ÇAĞDAŞ TÜRK EDEBİYATLARI I

Rus yönetiminin işgalden sonra yaptığı işlerden biri de 1784’te Müslümanların dinî işlerine ve kendi aralarındaki ihtilaflara bakmakla görevli “Kırım Müslüman Ruhanî İdaresi”ni kurmak olmuştur. 1821’de bu idareye Kırım ve Batı Rusya Müslümanlarını temsil etme yetkisi de verildi. (Devlet 1991: 129). Bu makamın başında bulunan “Kırım Müftüsü”nü atama yetkisi Çar’a aitti. Çarlar da Kırım müftülüğüne çoğu zaman, dinî bilgisi ve gerekli ölçüde saygınlığı olan ulemadan birini değil, Rus yönetimine sadakati bilinen “mirza”lardan atama yapıyordu. Doğru yanıt D seçeneğidir.

III. seçenekte verilen bilgi yanlıştır. Bu hareketin etkisi Kırım’a değil İdil-Ural’a, Rusya’nın hâkim olduğu diğer Türk yurtlarına da yayıldı. Doğru yanıt C seçeneğidir.

XX. yüzyılın başlarına gelindiğinde Kırım’da gençler arasında genel olarak iki temel eğilim dikkati çekiyordu: Bir grup İsmail Gaspıralı ve Türkiye’nin etkisi altında, öncelikli olarak eğitime önem veren Türkçü, İslamcı ve ıslahatçı bir ruha sahipti. Bir başka grup ise daha çok Rus okullarından yetişerek 1905 Rus Meşrutiyeti’nden sonraki serbestlik döneminde siyaset meydanına atılmış, görüş itibarıyla daha çok Rusya’daki siyasî, sosyal ve kültürel gelişmelerin etkisinde, genel olarak sosyalist ve devrimci düşüncelere bağlı veya sosyal demokrat genç bir kuşak idi.Birinci grubun aralarında Zincirli Medrese’de müderris olan Hacı Habibullah Efendi (1820-1895) gibi yaşlı fakat, ileri görüşlü din adamları; Hasan Nuri (?-1903), Hasan Sabri Ayvazof (1878-1938), Abdülhakim Hilmi (Altaylı 1887-1947), Cafer Seytahmet Kırımer (1889-1960), Cemil Kermencikli (1891-1942), Osman Akçokraklı (1879-1938) gibi tahsilini kısmen veya tamamen Türkiye’de yapmış aydınlardır.

İkinci gurupta sıralayabileceğimiz gençlerin ekserisi Kırım’daki Rus Öğretmen Okulu’ndan mezun, Çarlığa karşı aktif siyasî mücadeleden yana olan Abdurreşit Mehdiyev (veya Reşid Mehdi, 1880-1912), Hüseyin Şamil Toktargazi (1881-1913), İlyas Boraganski (1852-1942), Osman Zaatov (18875-1920), Hasan Çergeyev (1879-1946), Ali Bodaninski (1865-1919) bulunmakta idi. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Daha çok siyasî hayattaki faaliyetleriyle bilinse de Numan Çelebi Cihan (1885-1918) akıcı bir dille yazdığı şiirlerle de sevilmiştir. Onun “Ant Etken Men” adlı şiiri, Kırım Türklerinin millî marşı olarak kabul edilmiştir. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Yine de o döneminfarklı yanlarına, şair ve yazarların bazı karakteristik taraflarına ışık tutar: O bu eserinde, Ömer İpçi ile H. Odabaş’tan başkalarının hep kuzey şivesiyle yazdıklarını, Yalı Boyu’nun sosyal yapısı sebebiyle oradan pek şair çıkmadığını, şairlerin daha çok kuzeyden çıktığını ve günlük hayatta kullandıkları “çöl şivesi”yle yazdıklarını bildirir. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Sayılan özellikler Hasan Sabri Ayvazof'a aittir. Jön Türkler’in yayın organı olan Muvazene ve Türk’te yazı yazdığı bilinmektedir. 1905 Rus Meşrutiyetinden sonra Kırım’da gizli faaliyetler yürüten milliyetçi “Genç Tatarlar” arasında bulunuyordu. Vatan Hadimi gazetesinde “Umum Lisan-ı Edep Hakkında Fikrim” adlı makalesinde Gaspıralı’nın yolundan giderek “ortak edebî Türk dili”ni savunur. 1908’de Kahire’de çıkan İçtihad dergisinde Rus inkılapçılarıyla Jön Türkleri karşılaştıran “Rusya İnkilab-ı Kebiri” adlı bir makalesinde Jön Türkleri, pasif davranmakla, halkla ilişkilerinin kopuk olmasıyla ve halkın anlayamayacağı bir dil kullanmakla suçlamış, onlara Rus inkılapçılarının fedakârlıklarını örnek göstermiştir. 9 Aralık 1917’de Bahçesaray’da Kırım Tatar Milli Meclisi” (kısa adı Kurultay) toplandı. Kırım Tatar Hükûmeti’nin başına Numançelebi Cihan getirildi. H. S. Ayvazof da Kırım Tatar Milli Kurultay’ının üç eş başkanından biri oldu. 1918’de Kırım’ı Bolşevikler istila eder, ardından 1918’de Almanlar Kırım’ı ele geçirir.General Sülkeviç Kırım Ülke Hükûmeti’ni kurar. H. S. Ayvazof da elçi olarak Osmanlı devletine gönderilir. 1926’da Bakû I. Türkoloji Kurultayı’na gönderilen Kırım delegeleri arasındadır ve Kurultay’da Arap harflerinin yetersizliği hakkında görüş bildirmiştir. 17 Nisan 1938’de rejim düşmanı ithamıyla kurşuna dizilir. Onun Neden Bu Hale Kaldık piyesi Füyuzat dergisinde, (1907, Sayı: 12-22) tefrika edilir. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Galatasaray Mekteb-i Sultanîsi’nde okurken Tevfik Fikret, Çobanzade’ye büyük ilgi ve yakınlık göstermiş, hatta ona bir şiir defteri hediye etmiştir. Doğru yanıt D seçeneğidir.

