ÇAĞDAŞ TÜRK EDEBİYATLARI I

Rusya’da okumuş olan Neriman Nerimanov sosyalist düşünceden etkilenmiş, kendisi de Azerbaycan’ın siyasî hayatına doğrudan doğruya girerek Azerbaycan Bolşeviklerinin lideri ve 1920’de de Azerbaycan’ı yöneten ilk Bolşevik başkan olmuştur.

Molla Nesreddin mizah dergisinin yöneticisi Celil Memmedġuluzade (1866-1932) mizahî yazıları, küçük hikâyeleri yanında dram eserleriyle de devrine damgasını vurmuş şahsiyetlerdendir. Öğrenciliğinden itibaren tiyatroya ilgi duyan Celil Memmedġuluzade Rus edebiyatını çok iyi biliyordu. Çay Destgâhı (alegorik dram, 1889), Kişmiş Oyunu (komedi, 1892), Ölüler (dram 1909), Anamın Kitabı (dram, 1919), Kâmança (dram, 1920), Danabaş Kendinin Mektebi (komedi, 1921), Lâl (senaryo, 1921), Deli Yığınçağı (komedi, 1926) gibi eserleri vardır.

Anamın Kitabı, Celil Memmedġuluzade’nin edebiyat anlayışını, siyasî-sosyal görüş- lerini bütün açıklığıyla ortaya koyar. Piyesteki üç kardeş, üç ayrı memlekette okumuştur: Biri Türkiye’de, biri Rusya’da ve biri de İran’da. Bacıları ise Azerbaycan’da annelerinin yanında terbiye görmüştür. Kardeşler tahsillerini tamamlayıp ana ocağına dönünce geçinemezler, ne yapacaklarını şaşırırlar. Üç ayrı insan, üç ayrı dünya görüşü karşı karşıyadır. Kızkardeşleri doğru olan yolu bulur; yani Azerbaycan’ın yolunu. Bu yazarın kendisinin de benimsemiş olduğu bir sentezdir.

Asıl mesleği öğretmenlik olan Abdulla Şaiġ (1881-1959), şair ve yazar olarak birçok eser kaleme aldığı gibi sosyal faaliyetleriyle uzun yıllar süren öğretmenliği sırasında yazdığı ders kitapları ve yetiştirdiği nesillerle de Azerbaycan’ın kültür tarihinde önemli rol oynamıştır.

İstanbul Darülfünunu’nun edebiyat şubesinden mezun olmuş, Türkiye’de bulunduğu 1906-1909 yılları arasında özellikle Rıza Tevfik’le yakınlık kurmuş, o dönemin edebiyatını ve Türkçe vasıtasıyla Batı edebiyatını yakından tanıma imkânı bulan devrin en meşhur şair ve dram yazarı Hüséyn Cavid'dir.

II. Meşrutiyetten sonra İstanbul’a tahsil veya herhangi bir sebeple gelip bu şehirde yaşayan, okuyan, çalışan veya siyasî faaliyetlerine devam eden, Azerbaycanlı edebî ve siyasî şahsiyetlerinden Mehemmed Ağa Şaħtaħtlı'dır.

Azerbaycan edebiyatının ilk realist romanlarından biri olan iki bölümlük Mektubât-ı Şéyda Bey Şirvanî (Muallimler İftiharı 1898, Gelin- ler Hamayili, 1900) ve ilk realist hikâyelerden kabul edilen Allah Ħovfu (1906) ile Ġurban Bayramı, Yaħud On Gün Riyazet (1907) gibi eserleriyle modern hikâye ve roman türünün gelişmesine hizmet etmiş isim Sultan Mecid Ġenizade'dir.

Diğerleri de aynı devrin yazarıdır ama bahsedilen özellikler Hüseyin Cavid'e aittir. Cevap A şıkkıdır.

O dönemde bir kurtuluş yolu olarak tarihi konular, uzak ülkelerde cereyan eden olaylar ele alınmaya başlanmıştır. Cevap a şıkkıdır.

1905 yıllarından sonraki yıllarda Azeri edebiyatı bir yadan Rusya'daki edebi hareketlerin, siyasi gelişmelerin etkisi altındadır ve soruda bahsedilen unsurları barındırma özelliğini taşımaktadır. Cevap B şıkkıdır.

C şıkkındaki eşleştirme doğrudur. Diğer eserler bahsedilen yazarlara ait değildir.

Diğer eserler zaten soruda bahsedilen yazara ait değildir. Cevap a şıkkıdır.

E şıkkı muasır hayata dair yazılan eserlerden biridir. Cevap E şıkkıdır.

Diğerleri Mirze Aliekber Sabir'e aittir. Cevap A şıkkıdır.

Hacıbeyli 1920'den önceki yıllarda "Aslı ve Kerem", "Léyli ve Mecnun" ve daha pek çok eseri kendisi yazıp besteleyerek Azeri sahnesinin ilk operalarını yaratmıştır. Cevap A şıkkıdır.

E şıkkı eski kuşaktan şairdir. Cevap E şıkkıdır.

Diğerleri 1960'lı yıllardan önce eserler veren ve edebi faaliyetlerini 1970'li yıllarda devam ettiren nispeten daha yaşlı bir ara nesildir. Şair değildirler. Cevap A şıkkıdır.

XIX. asrın sonlarında Neriman Nerimanov (1870-1925)’un tiyatro eserleri, konuları ve idealleriyle dikkati çeker. Asıl mesleği doktorluk olan N. Nerimanov, yazar ve siyaset adamı olarak Azerbaycan’ın tarihinde önemli rol oynar. Hikâye ve roman da yazan Nerimanov’un Nadanlıġ (1894), Dilin Belası (1895), Şamdan Bey (1899), Nadir Şah (1899) gibi dram eserleri vardır. Özellikle Nadir Şah, Azerî tiyatrosunun klasikleri arasında yer alan tarihî bir dramdır.

Öğrenciliğinden itibaren tiyatroya ilgi duyan Celil Memmedġuluzade Rus edebiyatını çok iyi biliyordu. Çay Destgâhı (alegorik dram, 1889), Kişmiş Oyunu (komedi, 1892), Ölüler (dram 1909), Anamın Kitabı (dram, 1919), Kâmança (dram, 1920), Danabaş Kendinin Mektebi (komedi, 1921), Lâl (senaryo, 1921), Deli Yığınçağı (komedi, 1926) gibi eserleri vardır. Bunlar içinde “Ölüler”, bir şaheser olarak kabul edilmektedir.

Anamın Kitabı, Celil Memmedġuluzade’nin edebiyat anlayışını, siyasî-sosyal görüşlerini bütün açıklığıyla ortaya koyar. Piyesteki üç kardeş, üç ayrı memlekette okumuştur: Biri Türkiye’de, biri Rusya’da ve biri de İran’da. Bacıları ise Azerbaycan’da annelerinin yanında terbiye görmüştür. Kardeşler tahsillerini tamamlayıp ana ocağına dönünce geçinemezler, ne yapacaklarını şaşırırlar. Üç ayrı insan, üç ayrı dünya görüşü karşı karşıyadır.