ÇAĞDAŞ TÜRK EDEBİYATLARI I - Deneme Sınavı - 16

Kırım’ın Anadolu ve Türkistan’la ilişkilerini kuvvetlendiren bir başka sebep de tarikatler olmuştur. Türkistan’dan Yesevî hikmetleri, Bakırgan kitabı, Sufî Allahyar’ın şiirleri, Anadolu’dan da Yunus Emre’nin ilahîleri, Kemal Ümmî’nin şiirleri Kırım’da da sevilerek okunmuştur. Dinî edebiyattan ise Ahmediye, Muhammediye adlı eserler, Süleyman Dede’nin Mevlid’i örnek olarak gösterilebilir. Aynı şekilde Çağatay yazılı edebiyatı da başta Nevaî olmak üzere Kırım’da yakından takip edilmiştir.

Bu bilgiler ışığında doğru cevap C şıkkıdır.

Türkiye ve Kırım’da gezip dolaşan veya her iki bölgede ün kazanan, şiirleri yaygın olan âşıklar da vardır: Âşık Ömer, Gevheri [Cevherî], Dertli gibi. Sümmanî de Kırım’ı dolaşmış Han Sarayı hakkında şiir yazmıştır.
Kırım hanları ve kalgayları (veliahtları) içerisinde, bir müddet Türkiye’de ikamet edenleri veya sürgünde bulunanları da vardır. Bu gibi durumlar da karşılıklı ilişkilerin gelişmesine etki etmiştir. Kırım hanları içinde Osmanlı Türkçesiyle şiir yazanlar da az değildir. Bunlar arasında Bora lakaplı Gazi Geray (mahlası Gazayî) epeyce meşhurdur.

Bu bilgiler ışığında doğru cevap D şıkkıdır.

Kırım Tatar yazılı edebiyatı Altın Ordu döneminin sınırlı eserleriyle, Kırım Hanlığı döneminden kalan nispeten daha zengin malzemeye dayanmaktadır. Rus istilasından sonra Türkiye’ye kitleler hâlinde göçün başlaması da edebiyat hayatı için tam bir çöküş dönemi oluşturur.

Bu bilgi ışığında doğru cevap E şıkkı olacaktır.

Gaspıralı Bahçesaray’da matbaasını kurduktan sonra deneme mahiyetinde, taşbasma olarak Tonguç’u yayımlar (1881). Baskı çok kötüdür, metin iyi okunmamaktadır. Bu sebeple Tonguç’u Tiflis’te Ziya Matbaası’nda yeniden bastırır (1881). Tonguç, İsmail Bey’in birbiri ardından yayımladığı küçük “süreli yayınların” ilkidir. Ardından aynı yılda Şafak’ı bastırır (Akpınar-Gankeviç 2008: 21-40). İsmail Bey, “gazete şeklinde mecmualar” diye tanımladığı, her biri 4-8 sayfa civarında olan ve birbirini izleyen on kadar “süreli yayın” neşreder. Bir yazısında bunları “Neşriyat-ı İsmailiye” olarak adlandırır.

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap A şıkkıdır.

Şimdiye kadar elde edilen en eski yazısı, “Bahçesaray şehir emaneti meclisinden İsmail Mirza” imzasıyla 1879’da Tiflis’te Ziya gazetesinde “Bahçesaray’dan Gönderilen Mektup” adıyla yayımlanmıştır (5 Zilhicce 1296 /20 Kasım 1879).

Bu bilgi ışığında doğru cevap B şıkkıdır.

Gaspıralı Bahçesaray’da matbaasını kurduktan sonra deneme mahiyetinde, taşbasma olarak Tonguç’u yayımlar (1881). Baskı çok kötüdür, metin iyi okunmamaktadır. Bu sebeple Tonguç’u Tiflis’te Ziya Matbaası’nda yeniden bastırır (1881).

Bu bilgiler ışığında doğru cevap C şıkkıdır.

Gaspıralı, medrese ve mekteplerde eğitimin ıslah edilmesini, modernleşmenin ilk basamağı olarak görüyordu. Onun alfabe ve ilk okuma kitabı olarak yazdığı Hoca-i Sıbyan (1884) oldukça fazla ilgi görmüş onlarca kere basılmış bütün Rusya Müslümanları arasında kullanılmıştır.

Bu bilgiler ışığında doğru cevap D şıkkıdır.

Birkaç yıl Avrupa’da dolaştığı için eserde “Molla Abbas Fransevî” şeklinde takdim edilen roman kahramanı Taşkentli Molla Abbas’ın güyâ Tercüman gazetesine “mektuplar” hâlinde gönderdiği seyahatnamesinin ilk kısmını oluşturan Frengistan Mektupları 1887 yılı ocak-kasım ayları arasında Tercüman’da tefrika edilir. Bunu Darürrahat Müslümanları (1889), Sudan Mektupları (1889), Kadınlar Ülkesi ((1890-91) ve bunların uzantısı olarak kabul edebileceğimiz Molla Abbas Fransevî’ye Tesadüf-Gülbaba Ziyareti (1908) izler.

Bu bilgiler ışığında bakıldığı zaman doğru cevap E şıkkıdır.

Marzubanname

Romanya’ya oradan da Türkiye’ye göç edip Polatlı’nın Karakaya köyüne yerleşmiş bir ailenin çocuğu olan Şevki Bektöre 1888-1961 yılları arasında yaşamıştır. Doğru cevap D’dir.

Musa Akyiğit

Muhammed Zahir Bigi

Rızaeddin Fahreddin

Sadri Maksudî

Akşam Deñiz Yalısında (1925), Yırlarım (1925), Şaylı Kız (1927), Arıkbaş Eteginde (1928), [H]asret (1930) Eşref Şemizade’nin şiirleridir. Doğru cevap C’dir.

Biçare Kız

Abdullah Tukay

Abdurreşit İbrahim

Cumhuriyet

Maarif Hareketi