ÇAĞDAŞ TÜRK EDEBİYATLARI I - Deneme Sınavı - 6

Matbaasını kurduktan sonra gazete çıkartma izni alabilmek için İsmail Bey, birkaç yıl uğraşır, dört kere Petersburg’a gidip gelir. Sonunda izin alarak 10 Nisan [22 Nisan] 1883’de,
Bahçesaray’da Tercüman adını verdiği gazetesinin ilk sayısını yayımlamayı başarır

Birkaç yıl Avrupa’da dolaştığı için eserde “Molla Abbas Fransevî” şeklinde takdim edilen roman kahramanı Taşkentli Molla Abbas’ın güyâ Tercüman gazetesine “mektuplar”
hâlinde gönderdiği seyahatnamesinin ilk kısmını oluşturan Frengistan Mektupları 1887
yılı ocak-kasım ayları arasında Tercüman’da tefrika edilir. Bunu Darürrahat Müslümanları (1889), Sudan Mektupları (1889), Kadınlar Ülkesi ((1890-91) ve bunların uzantısı
olarak kabul edebileceğimiz Molla Abbas Fransevî’ye Tesadüf-Gülbaba Ziyareti (1908)
izler. Bütün bu eserler, ortak bir kahramana (Molla Abbas) sahiptir ve ayrı ayrı epizotlar olarak tasarlanmış tek bir roman olarak kabul edilebilirler.

Frengistan Mektupları’nda Taşkentli Molla Abbas’ın ülkesinden ayrılıp Fransa’ya kadar gelmesi ve Avrupa’da özellikle Paris’teki gözlemleri anlatılır. Daha sonraki tefrikalarda Mola Abbas’ın İspanya seyahatine çıkması, burada başından geçenler hikâye edilir.  Gaspıralı’nın ileride adını “Darürrahat Müslümanları” koyacağı ve 1906’da müstakil bir eser olarak bastıracağı bölüm de budur. Bu eser, 1906’da yazarı tarafından ayrıca kitap olarak da yayımlandığından müstakil bir roman olarak da düşünülebilir.

Kadınlar Ülkesi de Sudan Mektupları’nın şeklen devamıdır. Sudan’a Muhammed
Ahmet’e yardıma giden Molla Abbas ve arkadaşları, Büyük Sahra’da bir çöl fırtınasında
yollarını kaybedip kadın askerlere esir düşer. Kadın askerler bunları bir “melike” (kraliçe)
tarafından yönetilen kaleye götürür.

Gün Doğdu, “Kart Ağay” takma adıyla 1905 ve 1906’da olmak üzere Tercüman’da iki
kere tefrika edilir. Eserin kahramanı Danyal Bey, Kırım’lı soylu bir gençtir. Hukuk öğrenimi görüp memleketine döndükten sonra kendi toplumunu kalkındırmak için halk
arasında dolaşıp çözüm yolları aramaya başlar.

Frengistan Mektupları
İsmail Bey, bu eserinde zengin bir tüccar çocuğu olan ve medresede iyi bir öğrenim gören Taşkentli Molla Abbas’ın gözüyle, daha doğrusu Müslüman bir Türkün gözüyle Avrupa ve özellikle Fransa’yı anlatır

Kırım’daki bazı kahramanlık destanları (Koplandı Batır, Ertargın, Edige, Çora Batırdır.

Kırım’daki aşk destanlarından bağzıları Kozu Kurpeç ve Bayan Sulu, Nar Kamış, Boz Yiğitdir.

Mirza: Kırım’da bey soyundan gelen kimselere verilen unvandır.

1908’de Türkiye’de II. Meşrutiyet’in ilân edilmiştir.

“Bahçesaray şehir emaneti meclisinden İsmail bey Mirza” imzasıyla 1879’da Tiflis’te Ziya gazetesinde “Bahçesaray’dan Gönderilen Mektup” adıyla yayımlanmıştır

Gaspıralı Bahçesaray’da matbaasını kurduktan sonra deneme mahiyetinde, taşbasma
olarak Tonguç’u yayımlar

Tonguç, İsmail Bey’in birbiri ardından yayımladığı küçük “süreli yayınların” ilkidir. Ardından aynı yılda Şafak’ı bastırır.

Tercüman’ın eki olarak 1898’de Mektep isimli dergii yayımlanır.

Gaspıralı İsmail bey'in alfabe ve ilk okuma kitabı olarak yazdığı eser  Hoca-i Sıbyandır.

Frengistan Mektupları 1887 yılı ocak-kasım ayları arasında Tercüman’da tefrika edilmiştir.

İsmail Gaspıralı

Bahçesaray'dan Gönderilen Mektup

Nikolay İlminski

Kazım Karabekir