ÇAĞDAŞ TÜRK EDEBİYATLARI II - Deneme Sınavı - 9

Zevkî, Kazak değil, Özbek edebiyatının önemli şairidir.

Çağdaş Kazak Edebiyatı, 19. yüzyılda başlar.

Çağdaş edebiyat kendi arasında: 1. Hazırlık Dönemi (19. yüzyıl) 2. Hürriyet Dönemi (1905-1920 arası) 3. Sovyet Dönemi (1920’den sonraki devir) olarak üç bölümden oluşmaktadır.

Hazırlık döneminin en önemli kişileri Abay Kunanbayulı, Şokan Velihanov ve İbray (İbrahim) Altınsarin’dir. Abay, çağdaş Kazak edebiyatının ve dilinin kurucusu sayılır. Doğuyu ve batıyı iyi tanıyan Abay, 1880’de ilk Kazak ozan ve yazarı olarak ortaya çıkar.

Batı’nın Spenser, Luis Dreper gibi önde gelen fikir adamlarının yanı sıra Lermontov gibi Rusların meşhur şairlerinin kitaplarını tercümesinden okuyan Abay, hakikati hakikat kalıbı içinde, derin olanı da derin kalıbın içinde anlatmıştır. Özellikle şiirlerinde Lermontov’dan derin izler bulmak mümkündür.

''Maksud'' Abay tarafından yazıklan bir manzumedir.

Realist Kazak nesrinin kurucusu olarak tanınmasına rağmen şiirler de yazdı. İbray, hem nesrinde hem de şiirlerinde “nâdanlıkla” yani “cehaletle” mücadele etti.

“Kandı azuv” yani “Kanlı azı diş” olarak tiyatro sahnesine konulan “Kökserek” adlı hikâyesi Avezov’un önemli hikâyelerinden biridir.

1930’lu yıllarda tiyatronun gelişmesine en çok emeği geçen Beyimbet Maylin oldu. “Bizdiñ cigitter”, “Calbır” ve “Amankeldi”de bağımsızlık mücadelesinde kolları sıvayan gençleri anlattı.

M. Avezov’un tercümelerinin yanında Ş. Husayinov’un “Kıyın tagdırlar” piyesi ile Tahavi Ahtanov’un “Kütpegen kezdesü” adlı piyesi devre damgasını vuran eserlerdir. T. Ahtanov daha sonra “Ant” adlı tarihî dramasını yazdı.

1956-1975 yılları arasında Kazak dramasının gelişmesinde Muhtar Avezov, Gabit Müsirepov, Sabit Mukanov, Saken Seyfullin, Beyimbet Maylin ve Abdilda Tacibayev’in emeği geçti.

Hazırlık Dönemi: Rusların Kazakistan’ı istilası ile başlar. Bu dönemde Kazak aydınları süratle Rusça öğrenirler ve bu dille yazılan eserler aracılığı ile Avrupa’nın ve dünyanın diğer ülkelerinin edebiyat ve fikir hayatı ile yaşayışları hakkında bilgiler edinirler. Bu şekilde Kazak edebiyatında roman, hikâye, tiyatro gibi yeni türler ortaya çıkar.

Hazırlık döneminin en önemli kişileri Abay Kunanbayulı, Şokan Velihanov ve İbray (İbrahim) Altınsarin’dir. Abay, çağdaş Kazak edebiyatının ve dilinin kurucusu sayılır. Doğuyu ve batıyı iyi tanıyan Abay, 1880’de ilk Kazak ozan ve yazarı olarak ortaya çıkar. Kazak Türkçesini ustaca kullanması, kıvrak anlatımı, halk edebiyatı ve folklor ürünlerini büyük bir başarıyla kullanması ile kendinden sonra gelecek yazarlar kuşağına çığır açar. Abay’ın iki yüzden fazla şiiri, kırk civarında didaktik hikâyesi, dört manzumesi (Maksud, İskender, Azîm Hikâyesi, Vadim) ve çeşitli tercüme eserleri vardır.

ircakıp Duvlatov, 1885’te Torgay vilayetine bağlı Cangeldin kasabasında doğdu. Eski usülde eğitim gördü. Torgay şehrindeki Rus-Kazak okulunda 1897’de başladığı eğitimini 1902’de tamamladı. Beş altı yıl kadar köylerde öğretmenlik yaptı. 1907’de St. Peterburg’da çıkan Serke gazetesinde “Castarga” yani “Gençlere” adlı şiiri, 1909 yılında Ufa’da ise Uyan Kazak! adlı şiirler kitabı yayınlandı. Duvlatov’un en önemli eseri Bakıtsız Camal’dır.

