ÇAĞDAŞ TÜRK EDEBİYATLARI I

Said Halfin [Halfeoğlu] (1732-1785). Kazan’da tercümanlık, mütercimlik ve 1785- 1800 yıllarında “Kazan I. Er Balalar Gimnaziyası”nda Tatar dili öğretmenliği yaptı. Rusya’da Tatar Türkçesiyle basılan ilk alfabe kitabı “Tatar Tili Elfbası”nın da yazarıdır.

Said Halfin [Halfeoğlu] (1732-1785). Kazan’da tercümanlık, mütercimlik ve 1785- 1800 yıllarında “Kazan I. Er Balalar Gimnaziyası”nda Tatar dili öğretmenliği yaptı. Rusya’da Tatar Türkçesiyle basılan ilk alfabe kitabı “Tatar Tili Elfbası”nın da yazarıdır. (Rusça tam adı: Azbuka Tatarskogo yazıka c obstoyatel’nım opisaniem bukv i skaladov, Moskva, 1778, 54. s.)

Tatarlar arasında dil, tarih ve etnografya alanında Batılı bilim metotlarıyla araştırmalar yapan bilim adamlarının öncülerinden olan Hüseyin Feyizhanov (1828-1866), bilimsel araştırmaların Tatarlar arasında yerleşmesinde önemli rol oynadı.

Rusya’daki “Panslavizm”, Avrupa’daki uluslaşma hareketlerinden etkilenen İsmail Gaspıralı, bütün Rusya “Müslümanlarının” (Türklerinin) içinde bulunduğu kötü durumdan nasıl kurtulacağı konusunda düşünmüş taşınmış yekpare bir projeyi uygulamaya koymuştur

İsmail Bey, aynı zamanda Tercüman gazetesindeki yazılarında modern edebiyatın gerekli olduğundan, Avrupa’daki hikâye, roman, tiyatro, seyahatname ve diğer “edebiyat” eserlerinin toplumun gelişmesindeki rolünden, öneminden ısrarla söz etmiştir. Ona göre edebiyat, cehaleti yok etmede birinci derecede rol oynamalı, eğitim-öğretim hareketiyle birlikte toplumun ihtiyaç duyduğu bilgi ve teknolojiyi Batı’dan almasında yol göstermeliydi.

Tatarların ilk romanlarından biri de Sadri Maksudi’nin Maişet eseridir. İleride Tatarların önemli siyaset ve fikir adamları arasında yer alacak olan Sadri Maksudî (Arsal, 1879- 1957) henüz 18 yaşında iken Maişet (Yazılışı; 1898, baskısı; 1900, 2. bs.; 1914) adlı bir küçük bir roman yazar

Çağdaş Tatar edebiyatının ikinci romanı Ulûf yaki Güzel Kız Hatice’yi yazan Muhammed Zahir Bigi'dir (1870-1902).

Cedit hareketiyle başlayan modernleşme süreci içinde tiyatro eserleri de aşağı yukarı modern hikaye ve romanla aynı dönemde ortaya çıkar. Bilinen ilk tiyatro eseri Abdurrahman İlyasî’nin Biçare Kız (1887) adlı eseridir.

Abdullah Tukay sadece modern Tatar edebiyatının ilk büyük şairi değil, genel olarak Tatar şiirinin en büyük temsilcilerinden biri olarak kabul edilir.

Tercüman 1905 öncesi İsmail Gaspıralı döneminde yayınlanan bir gazetedir.

Said Halfin [Halfeoğlu] (1732-1785), Rusya’da Tatar Türkçesiyle basılan ilk alfabe kitabı “Tatar Tili Elfbası”nın da yazarıdır.

Rusya’da nümizmatik bilim dalının kurucusu Mirza Cafer Topçubaşı'dır.

Muhammed Gali Mahmudov, 1864’te Marzubanname’yi Türkçeden Tatarcaya çevirip “Kitab-ı Destur-i Şahî ve fi Hikayet-i Padişahî” adıyla yayımladı.

Hüseyin Feyizhanov, Tatarlar arasında dil, tarih ve etnografya alanında Batılı bilim metotlarıyla araştırmalar yapan bilim insanların öncülerindendir.

Maarif hareketine, Tatarlar arasında “Meġ’rifetçilik” denilir. Rusya Türkleri arasında aydınlanma hareketi ve bunların temsilcileri için kullanılan tabirdir.

İdil-Ural ve Kırım bölgelerinde fikir ve edebiyat alanındaki modernleşmenin doğrudan doğruya İsmail Gaspıralı’nın 1880’li yılların başlarındaki faaliyetleriyle başladığını söyleyebiliriz.

Tatarların ilk romanı, Musa Akyiğit tarafından yazılan Hüsameddin [Ħisametdin] Molla’dır (Kazan 1886).

Rızaeddin Fahreddin, Selime Yaki İffet, Esma Yaki Emel ve Ceza romanlarını yazmıştır.

Biktemir'in kızı Mahitab’ı zengin bir Tatarın cahil, içkici oğluyla evlendirmek istemesi ve Mahitab'ın karşı çıkması, Abdurrahman İlyasi tarafından yazılan Biçare Kız isimli tiyatro eserinde anlatılmaktadır.

Kazan Muhbiri; 1905-1911, Kazan, (416 sayı). “İttifak-ı Müslimin”in yayın organı.
Muharrir ve nâşir: Seyitgeray Aklin. İlk yıllarda gazeteyi Yusuf Akçura yönetti. Rusya
Müslümanlarının Kongrelerinde kurulan “İttifak-ı Müslimin” adlı partinin yayın organı
ve en etkili gazetelerden biriydi.