ÇAĞDAŞ TÜRK EDEBİYATLARI II - Deneme Sınavı - 6

Türkçe’de ilk “Hamse” yazarı
olan Ali Şir Nevaî “Ferhad ve Şirin” mesnevisinde bunun bilincinda olduğunu şu şekilde
açıklamaktadır:

Marifetçilik: 19. yüzyılın 2.
yarısı ve 20. yüzyılın başlarında
halkı aydınlatmaya yönelik
idealist, didaktik görüşler ve bu
çerçevedeki fikrî-edebî hareket
için kullanılmaktadır.

Bu dönem Özbek edebiyatının önemli marifetçilerinden biri Mukimî (1850–1903)’dir.
Mukimî, yergi unsurları içeren Tenapçılar, Toy, Saylov gibi şiirleriyle Özbek edebiyatına
yeni bir boyut kazandırmıştır. O’nun “Seyahatname” adlı eseri Özbek edebiyatında bu türün
ortaya çıkmasına vesile olmuştur. Şair, Hokand’dan Şahimerdan’a doğru yaptığı yolculuk boyunca geçtiği yerlerdeki ahalinin toplumsal sorunlarını ve yaşam tarzını eserine mizahî bir dille yansıtmıştır.

Özbek marifetçilik edebiyatının başka bir ünlü şairi de Zevkî (1853–1921)’dir. Zevkî,
Özbek edebiyat tarihinde marifetçilik ilkelerini ileri süren ve hiciv türünün de gelişmesinde
büyük katkıları olan bir şairdir.

Özellikle basın-yayın alanında hızlı ilerleme kaydedilir. 1905’ten sonra onlarca gazete,
dergi Özbek dilinde basılmaya başlar. Bu dönem gazetelerinin ilkinin adı “Terakkî” (1906)dir.

Abdulla Avlanî, Birinci Muallim (1909), İkinci Muallim (1912), Türkî Gülistan Yahut
Ahlak (1913), Gülistani Mekteb (1913), Edebiyat Yahut Millî Şiirler (1915) adlı ders kitapları
ve rehber kitaplar hazırlamıştır. Abdulla Avlanî’nin millî ve manevî görüşlerini yansıtan
Türkî Gülistan Yahut Ahlak adlı eseri İranlı şair Sadî’nin Gülistan eserinden ilham alınarak
yazılmıştır.

Fıtrat’ın önemli yönelişlerinden biri de onun ilmî eserleridir. O hem yetenekli edebiyatçı
hem de güçlü bir dilciydi. “Özbek Dili Grameri” (“Sarf ve Nahv”, 1924-1930 yılları
arasında on altı kere yayımlandı), “Tacik Dili Grameri” (1930) “Dilimiz” gibi dil hakkındaki
makaleleri onun büyük bir dilci olduğunu gösterir. “Dilimiz” makalesinde Özbek
dilinin şidddetli bir savunucusu ve koruyucusu sıfatında karşımıza çıkmaktadır

Ali Şir Nevaî (1441-1501) Çağatay edebiyatının en büyük şairi ve yazarıdır. Diğerleri, Marifetçilik Edebiyatı döneminden şair veya yazarlardır. Doğru cevap C'dir.

Şirmuhammed Munis, Hive edebiyatı muhitindendir. Doğru cevap A'dır.

19. yüzyılın 2. yarısı ve 20. yüzyılın başlarında halkı aydınlatmaya yönelik
idealist, didaktik görüşler ve bu çerçevedeki fikrî-edebî hareket Marifetçiliktir.

Gimnaziya,  Marifetçilik Edebiyatı döneminden Furkat'ın eserlerinden biridir. Doğru cevap D'dir.

Atacan Abdalov (1856–1927) Türkistan’daki ilk mahallî matbaacı olarak bilinir. Doğru cevap C'dir.

Tipograf matbaalar 19. yüzyılın 70’li yıllarında mahallî dillerde de kitaplar yayımlamaya başladı. Mahallî dilde yayımlanan ilk kitap Şahımerdan İbragimov’un “Kalender”
(Takvim) adlı kitabıdır. Doğru cevap E'dir.

28 Nisan 1870 yılında Türkistan’da ilk gazete olan “Türkestanskiye Vedomosti” resmî gazetesi tipograf usulüyle yayımlandı. Doğru cevap B'dir.

Çağatay Edebiyatı, Batı literatüründe Orta Asya’daki Türk şiveleri ve bu şivelerde yazılan edebî eserler için kullanılmıştır. Doğru cevap D'dir.

Türkistan’daki Cedit hareketinin rehber ve öncülerinden olan Mahmudhoca Behbudî (1874–1919) ilkokulu ve medrese eğitimini Semerkant’ta alır. Medrese tahsilinden sonra devlet mahkemesinde katip görevinde bulunur. Daha sonra devlet müftüsü olarak tayin edilir. Arabistan, Mısır, Türkiye, Rusya, Tataristan, Başkurdistan gibi ülkeleri gezen Behbudî o ülkelerdeki eğitimle Türkistan’daki eğtim düzeyini karşılaştırma fırsatını bulur. Türkistan’daki siyasî, iktisadî ve sosyal durumun kötü olmasının sebebi olarak eğitimsizliği gösterir. Bu yüzden, Semerkant’ta yeni tip okullar açar. Bu okullar için kendisi müfredat belirler ve Tarih-i İslam, Kitabetü’l-Etfâl, Risale-i Esbab-ı Sevâd, Risale-i Coğrafya-yı Umranî gibi ders kitapları hazırlar. Bunun yanında “Semerkant” gazetesi ve “Ayna” dergisini yayımlamaya başlar. Doğru cevap A'dır.

“Hind Seyyahının Kıssası” (1912), Abdurauf fıtrat2ın eseridir. Doğru cevap E'dir.

Doğru yanıt A'dır. Başkenti: Taşkent

Doğru yanıt B'dir. Sekkâkî: Uluğ Bey’in saray şairidir. Çağatay edebî dilinin ilk temsilcisi kabul edilmektedir. Şiirleri halk diline oldukça yakındır.

Doğru yanıt C'dir. Ali Şir Nevaî (1441-1501) Çağatay edebiyatının en büyük şairi ve yazarıdır. Büyük Türk şairi Ali Şir Nevaî zamanı, Çağatay edebiyatının sanat ve millî ruh bakımından zirveye ulaştığı en parlak dönemidir