ÇAĞDAŞ TÜRK EDEBİYATLARI I

Kırım'da 1880'li yıllarda modern edebiyatın kurucusu  "İsmail Gaspıralı"dır. İsmail Gaspıralı yalnızca Kırım'da değil bütün Türk ve Müslüman dünyasında eserleriyle, düşünceleriyle tanınan bir kişi olmuştur. Doğru yanıt: C'dir.

İsmail Gaspıralı, Rusya coğrafyasında yaşayan Türk ve Müslümanların kurtuluşu için Batı medeniyetine ve bilime yakın olmayı önermiştir. Ona göre Batı medeniyeti ve bilim, Türk ve Müslümanların gelişmesini, güçlenmesini ve özgürleşmesini sağlayacaktır. Doğru yanıt: A'dır.

İsmail Gaspıralı'nın Bahçesaray'da matbaasını kurduktan sonra yayınladığı ilk derginin adı "Tonguç"tur.

İsmail Gaspıralı'nın Kırım'da çıkardığı "Tercüman Gazetesi" toplam 35 yıl yayınlanmıştır. Doğru yanıt: D'dir.

İsmail Gaspıralı'nın yazdığı "Hoca-ı Sıbyan"" kitabının konusu "Eğitim"dir. İsmail Gaspıralı ömrü boyunca eğitime önem vermiş özellikle kız çocukların okumasını istemiştir. Doğru yanıt: A'dır.

"Kadınlar Ülkesi" romanında İsmail Gaspıralı, İslam toplumlarında kadının içine düşürüldüğü konumu alaycı bir dille anlatmıştır. Doğru yanıt: E'dir.

İsmail Gaspıralı'nın "Danyal" adındaki soylu Kırımlı bir gencin kendi toplumunu kalkındırmak için ortaya koyduğu mücadelesini anlattığı hikayenin adı "Gün Doğdu"dur. Aslında bu hikaye kahramanı yazarın kendisidir. Doğru yanıt: B'dir.

İsmail Gaspıralı  "Frengistan Mektupları"nda Avrupa toplumlarının bilimde, eğitimde ileri gittiğini ve bu sayede zenginleştiğini, sorunlarını büyük ölçüde çözdüğünü anlatır. Gaspıralı aynı zamanda Avrupa'yı Rusya ile ve diğer Müslüman toplumlarıyla karşılaştırmış ve Avrupa'nın her yönden ilerlemiş olduğuna dikkat çekmiştir. Doğru yanıt: C'dir.

1475’te Osmanlı devletine tâbi olduğu tarihte Kırım’daki hâkim kültür, Müslüman Kıpçak ve Oğuz temeline üzerinde gelişmişti. Yazı dili ve edebiyat gelenek­leri de Türkistan’a Çağatay Türkçesi ve edebiyatına bağlıydı. Doğru cevap A’dır.

Kırım’daki bazı kahramanlık destanları (Koplandı Batır, Ertargın, Edige, Çora Batır’dır. Ergenekon Destanı ise Göktürkler dönemine ait bir destandır. Doğru cevap E’dir.

Türkiye ve Kırım’da gezip dolaşan veya her iki bölgede ün kazanan, şiirleri yaygın olan âşıklar da vardır: Âşık Ömer, Gevheri [Cevherî], Dertli gibi. Sümmanî de Kırım’ı dolaşmış Han Sarayı hakkında şiir yazmıştır. Karacaoğlan Anadolu coğrafyasındaki Çukurova, Maraş, Gaziantep gibi farklı şehirleri gezmekle birlikte Rumeli'ye geçtiği, Mısır ve Trablus'a gittiği de sanılmaktadır ancak Kırım’a gittiğine dair bir bilgi mevcut değildir. Doğru cevap C’dir.

Şimdiye kadar elde edilen en eski yazısı, “Bahçesaray şehir emaneti meclisinden İsmail Mirza” imzasıyla 1879’da Tiflis’te Ziya gazetesinde “Bahçesaray’dan Gönderilen Mektup” adıyla yayımlanmıştır. Doğru cevap B’dir.

