ÇAĞDAŞ TÜRK EDEBİYATLARI I

Doğru cevap d şıkkıdır, birincisi Kiril alfabesine geçişle birlikte Özbek yazı dili değişmiştir, çünkü ikincisi Rus dilindeki ünlü sayısısnın azalması ya da değişmesi bu ünitede söz konusu değildir,ayrıca Rusçada ünlü uyumu Türkçedeki ünlü uyumu ile bir ortaklık göstermemektedir.

Doğru cevap c şıkkıdır, çünkü diğer şıklarda belirtilen harflerde değişiklik yapılmamıştır.

Doğru cevap a şıkkıdır, çünkü Kırım otonom Cumhuriyetinde Kırım Tatarları bulunmaktadır.

Doğru cevap b şıkkıdır, çünkü a şıkkındaki yo çift sesinden söz edilmemektedir, c şıkkındaki ts sesi değil ts sesidir, d şıkkındaki sç sesi olacak, st değil, e şıkkında ise ye, ya yu tek ses değil çift sestir.

Doğru cevap a şıkkıdır, çünkü Tatarlar ve Başkurtlara Latin Alfabesine geçiş izni verilmedi,Ukraynalı ve Araplar Türk boyu değildir.

Doğru cevap b şıkkıdır, çünkü diğer şahsiyetler Arapça nın kullanımını öne sürmişlerdir veya Latin harflariyle başlamak gerektiğini öne sürmüşlerdir.

Doğru cevap a şıkkıdır, çünkü diğer şahsiyeleri bu kitabın yazımında katkıda bulunmamışlardır.

Türk dilini yazmak için tarih boyunca birçok alfabe kullanıldığı bilinse de bunlar arasında şimdiye kadar en uzun ömürlü olanı ve bazı yörelerde hâlen kullanılanı Arap alfabesi olmuştur. Doğru cevap C'dir.

Arap harfleriyle herhangi bir şey basma, Arap harflerinin yapısı itibarıyla uzun zaman alıyor, dizgi işleri basım masrafının büyük bir kısmını oluşturuyordu. Doğru cevap B'dir.

1910’lı yıllarda Hüseyin Cahit Yalçın, Celal Nuri İleri, Abdullah Cevdet, Kılıçzade Hakkı gibi Türk aydınları  Latin harflerini kabul etmenin gerektiğini öne sürenler grubundandır.Kazaklardan Ibıray Altinsarin 1879’da “Kirgizkaya Ħrestomatiya” adlı okuma kitabını Kiril alfabesiyle yazıp bastırmıştır. Doğru cevap E'dir.

Mirza Kazım Bey Kiriş Alfabesi ile yazmanın yaygınlaştırılmasına katkı sağlamıştır.Azerbaycan’da 1857’de Mirze Feteli Aħundzade, Türkiye’de 1862’de Münif Efendi bir konferansında bu meseleyi ele aldı. Kısa bir süre sonra, İngiltere’de İranlı Mirza Melküm Han, Arap harflerinin aslî biçimlerini koruyarak onları Latin harfleri gibi tek tek yazmayı ve metinleri bu şekilde basmayı teklif etmişlerdir.Namık Kemal Arap harflerinin ıslahına yönelik bu hareketlere şiddetle karşı çıkmıştır. Doğru cevap A'dır.

Türk dünyasında XIX. yüzyılda modernleşme hareketleriyle birlikte aydınlar arasında
ortaya çıkan ulusal bilinç, demokrasi ve halkçılık düşünceleri, devlet yöneticilerinin “teb’a idare edilmesi gereken bir sürüdür” anlayışını zamanla kökünden değiştirmiştir. Yönetimler, özellikle aydınların ve burjuva sınıfının baskısı ile halka değer vermeye, ona saygı göstermeye, ihtiyaçlarını karşılamaya kendilerini zorunlu hissetmişlerdir. Böylece güçlü devlet olabilmek idealiyle, ulusu cehaletten kurtarma, terbiye etme (iyi vatandaş yetiştirme) amacıyla genel bir eğitim faaliyeti başlatılmış, öncelikle ilkokullar yaygınlaştırılmıştır. Okuyucu sayısının artmasına paralel olarak basılı kitaba, gazete ve dergiye olan ihtiyaç da hızla artmıştır.

Rus yönetimi altında yaşayan Türk aydınları arasında alfabe problemi Türkiye’den
daha rahat bir şekilde tartışılıyor, hükûmet buna engel olmuyordu. Hâlbuki Osmanlı devletinde Arap harflerinin ancak ıslahından bir dereceye kadar söz edilebiliyor, değiştirilme fikri aydınlar arasında kapalı bir şekilde tartışılıyordu. Bu sebeple Rusya’daki Türkler arasında alfabe problemi XX. yy. başlarından itibaren giderek daha fazla tartışılır bir hâle geldi.

Özellikle Azerbaycan’da yoğunlaştığını görüyoruz. 1918’de kurulan millî Azerbaycan Cumhuriyeti, alfabe problemleriyle ilgilenmesi için bir komisyon kurmuş, Bolşeviklerin Azerbaycan’ı ele geçirmeleriyle bu girişim yarıda kalmıştı.

Ahmet Baytursunoğlu 1912’de “Okuv Kuralı” adlı alfabe-okuma kitabında Arap alfabesini, Kazakçanın ses özelliklerini tamamıyla yansıtacak şekilde fonetikleştirir ve bu alfabe geniş kabul görür. Özbekler de bu gelişmeye uyar; Abdurrauf Fıtrat’ın da içinde bulunduğu bir gurup 1923’te dokuz ünlünün varlığına dayanan bir Arap alfabesi hazırlar ve ıslah edilmiş (fonetikleştirilmiş) bu alfabe Özbekistan’da kullanılır.

Sovyet yönetiminin asıl isteği, Türkler arasında eğitimi kolaylaştırmak değil, Müslüman Türk halklarının Arap alfabesiyle bağını ortadan kaldırarak onları eski dinî-millî kültürlerinden koparmak ve aynı zamanda alfabeleri farklılaştırarak onları birbirinden uzaklaştırmak idi. Böylece Sovyetler Birliği’nin görünürdeki “beynelmilelci, hümanist kültürü” içinde, onları daha kolay “Sovyetleştirmek” yani dolaylı olarak Ruslaştırmak mümkün olacaktı.