ÇAĞDAŞ TÜRK EDEBİYATLARI I

1 Kasım 1928’de Türkiye Cumhuriyeti, Sovyetler Birliği’nde uygulanan Latin alfabesini de göz önünde bulundurarak alfabeyi değiştirme kararı aldı. Böylece istenilen şekilde olmasa bile Türk halkları arasında yeniden alfabe birliği sağlanmış oldu.

Türk boylarının hiç birinin lehçesi için gerekli olmayan ama, Rusçada var olan E (ye), Ю (yu), Я (ya) gibi çift sesleri karşılayan harfler veya sadece Rusçada olan Ц (ts), щ (Şç), harfleri ve ъ (kalınlık), ь (incelik) işaretleri de sırf Rusça kelimelerin aslî imlalarıyla yazılabilmesi için kabul ettirildi. Stalin’in ölümünden sonra Sovyet rejiminin biraz yumuşamasını fırsat bilen Türk boyları, değişik tarihlerde bu harfleri, işaretleri, alfabelerinden çıkarmaya başladılarsa da bazılarının alfabelerinde bunlar günümüze kadar devam etmektedir.

1991’de Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra bağımsız Türk cumhuriyetlerinde
Latin alfabesi yeniden gündeme geldi.

1938-40’ta Sovyet hükûmeti ikinci aşama olarak alfabeleri Kirilleştirmeye
başladı.

Günümüzde Gagavuzlar da Latin alfabesine geçmiştir. Tatar ve Başkurtlar arasında
Latin harflerine geçiş Rusya Federasyonu tarafından engellenmiştir.

Türk aydınları arasında Arap harflerinin ıslahı veya Latin harfleriyle değiştirilmesi yolundaki eğilimlerin artık olgunlaştığını gören Sovyet hükûmeti
1926’da Bakû’da I. Türkoloji Kurultayı’nın toplanmasını sağlar. Adından da anlaşılacağı üzere bu kurultay genel Türkoloji problemlerini ele almıştır. Buna rağmen Sovyet siyasetinin amacına uygun olarak alfabe konusundaki tartışmalar kurultaya damgasını vurur, diğer konular bu tartışmanın gölgesinde kalır. Delegeler aynı zamanda bütün Türk boyları için tek bir Latin alfabesinin uygulanmasını kararlaştırır. Böylece Sovyetler Birliği içindeki Türk boyları aralarındaki bağları devam ettirebileceklerdir. Doğru cevap C'dir.

1879’da Tiflis’te Mehemmedağa Şahtaħtlı, Rusça ve Azerbaycan Türkçesiyle “Tekmilleştirilmiş Müselman Elifbası” ve 1902’de de “Savtî Şark Elifbası” adlı kitaplarını bastırır. 1903’te yayımladığı Şark-i Rus gazetesinde de Arap alfabesi tasarısını halka tanıtmaya başlar.Doğru cevap D'dir.

Sovyet döneminde alfabe değişikliği yapılırken bir basamak daha ileriye götürüldü. Latin alfabesine geçişte bütün Türk boylarının aydınları,bilim adamları büyük ölçüde “alfabe ortaklığı”a, alfabelerde ortak harf ve seslerin bulunmasına özen gösterseler de 1938’de Kiril alfabesine geçişte, alfabe birliği tam olarak bozuldu.Doğru cevap A'dır.

Sovyetler Birliği’nde Latin alfabesine geçişin kesinlik kazanması ve uygulamanın başlamasından sonra, Rus yönetimin hiç beklemediği bir şekilde 1 Kasım 1928’de Türkiye Cumhuriyeti, Sovyetler Birliği’nde uygulanan Latin alfabesini de göz önünde bulundurarak alfabeyi değiştirme kararı aldı. Böylece istenilen şekilde olmasa bile Türk halkları arasında yeniden alfabe birliği sağlanmış oldu. Doğru cevap B'dir.

Günümüzde Gagavuzlar da Latin alfabesine geçmiştir.25 Aralık 1991’de Azerbaycan’da nispeten çok yakın bir Latin alfabesi benimsendi ama, 12 Nisan 1993’te Türkmenistan’da ve 2 Eylül 1993’te Özbekistan’da kabul edilen Latin alfabeleri, bilim ve siyaset çevreleri için hayal kırıklığından başka bir şey olmadı.Kırım Tatarları ise yaygın olarak Kiril alfabesini kullanıyorlar. 1992’de Kırım Tatar Meclisi’nin onayladığı Latin alfabesiyle de bazı eserler basılıyor. Yine de Latin alfabesiyle basılan kitaplarda farklı kullanımlar görülmektedir. Henüz standart bir alfabe kullanımından söz edilemez. Doğru cevap D'dir.

Bazı yörelerde hala kullanılan Arap Alfabesi en uzun ömürlü alfabedir.

Kazaklardan Ibıray Altinsarin 1879’da “Kirgizkaya Ħrestomatiya” adlı okuma kitabını Kiril alfabesiyle yazıp bastırmıştır.

I. Türkoloji Kurultayı 1926’da Bakû’da toplanmıştır.

Kiril alfabesi günümüzde yaygın olarak kullanılmaktadır.

Türkiye Cumhuriyeti 1 Kasım 1928’de alfabeyi değiştirme kararı almıştır.

Türk boyları arasında ayrı ayrı “millî diller yaratmak” ideali Rus misyonerlerinin siyasetidir.

Sovyet yönetiminin asıl isteği, Türkler arasında eğitimi kolaylaştırmak değildir.

Ahmet Baytursunoğlu 1912’de “Okuv Kuralı” adlı alfabe-okuma kitabında Arap alfabesini, Kazakçanın ses özelliklerini tamamıyla yansıtacak şekilde fonetikleştirir.

Namık Kemal Arap harflerinin ıslahına yönelik hareketlere şiddetle karşı çıkmıştır.

1880'li yıllarda “tek ulusal kimlik”, “ortak edebî Türk dili” ve “ortak modern kültür” idealleri İsmail Gaspıralı'nın teşebbüsleriyle ortaya çıkmıştır.