi köyündeki medresede eğitim görür. 1915-1918 yılları arasında da Aliye medresesinde tahsiline devam eder (Özşahin 2005). İlk eserlerini I. Dünya Savaşı yıllarında verir. Bu ilk şiirleri, genellikle satirik tarzdadır ve dönemin ünlü hiciv dergisi “Karmak” da yayımlanır. İlk şiirlerinde Tukay’ın etkisi hissedilmektedir. 1917-1918 yıllarından sonra şiirlerinde hürriyet teması ağır basmaktadır. Sovyet Devriminden sonraki yıllarda da işçi sınıfı övdüğü, özgürlük meşalesini işçilerin taşıdığını ifade ettiği şiirleri görülmektedir. Bu tür şiirlerinde işçi sınıfa ait unsurlar üzerinden oluşturduğu simgesellik dikkat çekicidir. “Birsetke Yırı” (Eldiven Türküsü) bu simgeselliğin en belirgin olduğu eserdir. Bu şiirde, halk türkülerini, türkülerin kederli ezgilerinin özelliklerini kullanarak lirik bir monolog oluşturmuştur. Birsetke Yırı, bu tür eserlerinin ilk adımıdır. Bu tarz eserlerinde, vatanseverlik ruhunu coşturmayı amaçlayan Kudaş, insanları bu ruhla çalışmaya yöneltmek istemiştir. Sovyetlerle birlikte onun şiirlerinin temasında da farklılıklar meydana geldi. Sovyet köyü, buradaki yeni yaşam ve hür çalışma gibi temalar Kudaş’ın eserlerindeki temel konular hâline geldi. 1930 yılından sonra eserlerinin memleket sevgisi ile yeniden canlandığı görülmektedir. Bu tarihten sonra yazdığı “Kuşkayın” romanı Sovyet ziraat sisteminin kuruluşunu ve bunlar üzerinden idealize edilen insan tipini anlatması bakımından değerli görülmektedir (Ziynetullina-Harisov 1966: 78).

1990’lı yıllarda Karaçay-Malkar yazar ve şairlerinin işledikleri Karaçay-Malkar tarihi, dili, kültürü ve medeniyetinin eskiliği ve zenginliği, Türk dünyası, Türkiye’ye göç etmek zorunda kalan Karaçay-Malkarlılar ile ilgili hatıralar, Sovyet rejiminin Karaçay-Malkar halkına çektirdiği eziyetler, sürgün yılları gibi konuların yanı sıra Abdullah Begiy ve Bilal Laypan gibi cesur sesler Karaçay-Malkar halkının bağımsızlığı konusunu da şiirlerinde açıkça dile getirmeye başladılar.

Sovyetler Birliği’nin çöküşünden sonra, her alanda olduğu gibi, edebiyat alanında da öze dönüş hareketleri görülür. Suçsuz yere idama mahkûm olanların hayatlarıyla ilgili ayrıntılar hafızalarda canlanarak tarihin tozlu sayfalarından gün yüzüne çıkar. Edebî eserlerde gelenekler, inançlar yoğun olarak işlenmeye başlanır. Budizm ve Kamlık inancıyla ilgili öğretiler eserler aracılığıyla yeniden canlandırılmaya çalışılır.

19. Yüzyılda Simbir’de açılan Simbir Çuvaş Öğretmen Okulunda Yakovlev’in hazırladığı yeni Çuvaş alfabesi ile çok sayıda ders kitabı basılmıştır. Bu tarihten itibaren ortaya konan metinler Anatri ağız temelinde biçimlenmiş ve standart Çuvaş Türkçesi ile eserler ortaya çıkmaya başlamıştır. Bunun bir yansıması olarak, 1879-1880 yıllarında M. İ. Federov, Aruri manzumesini, İ. N. Yurkin de 1889- 1890’da sosyal içerikli hikâyelerini kaleme almıştır. Adı geçen bu eserler Çuvaş şiir ve nesrinin ilk örnekleri olarak kabul edilmektedir.

Sözlü halk edebiyatı geleneği 20. asrın ikinci yarısına kadar devam etmiştir. Günümüzde bu gelenek yerini modern yazılı edebiyatlara bırakmış, 20. asırda derlenen destan metinleri bu edebiyatın zengin malzemeleri olarak kalmıştır

Karaçay-Malkar yazılı edebiyatının Sovyet öncesi dönemdeki kurucuları arasında sayılabilecek en önemli edebî şahsiyetlerden biri de İslam Kırımşavhal (1864-1910)’dır. 1864 yılında Karaçay köylerinden Kart-Curt’ta doğan İslam Kırımşavhal, dönemindeki diğer bey ailelerinin çocukları gibi Rus okullarında okudu, Rus Çarlığının ordusunda subay olarak görev yaptı. Çeşitli sanat dallarında eğitim aldı, yabancı diller öğrendi. Kafkasya’ya döndükten sonra Osetya’dan Karaçay’a sürgüne gönderilen Oset ressam ve şairi Kosta Hetagurov ve Rus ressam Yaroşenko ile dostluk kurdu. Onların teşvikiyle resim yapmaya başladı. İslam Kırımşavhal Karaçay-Malkar edebiyatında satirik şiirleri ile tanındı. Eserlerinde İslam Teberdiçi adını kullanan İslam Kırımşavhal’ın Börü bla Kiştik (Kurt ile Kedi) adlı şiirindeki Karaçay-Malkar diline ustalığı ve hiciv yeteneği ona Karaçay-Malkar edebiyat tarihinde önemli bir itibar ve yer sağladı. Karaçay-Malkar Türkçesindeki ilk roman örneği olan eseri günümüze ulaşamadı. 3 Aralık 1910’da Yalta’da ölen İslam Kırımşavhal’ın ölüm haberi Paris’te yayınlanan Musulmanin dergisinde iki kere verildi. Halkın toplumsal meseleleri ile ve Latin harflerinin Karaçay Türkçesine uygulanmasıyla ilk olarak o ilgilendi. Eserlerinin az bir bölümü korunarak günümüze ulaştı.