ÇAĞDAŞ TÜRK EDEBİYATLARI I - Deneme Sınavı - 5

Panslavizmi yüceltmek

Neşriyat-ı İsmailiye

Rusça'nın devletin tek resmî ve günlük konuşma dili olması gerektiği, ana dilde eğitimin lüzumsuzluğu

Gün Olur Asra Bedel

Frengistan Mektupları

Rusya Türklerinin, Osmanlı Türkleriyle olan iletişimini keserek onların Rus hükümetine yakınlaşmasını sağlamak

Bu okullarda yerli dilleri bilen öğretmenlere de ihtiyaç olduğundan 1861 yılından itibaren, misyonerlerin yönetiminde Rus-Tatar okulları faaliyete başladı.

Dışarıdan gelen bu tesirlerin yanı sıra İsmail Gaspıralı’nın Tercüman gazetesiyle yolunu açtığı modernleşme ve 1884’te okuma-yazma kurslarıyla başlattığı modern eğitim (Usul-i Cedid), açık fikirli ve zamanı kavrayabilen din adamları, millet ve din sevgisi sahi- bi tüccarlar (Türk-Tatar burjuvazisi), bir şekilde Türkiye’de öğrenim görmüş gençler yar- dımıyla kısa zamanda geniş halk yığınları tarafından benimsendi ve sadece Kırım’a değil İdil-Ural’a, Rusya’nın hâkim olduğu diğer Türk yurtlarına da yayıldı.

Dışarıdan gelen bu tesirlerin yanı sıra İsmail Gaspıralı’nın Tercüman gazetesiyle yolunu açtığı modernleşme ve 1884’te okuma-yazma kurslarıyla başlattığı modern eğitim (Usul-i Cedid), açık fikirli ve zamanı kavrayabilen din adamları, millet ve din sevgisi sahi- bi tüccarlar (Türk-Tatar burjuvazisi), bir şekilde Türkiye’de öğrenim görmüş gençler yardımıyla kısa zamanda geniş halk yığınları tarafından benimsendi ve sadece Kırım’a değil İdil-Ural’a, Rusya’nın hâkim olduğu diğer Türk yurtlarına da yayıldı.

XX. yüzyılın başlarına gelindiğinde Kırım’da gençler arasında genel olarak iki temel eğilim dikkati çekiyordu: Bir grup İsmail Gaspıralı ve Türkiye’nin etkisi altında, öncelikli olarak eğitime önem veren Türkçü, İslamcı ve ıslahatçı bir ruha sahipti. Bir başka grup ise daha çok Rus okullarından yetişerek 1905 Rus Meşrutiyeti’nden sonraki serbestlik döneminde siyaset meydanına atılmış, görüş itibarıyla daha çok Rusya’daki siyasî, sosyal ve kül- türel gelişmelerin etkisinde, genel olarak sosyalist ve devrimci düşüncelere bağlı veya sosyal demokrat genç bir kuşak idi.

Bilindiği gibi Gaspıralı’nın etkisi sadece Kırım’la sınırlı değildi; o, bütün Rusya Müslümanlarını etkilemişti. Bu grubun hemen tamamı Gaspıralı’nın “ortak edebî dil” ilkesine bağlı olarak sade bir İstanbul Türkçesi kullanıyorlardı.

Kırım’da halk şairlerine, âşıklara geday denir.

Yetiştikleri Rus okullarının ve 1905 Rus Meşrutiyeti’nin etkisiyle kendilerini hürriyet ortamında bulan, Çarlığa karşı daha açık ve sert bir mücadeleden yana olan, ekserisi Rus-Tatar öğretmen okulu mezunu olup “Yaş Tatarlar” şeklinde adlandırılan gençler, Seydahmet Çelebi’nin Karasupazar’da çıkardığı Vatan Hadimi (1906–1908) gazetesi etrafında toplandılar. Ali Bodaninski ve Türkiyeli bolşevik Mustafa Suphi, birlikte Yeni Dünya (1919) gazetesini yayımladı.

Sürgünde sadece insanlar değil, birçok yazma ve basma eser de yok olup gitti. Kırım’da evlerde, kütüphanelerde olan eserler bile toplatılıp yok edildi. Yıllarca Kırım Tatarcası yazı dili olarak kullanılmadı. Ancak 1953’te Stalin’in ölmesinden sonra biraz nefes alabildiler; yavaş yavaş onlara da bazı haklar tanınmaya başladı. 1 Mayıs 1957’de haftada iki kere yayımlanan küçük ebatta Lenin Bayrağı adlı bir gazete çıkarmalarına ve sürgün edildikleri Özbekistan’da yazarlar birliğinin içinde Kırım Tatarları için ayrı bir şube oluşturulmasına izin verildi.

Cengiz Dağcı savaş sonrasında yazdığı bir hikâyesini İstanbul’a Varlık Yayınevi’ne gönderir. Yayınevi yöneticisi Yaşar Nabi Nayır, hikâyesini genişletirse yayımlayacağını bildirince bu seferKorkunç Yıllar ve Yurdunu Kaybeden Adam’ı gönderir. Ziya Osman Saba, eserlerin dili ve imlası üzerinde bazı düzeltmeler yaptıktan sonra, bir romanın iki ayrı bölümünden ibaret olan bu eserler basılır (1956) ve Türkiye’de ilgiyle karşılanır. Ardından yazarın en önemli romanlarından biri olan Onlar da İnsandı (1958), Ölüm ve Korku Günleri (1962), O Topraklar Bizimdi (1966), Dönüş (1968) vd. basılır. Böylece Türkiye Türkleri, kendileriyle hiç ilgisi olmadığını düşündükleri II. Dünya Savaşı’ndan Türk dünyasının nasıl kayıplarla, ne büyük ıstıraplarla çıkmış olduğunu öğrenme imkânı bulur.

1944 toptan sürgünü Kırım’ı Türksüzleştirdiği gibi, Kırım Türklerini de tarihte eşi az görülen büyük bir felakete sürükledi. İsmail Gaspıralı’nın bilinçli bir şekilde başlattığı, Kırım’ın Türkiye ve Türk dünyasıyla kültürel bütünleştirilmesi sürecini, o kadar yıl sonra, kaderin bir cilvesi olarak Cengiz Dağcı, koptuğu noktadan devam ettirdi; Türk kültürünün en önemli halkalarından birini, Kırımla Türkiye’yi birleştirerek yeniden oluşturdu. Cengiz Dağcı olmasaydı, Türkiye Türkleri Sovyetler Birliği’nin çöküşüne kadar, Kırım Türklerinin başlarına gelen tarihî felaketi, II. Dünya Savaşı’nda Türkülüğün yaşadığı acıları bu kadar yakından tanımayacak, bilmeyecekti.

Çarlık Rusyası’nın her yerinde olduğu gibi bu okullarda da Hristiyanlık propagandası yapılmıştır. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Seçeneklerin tamamı İsmail Gaspıralı ile ilgilidir. Doğru yanıt E seçeneğidir.