ÇAĞDAŞ TÜRK EDEBİYATLARI I - Deneme Sınavı - 15

Kırım'da 1880'li yıllarda modern edebiyatın kurucusu  "İsmail Gaspıralı"dır. İsmail Gaspıralı yalnızca Kırım'da değil bütün Türk ve Müslüman dünyasında eserleriyle, düşünceleriyle tanınan bir kişi olmuştur. Doğru yanıt: C'dir.

İsmail Gaspıralı, Rusya coğrafyasında yaşayan Türk ve Müslümanların kurtuluşu için Batı medeniyetine ve bilime yakın olmayı önermiştir. Ona göre Batı medeniyeti ve bilim, Türk ve Müslümanların gelişmesini, güçlenmesini ve özgürleşmesini sağlayacaktır. Doğru yanıt: A'dır.

İsmail Gaspıralı 1886'da yayınladığı "Rus-Doğu Anlaşması" kitabında Rusya'ya karşı bir mücadeleden söz etmemiştir; aksine Rus yasalarına saygılı olunmasını istemiştir. Batı emperyalizmi ve sarı ırka karşı birlikte mücadele verilmelidir görüşünü savunmuştur. Doğru yanıt: E'dir.

İsmail Gaspıralı'nın Bahçesaray'da matbaasını kurduktan sonra yayınladığı ilk derginin adı "Tonguç"tur.

İsmail Gaspıralı'nın Kırım'da çıkardığı "Tercüman Gazetesi" toplam 35 yıl yayınlanmıştır. Doğru yanıt: D'dir.

İsmail Gaspıralı'nın yazdığı "Hoca-ı Sıbyan"" kitabının konusu "Eğitim"dir. İsmail Gaspıralı ömrü boyunca eğitime önem vermiş özellikle kız çocukların okumasını istemiştir. Doğru yanıt: A'dır.

Tercüman Gazetesi, her gün yayınlanmamış yalnızca haftada bir gün (cuma günleri) yayınlanmıştır. Doğru yanıt: D'dir.

"Kadınlar Ülkesi" romanında İsmail Gaspıralı, İslam toplumlarında kadının içine düşürüldüğü konumu alaycı bir dille anlatmıştır. Doğru yanıt: E'dir.

İsmail Gaspıralı'nın "Danyal" adındaki soylu Kırımlı bir gencin kendi toplumunu kalkındırmak için ortaya koyduğu mücadelesini anlattığı hikayenin adı "Gün Doğdu"dur. Aslında bu hikaye kahramanı yazarın kendisidir. Doğru yanıt: B'dir.

İsmail Gaspıralı  "Frengistan Mektupları"nda Avrupa toplumlarının bilimde, eğitimde ileri gittiğini ve bu sayede zenginleştiğini, sorunlarını büyük ölçüde çözdüğünü anlatır. Gaspıralı aynı zamanda Avrupa'yı Rusya ile ve diğer Müslüman toplumlarıyla karşılaştırmış ve Avrupa'nın her yönden ilerlemiş olduğuna dikkat çekmiştir. Doğru yanıt: C'dir.

Said Halfin [Halfeoğlu] (1732-1785). Kazan’da tercümanlık, mütercimlik ve 1785-
1800 yıllarında “Kazan I. Er Balalar Gimnaziyası”nda Tatar dili öğretmenliği yaptı. Rusya’da Tatar Türkçesiyle basılan ilk alfabe kitabı “Tatar Tili Elfbası”nın da yazarıdır.

