ÇAĞDAŞ TÜRK EDEBİYATLARI I

20. yüzyılın başlarına gelindiğinde Kırım’da gençler arasında genel olarak iki temel eğilim dikkati çekiyordu: Bir grup İsmail Gaspıralı ve Türkiye’nin etkisi altında, öncelikli olarak eğitime önem veren Türkçü, İslamcı ve ıslahatçı bir ruha sahipti. Bir başka grup ise daha çok Rus okullarından yetişerek 1905 Rus Meşrutiyeti’nden sonraki serbestlik döne­minde siyaset meydanına atılmış, görüş itibarıyla daha çok Rusya’daki siyasî, sosyal ve kül­türel gelişmelerin etkisinde, genel olarak sosyalist ve devrimci düşüncelere bağlı veya sosyal demokrat genç bir kuşak idi. Doğru cevap D’dir.

İsmail Gaspıralı, Usul-i Cedit adı verilen modern eğitimi başlattığı okuma yazma kurslarını 1884 yılında başlatmıştır. Doğru cevap B’dir.

Bilgileri verilen Kırımlı aydın Şevki Bektöre’dir. Doğru cevap C’dir.

İsmail Gaspıralı “Usul-i Cedid” eğitimin yaygınlaşıp benimsenmesi için Tercüman’a ilave olarak 1898-1899’da bir varaklık Mekteb’i, 1906’da Ha Ha Ha (5 sayı çıktı) adlı mi­zah dergisini ve 1906-1907’de kızı Şefika Hanım’ın yönettiği Âlem-i Nisvan’ı müstakil der­gi olarak haftalık yayımlasa da ilgisizlik sebebiyle 1907’nin başında kapatır. Daha sonra 1910-1911 arasında Âlem-i Nisvan’ı yine Şefika Gaspıralı’nın yönetiminde ama, bu se­fer on beş günde bir, tek varak şeklinde Tercüman’ın ilavesi olarak çıkartır. Aynı şekilde 1910-1911 arasında bir çocuk dergisi olan Âlem-i Sıbyan’ı da on beş günde bir, tek varak yayımlar. Vatan Hadimi adlı dergiyi Osman Akçokraklı, Reşit Mehdi ve H. S. Ayvazof ’la birlikte çıkarmıştır. Doğru cevap D’dir.

İsmail Gaspıralı, 1910-1911 arasında bir çocuk dergisi olan Âlem-i Sıbyan’ı da on beş günde bir, tek varak yayımlar. Doğru cevap B’dir.

Orta Yolak Şivesi; Kırım’ın orta kesimlerine kullanılan ağızlara verilen ad. Güneydeki Oğuz, Kuzeydeki Kıpçak unsurları arasında, her ikisinden de izler taşıyan bir ağız grubudur. Doğru cevap A’dır.

Vatan Hadimi’nin kapatılmasından sonra Bahçesaray’daki Genç Tatarlar grubundan bazı milliyetçi öğretmenler, çocuklara hitap edecek bir dizi risaleler neşretmeyi kararlaş­tırdılar. Yahya Naci Bayburtlu’nun teklifi üzerine bunlara Uçkun (Kıvılcım) adını vererek eylül 1909’da aynı isimle bir cemiyet de kurdular. Doğru cevap D’dir.

Bu eserlerin sahibi Eşref Şemizade’dir. Doğru cevap A’dır.

Dağcı, savaş yıllarında çektiği sıkıntıları, şa­hit olduğu savaşın korkunç yüzünü ileride yazacağı Korkunç Yıllar ve Yurdunu Kaybeden Adam’da anlatır. Doğru cevap A’dır.

Ömrünün son dönemlerinde hatıralarını kaleme alır: Yansılar (1-4. kitap­lar, 1988-1992), Ben ve İçimdeki (Yansılardan Kalanlar, 1994), Hatıralarda Cengiz Dağ­cı (1998). Doğru cevap C’dir.

"Kırım-Türk Tatar Edebiyatının Kıskaca Tarihçesi" adlı eserOsman Akçokraklı'ya aittir.

Bekir Çobanzade ve daha başka şahsiyetler şiirlerinde “Çöl şivesi”ni, yazılarında Türkiye Türkçesini kullanmışlardı. “Çöl şivesi”, Kırım’ın kuzey kesimlerinde kullanılan, Kıpçak unsurlarının hakim olduğu bir ağızlar topluluğuna verilen isimdir.

Geday: Kırım’da halk şairlerine, âşıklara verilen isim.

Daha çok siyasi hayattaki faaliyetleriyle bilinse de Numan Çelebi Cihan (1885-1918) akıcı bir dille yazdığı şiirlerle de sevilmiştir. Onun “Ant Etken Men” adlı şiiri, Kırım Türklerinin millî marşı olarak kabul edilmiştir.

Hasan Sabri Ayzavof'un, "Neden Bu Hale Kaldık" piyesi Füyuzat dergisinde (1907, Sayı: 12-22) tefrika edilir. Sonra kitap olarak basılır.

Söz konusu şair Şevki Bektöre'dir.

Türk dili ve edebiyatının çeşitli dönemleri hakkında günümüzde de önemini koruyan birçok eseri olan Çobanzade, başlangıçta Kırım’ın Kıpçak şivesi (“Çöl Şivesi”) ile şiirler yazsa da 1928’de yayımladığı Boran’da dili İstanbul Türkçesine bir hayli yaklaşmıştır. Bilimsel araştırmalarında ise daima sade bir Türkiye Türkçesini kullandı.

Seyit Abdulla Özenbaşlı 1901’de Kırım Tatarlarının ilk tiyatro eseri olan Olacağa Çare Olmaz adlı tiyatro eserini yazar ve aynı yıl bu eser sahnelenir (Kırımlı 1996: 63).

Yazarın Fa[hişe] (1924), Alim (1924), Nenkecan Ħanım (1926), Motor, Ayınıklar, Azat Halk (1930), Şa[h]ingeray (1929) Düşman (1933) gibi tiyatro eserleri Sovyet döneminin temel eserlerini teşkil eder.

"Mollalar Proyekti" Hüseyin Şamil Toktargazi'ye ait bir eserdir.

“1957’de Kırım Türkçesiyle otuz Kırımlı müellifin hikâyeleri, denemeleri ve şiirlerden oluşan Ba[h]ar Ezgileri yayımlanır. Bu eser 1941’den sonra Kırım Türkçesiyle yayımlanan ilk eserdir” (Kerim-Şevket 1991: 35).