İleri dergisi Kırım edebiyatında hikâye türünün gelişmesinde de etkili oldu. Bu dergideki hikâyeciler arasında Ömer İpçi, Cafer Gafarov, Abdulhekim Hilmi (Altaylı), Cemil Seyitümmet, Tanabaylı sayılabilir. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Seyit Abdulla Özenbaşlı 1901’de Kırım Tatarlarının ilk tiyatro eseri olan Olacağa Çare Olmaz adlı tiyatro eserini yazar ve aynı yıl bu eser sahnelenir. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Savaş yıllarında çektiği sıkıntıları, şahit olduğu savaşın korkunç yüzünü ileride yazacağı Korkunç Yıllar ve Yurdunu Kaybeden Adam’da anlatır. Yine de bu eserlerin tam bir otobiyografik karakter taşıdığını söyleyemeyiz. Yazarın kedisi de bu durumu kabul etmez. Savaş sonrasında yazdığı bir hikâyesini İstanbul’a Varlık Yayınevi’ne gönderir. Yayınevi yöneticisi Yaşar Nabi Nayır, hikâyesini genişletirse yayımlayacağını bildirince bu sefer Korkunç Yıllar ve Yurdunu Kaybeden Adam’ı gönderir. Ziya Osman Saba, eserlerin dili ve imlası üzerinde bazı düzeltmeler yaptıktan sonra, bir romanın iki ayrı bölümünden ibaret olan bu eserler basılır (1956) ve Türkiye’de ilgiyle karşılanır.

Rus yönetiminin işgalden sonra yaptığı işlerden biri de 1784’te Müslümanların dinî işlerine ve kendi aralarındaki ihtilaflara bakmakla görevli “Kırım Müslüman Ruhanî İdaresi”ni kurmak olmuştur. Doğru cevap E'dir.

Rus yönetiminin işgalden sonra yaptığı işlerden biri de 1784’te Müslümanların dinî işlerine ve kendi aralarındaki ihtilaflara bakmakla görevli “Kırım Müslüman Ruhanî İdaresi”ni kurmak olmuştur. 1821’de bu idareye Kırım ve Batı Rusya Müslümanlarını temsil etme yetkisi de verildi. Doğru cevap C'dir.

Osman Akçoraklı, 1905’ten sonra Reşit Mehdi ve H. S. Ayvazof ’la birlikte Vatan Hadimi gazetesini çıkardı ve burada yazılar yayımladı. Doğru cevap D'dir.

“Çöl şivesi”, Kırım’ın kuzey kesimlerinde kullanılan, Kıpçak unsurlarının hâkim olduğu bir ağızlar topluluğuna verilen isimdir. Bekir Çobanzade ve daha başka şahsiyetler şiirlerinde “Çöl şivesi”ni, yazılarında Türkiye Türkçesini kullanmışlardı. Doğru cevap A'dır.

Yalı Boyu: Kırım’ın sahil kesimine verilen isim. Kırım’ın güneyi ve sahil bölgeleri Oğuz unsurlarının hâkim olduğu bir dil kullanırdı ve doğal olarak bu dil Türkiye Türkçesiyle bütünleşmiş bir hâlde idi. Bazı dilciler bu şive için “Yalı Boyu Osmanlıcası” terimini kullanmışlardır. Doğru cevap B'dir.

Geday, Kırım’da halk şairlerine, âşıklara verilen isimdir. Doğru cevap C'dir.

. B. Çobanzade, “Son Devir Kırım Tatar Edebiyatı Tenkit Tecrübeleri” (Akmescit 1928) adlı eserinde Kırım Türk-Tatar edebiyatı hakkında zamanın katı siyasî-ideolojik şartları sebebiyle tam manasıyla objektif, bilimsel bir yorum yapamamıştır. Yine de o dönemin farklı yanlarına, şair ve yazarların bazı karakteristik taraflarına ışık tutar. Doğru cevap B'dir.

Hasan Sabri Ayvazof, Alupka’da doğdu, ilk öğrenimini de orada tamamladıktan sonra idadiden mezun oldu. Doğru cevap D'dir.

Romanya’ya oradan da Türkiye’ye göç edip Polatlı’nın Karakaya köyüne yerleşmiş bir ailenin çocuğu olan Şevki Bektöre 1888-1961 yılları arasında yaşamıştır. Doğru cevap D’dir.

Akşam Deñiz Yalısında (1925), Yırlarım (1925), Şaylı Kız (1927), Arıkbaş Eteginde (1928), [H]asret (1930) Eşref Şemizade’nin şiirleridir. Doğru cevap C’dir.