Dil konusunda önemli araştırmaları olan bilim adamlarından biri de Hristiyanlaştırılmış bir Tatar ailesinin çocuğu olan Muhammed Gali Mahmudov (1824-1891)’tur.
Kazan medreselerinde okurken hattının güzelliği sayesinde 19 yaşındayken Kazan
Üniversitesi’nde hat hocası olarak göreve başladı ve Tatarca okuttu. Rusça öğrenmenin
onlara sağlayacağı yararları anlatarak Tatarları, Rusça öğrenmeleri için ikna etmeye çalıştı. 1876’ta Kazan Tatar Öğretmen Okulu’nun kuruluşunda görev aldı ve bu okulun ilk müfettişi oldu. 1850-1855 yılları arasında hem metodik hem de pedagojik bakımdan başarılı bulunan “Pratik Tatar Dili Kılavuzu” (Rusça adı: Pratiçeskoe rukovodctvo k izuçenıyo tatarskogo yazıka) adlı ders kitabını yazdı, eser 1856’da basıldı. 1864’te Marzubanname’yi
Türkçeden Tatarcaya çevirip “Kitab-ı Destur-i Şahî ve fi Hikayet-i Padişahî” adıyla yayımladı. Bu çeviride oldukça sade bir Tatarca kullanması dikkati çekti. 1858-1889 tarihleri
arasında Rusça-Tatarca Sözlük hazırladıysa da bu eserini bastıramadı. Rusçadan çevirdiği
topluma yararlı bilgileri içeren çeşitli eserleri de vardır.

Tatarlar arasında din anlayışını yenileyen ilk şahsiyetlerden biri olan Abdunnasır
Kursevî (1776-1812), öğrenimine memleketinde başladıktan sonra Buhara’ya gitmiş Mir
Arap Medresesi’nde iyi derecede Arapça, Farsça öğrenmiş Buhara ve Semerkant’ta okuma, inceleme imkânı bulduğu eski dinî, felsefî yazma eserlerden edindiği bilgiler sebebiyle medresedeki skolastik zihniyete karşı çıkmıştır. Böylece bilimsel araştırmalar için kaçınılmaz bir şart olan tenkit fikrini yeniden gündeme getirmiş olur.

Etkileri ve o dönemin şartları sebebiyle İsmail Gaspıralı’yı bütün Rusya
Türklerinin, tabii bu arada İdil-Ural Türklerinin de ilk hikâye, roman yazarları arasında
kabul etmek gerekir

Akyiğit Türkiye’de edebiyatla değil fikir hayatıyla ilgilenir. Avrupa Medeniyetinin Esasına Bir Nazar (İstanbul, 1897) adlı eserini yayımlayarak Avrupa medeniyetinin, Müslümanların ilmî araştırmalarından yapılan tercümeler sayesinde geliştiğini, yükseldiği ve
başarılarını da Müslümanlara borçlu olduğu fikrini savunur

1900-1908 arasında Asar adıyla (15 kitap) içlerinde E. Kargalı, H. Salihov, Ş. Zeki gibi edebî şahsiyetler de olan Rusya Müslümanları arasında meşhur şahısların biyografilerini, Tatar edebiyatının ilk seyahatnamelerinden olan “İsmail Seyahati”ni yayımladı.

Rıza Kadı, aslen Başkurt olmasına rağmen ulusal kimlik anlayışı ve tarih görüşü itibarıyla İsmail Gaspıralı’yı takip eder. Bazı Tatar edebiyat tarihçilerinin de belirttiği gibi
“Müslüman Türkçülük” cereyanının önde gelen temsilcilerindendir.

Ayaz İshaki Tatar modern edebiyatının gelişmesinde 30 civarındaki hikâye, roman ve piyesleriyle önemli bir rol oynadı. Dönemin en etkili yazarlarından ve gazetecilerinden biri oldu. Sovyet döneminde edebiyat tarihlerinde kendisine yer verilmedi veya kasıtlı ideolojik değerlendirmelere daha doğrusu karalamalara muhatap oldu.

Kerimi, yazar ve gazeteci olarak İslamcılık ve Türkçülük ideallerine sadık, batılılaşmaya gönülden inanmış bir aydındı. İsmail Gaspıralı ve Rızaeddin bin Fahrettin’in izinden
gitti. Roman ve hikâyelerinde de her zaman topluma yararlı olmayı düşündü; halkı terbiye edip bilgi seviyesini yükseltecek, ahlakını güzelleştirecek eserler yazmayı, hayatının anlamı olarak gördü.

Tatar edebiyatında bilinen ilk tiyatro eseri Abdurrahman İlyasî’nin Biçare Kız (1887)
adlı eseridir.