Saken Seyfullin, ilk eğitimini köy mollasından aldı. Eğitimciliğinin yanısıra şiir ve düzyazı ile uğraştı. İlk şiir kitabı Ötken Künder (Geçmiş Günler) 1914’te yayınlandı. İlk hikâyelerinden olan “Cubatu”yu ise 1917’de yazdı. “Cubatu”daki Müslimayan, “Kız çocukları”ndaki Gülcan ve “İki karşılaşma”daki Cibek karakterleri ile geleceğin bağımsız ve erkeklerle eşit haklara sahip Kazak kadını portresini çizmiştir. Bu da o zamanki Kazak halkı için büyük bir gelişmedir. Seyfullin'e, 1936’da Kazak edebiyatına hizmetinin 20. Yılı münasebetiyle Enbek Kızıl Tuv (Emekçi Kızıl Bayrağı) adlı ödül verildi.

Beyimbet Maylin, 1894’te Torgay vilayetinde doğdu. Küçük yaşta babasını kaybetti. İlk eğitimini annesinden aldı. Yazarlığa 1912 yılında başladı. İhtilâl’e kadarki eserlerinde Kazak köylerindeki eşitsizliği ve eski zamanlardaki gelenek-görenekleri tenkit etti. Toplumda zengin sınıfın yaptığı baskıları anlattı.

Gabit Musirepov’un “anne” hakkındaki hikâyeleri, Sovyet dönemi edebiyatındaki büyük yenilik olarak kabul edilir. Gorki’nin “Ölümü yenen ana”, “İnsanoğlunun anası” hikâyelerini tercüme edip, Kazak hayatının gerçeği ışığında “Annenin arabuluculuğu”, “Besleyen ana”, “Anaların anası” gibi hikâyeler yazar.

Musirepov, 22 Mart 1902’de Kuzey Kazakistan vilayeti, Cambıl nahiyesi, Canacol kö- yünde doğdu. 31 Aralık 1985’de Almatı’da öldü. Kazak Sovyet edebiyatının kurucularından biri olan yazar, edebiyat araştırmacısı, Kazak SSC İlimler Akademisi üyesi (1958), Sosyalist Emek Kahramanı (1974), Kazak SSC’nin halk yazarı (1984) oldu. 1927 yılından itibaren SBKP (Sovyetler Birliği Komünist Partisi) üyesi oldu. Müsirepov’un “Yassı burun” hikâyesi, köydeki değişmeye, yenileşmeye karşı koyuşun alaycı bir hikâyesidir.

Safargali Begalin, 24 Kasım 1895 tarihinde Semey vilayeti, Abay ilçesinin Degelen köyündeki fakir bir ailede dünyaya geldi. Kazak Sovyet çocuk edebiyatının kurucularından biridir. 1915 yılında Semey şehrindeki Rus-Kırgız lisesini bitirdi. 1916’da Çar’ın emriyle cepheye işçi olarak gitti. İlk şiiri “Kazak kızboz balalarına” 1914 yılında Aykap dergisinde yayınlandı. İlk Azamat Armanı (1916) adlı kitabındaki şiirlerinde Çarlık hükümetine karşı çıktı. Cılagan Curt Kuvandı (Ağlayan Yurt Sevindi, 1917) şiir kitabında yeni kurulan Sovyet hükümetini övdü.

İlk hikâyeleri 1968’de yayınlanmaya başlayan Kadirbek Segizbayev, eserlerinde daha ziyade insanlar arasındaki davranışları, fazileti, cömertliği, kardeşiliği, konukseverliği ön plana çıkarır. Kazakların örf ve âdetlerine olan düşkünlükleri, mesela at sevgisi, ağırlıklı olarak eserlerinde tekrar edilir. “Dak (Leke)” hikâyesinde Kazak misafirperverliği anlatılır. Çok küçük bir köye gelen Turap ve Rus eşi Nadya bu durumla karşılaşınca şaşırırlar. “Mahabbet (Sevgi)” hikâyesinin kahramanı dört arkadaş hocalarını ziyarete gitmektedirler. Beşinci arkadaşları Rısbek ise arabayı kullanmaktadır. Yolda bir genç kıza rastlarlar. Mahabbet adlı genç kız, aslında Rısbek’in eski sevgilisi Ravşan’ın kızıdır. “Arkarkara”da ise oğlunun ölümünün acısını çeken ihtiyar bir adam anlatılır. Oğlunun ölümüne sebep olan atı öldürmeye ve etini yemeye yemin eder. Fakat ihtiyar bunu yapamaz.