ÇAĞDAŞ TÜRK EDEBİYATLARI I

Türk dilini yazmak için tarih boyunca birçok alfabe kullanıldığı bilinse de bunlar arasında şimdiye kadar en uzun ömürlü olanı ve bazı yörelerde hâlen kullanılanı Arap alfabesi olmuştur

Türk dünyasında XIX. yüzyılda modernleşme hareketleriyle birlikte aydınlar arasında ortaya çıkan ulusal bilinç, demokrasi ve halkçılık düşünceleri, devlet yöneticilerinin “teb’a idare edilmesi gereken bir sürüdür” anlayışını zamanla kökünden değiştirmiştir.

Rusya’da Kazan’ın düşmesiyle (1552) başlayan Hristiyanlaştırma hareketlerinde misyonerler, XVIII. yy.ın ortalarından itibaren Kiril alfabesini Müslüman olan veya olmayan çeşitli Türk boylarının dillerinde dinî metinleri yazmak ve bastırmak için kullandılar.

1917 Rus Devrimi’nden sonra hem ıslah edilmiş Arap alfabesinin hem de Latin harflerine geçmek isteyen aydınların sayısı bir hayli artar. Sovyetler Birliği yönetimi, kendi amaçlarına daha uygun bulduğu için Latin alfabesine geçmek isteyen aydınları destekler.

Sovyet yönetiminin Latin alfabesine desteği, Türkler arasında eğitimi kolaylaştırmak değil, Müslüman Türk halklarının Arap alfabesiyle bağını ortadan kaldırarak onları eski dinî-millî kültürlerinden koparmak ve aynı zamanda alfabeleri farklılaştırarak onları birbirinden uzaklaştırmak idi. Böylece Sovyetler Birliği’nin görünürdeki “beynelmilelci, hümanist kültürü” içinde, onları daha kolay “Sovyetleştirmek” yani dolaylı olarak Ruslaştırmak mümkün olacaktı.

Bakü Kurultayı 1926 yılında gerçekleşmiştir.

1991’de Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra bağımsız Türk cumhuriyetlerinde Latin alfabesi yeniden gündeme geldi. Problemi görüşüp tartışmak için Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü’nün girişimiyle 18-20 Kasım 1991’te İstanbul’da “Miletler Arası Çağdaş Türk Alfabeleri Sempozyumu” düzenlendi. Bu sempozyuma katılan Türk dünyası temsilcileri, Türkiye’de kullanılan Latin alfabesini esas alarak 34 harfli bir Latin alfabesi tasarısını kabul edip bu tasarıyı Türk cumhuriyetleri yetkililerinin dikkatine sundu.

Günümüzde Gagavuzlar da Latin alfabesine geçmiştir.

Tatar ve Başkurtlar arasında Latin harflerine geçiş Rusya Federasyonu tarafından engellenmiştir.

Sovyetler Birliği’nde Latin alfabesine geçişin kesinlik kazanması ve uygulamanın başlamasından sonra, Rus yönetimin hiç beklemediği bir şekilde 1 Kasım 1928’de Türkiye Cumhuriyeti, Sovyetler Birliği’nde uygulanan Latin alfabesini de göz önünde bulundurarak alfabeyi değiştirme kararı aldı. B

Bazı Türk aydınları da misyonerlerin etkisinde kalarak ve eğitimde kolaylık sağlayacağına inanarak Kiril alfabesini kullanmaya başladılar. Kazaklardan Ibıray Altinsarin 1879’da “Kirgizkaya Ħrestomatiya” adlı okuma kitabını Kiril alfabesiyle yazıp bastırdı. Doğru cevap A'dır. 

M. F. Aħundzade 1863’te İstanbul’a gelip Arap harflerini kendi yapısı içinde ıslaha dayanan projesinin adı, Cemiyet-i İlmiye-i Osmaniye'dir. Doğru cevap C'dir.

1918’de kurulan milli Azerbaycan Cumhuriyeti, alfabe problemleriyle ilgilenmesi için bir komisyon kurmuş,

Bolşeviklerin Azerbaycan’ı ele geçirmeleriyle bu girişim yarıda kalmıştı. Doğru cevap B'dir.

Bu eserler, Çağatay Türkçesi ile yazılmıştır. Doğru cevap E'dir.

Türk boyları arasındaki alfabe birliği 1938'de Kiril alfabesine geçişle tamamen bozulmuştur. Doğru cevap C'dir.

Taciklerin etkisiyle konuşma dilinde ortaya çıkan değişikliklerin alfabeye yansıtılması için büyük bir çaba gösterilerek Özbek yazı dilindeki ünlü sayısı azaltılmış ve Türkçe kelimelerdeki büyük ve küçük ses uyumu, imlada hemen hemen yok sayılmıştır. Doğru cevap E'dir.

Türk halkları arasında bozulan alfabe birliği, 1 Kasım 1928'de Latin alfabesine geçilmesiyle yeniden sağlanmıştır. Doğru cevap A'dır.

Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü’nün girişimiyle 18-20 Kasım 1991’te İstanbul’da “Miletler Arası Çağdaş Türk Alfabeleri Sempozyumu” düzenlendi. Bu sempozyuma katılan Türk dünyası temsilcileri, Türkiye’de kullanılan Latin alfabesini esas alarak 34 harfli bir Latin alfabesi tasarısını kabul edip bu tasarıyı Türk cumhuriyetleri yetkililerinin dikkatine sundu. Doğru cevap B'dir.

Mehemmedağa Şahtaħtlı, 1879’da Tiflis’te, Rusça ve Azerbaycan Türkçesiyle “Tekmilleştirilmiş Müselman Elifbası” ve 1902’de de “Savtî Şark Elifbası” adlı kitaplarını bastırmıştır. Doğru cevap C'dir.

Seçeneklerde verilen kişilerden, Ahmet Midhat Efendi Arap harfleri yerine Latin harflerinin alınmasına karşı çıkmıştır. Doğru cevap C'dir.