Tonguç, İsmail Bey’in birbiri ardından yayımladığı küçük “süreli yayınların” ilkidir. Doğru cevap C’dir.

İsmail Bey Tercüman’ı çıkartırken, ne yapması gerektiğini iyi biliyordu, ileriye yöne­lik planlar yapmıştı. Adım adım hedefine yürüdü. Eğitimin ıslahını, İslam dininin doğru anlaşılmasını, Türklüğün çeşitli kabilelerinin Türk kimliği çatısı altında birleşmesini ve hepsinin ortak modern bir kültüre ve teknolojiye sahip olmasını arzu ediyordu. Bunun için en büyük engel cehalet, hurafeler ve tembellik idi. Doğru cevap A’dır.

Millet’in başlık klişesi altındaki epigramda yer alan “Til birliği, fikir birliği ve bu da amel birliğini mucip olur” ifadesi dikkati çeker. İsmail Gaspıralı, bu ifade­yi daha da veciz hâle getirerek 1912’den sonra Tercüman’da “Dilde, fikirde, işte birlik” şek­linde kullanır. Doğru cevap A’dır.

İsmail Gaspıralı’nın alfabe ve ilk okuma kitabı olarak yazdığı Hoca-i Sıbyan (1884) oldukça fazla ilgi görmüş onlarca kere basılmış bütün Rusya Müslümanları arasında kullanılmıştır. Doğru cevap A’dır.

İsmail Gaspıralı, dönemin şartları gereği birçok yazısında açıkça ismini kullanmaz, zaman zaman bazı takma adlardan yararlanır. Onun en çok kullandığı imzalarından biri Molla Abbas Fransevî’dir. Seçeneklerdeki diğer takma isimler ve kullanan yazarlar şöyledir: Körduman, Kemal Tahir; Niyaz Niyazoğlu, Melih Cevdet Anday; Deli Ozan, Faruk Nafiz Çamlıbel; Sabiha Yağızlar, Nurullah Ataç. Doğru seçenek A’dır.

Arslan Kız, Tercüman’da 1893-1894 yıllarında yayımlanır. 1895’te tekrar tefrika edilir. Eserin konusu, Doğu Türkistan’ın Kaşgar bölgesindeki Üçturfan şehrinin Çinliler ve Kal­muklar tarafından kuşatılması, halkın Kaşgar’dan yardım beklemesidir. Kuşatma altındaki Üçturfan şehrinin ileri gelenleri Şeyh İzzet Ata’nın evinde toplanıp bir çare düşünürler. Meclistekilerin birçoğu teslim olmanın münasip olacağı fikrindedir. Aslında Çinliler ileri gelen bazı kimseleri kandırmışlardır. Meclistekiler ümitsizce teslim olmayı veya Kaşgar’a bir haberci göndermeyi tartışırken Şeyh İzzet Ata’nın bir erkek gibi yetiştirilmiş, medrese tahsili görmüş cesur ve güzel kızı Gülcemal (Arslan Kız), erkek kıyafeti içinde meclise gelir, hareretli konuşmasıyla meclistekilerine güç verir ve gönüllü olarak Kaşgar’a gitdip yardım istemeye karar verdiğini açıklar. Nitekim cinis atı, dürbünü ve uzun menzilli İngi­liz tüfeği sayesinde gizlice kuşatmayı yararak kaleden çıkar, Kaşkar’a varıp orada Çinliler tarafından satın alınmış Taştimur Bey ve adamlarını ifşa eder, halkın desteğini kazanır. Çinlilerle savaşmak için hazırlıklar yapan Hokant’lı Yakup Bey’in adamlarıyla alaka kurar ve onların da yardımı ile şehri Çin istilasından kurtarmayı başarır. Doğru cevap C’dir.

A şıkkı dışındakiler aşk destanıdır.

A şıkkı dışındakiler kahramanlık destanıdır.