ÇAĞDAŞ TÜRK EDEBİYATLARI I - Deneme Sınavı - 13

20. yüzyılın başlarına gelindiğinde Kırım’da gençler arasında genel olarak iki temel eğilim dikkati çekiyordu: Bir grup İsmail Gaspıralı ve Türkiye’nin etkisi altında, öncelikli olarak eğitime önem veren Türkçü, İslamcı ve ıslahatçı bir ruha sahipti. Bir başka grup ise daha çok Rus okullarından yetişerek 1905 Rus Meşrutiyeti’nden sonraki serbestlik döne­minde siyaset meydanına atılmış, görüş itibarıyla daha çok Rusya’daki siyasî, sosyal ve kül­türel gelişmelerin etkisinde, genel olarak sosyalist ve devrimci düşüncelere bağlı veya sosyal demokrat genç bir kuşak idi. Doğru cevap D’dir.

İsmail Gaspıralı, Usul-i Cedit adı verilen modern eğitimi başlattığı okuma yazma kurslarını 1884 yılında başlatmıştır. Doğru cevap B’dir.

Bilgileri verilen Kırımlı aydın Şevki Bektöre’dir. Doğru cevap C’dir.

İsmail Gaspıralı “Usul-i Cedid” eğitimin yaygınlaşıp benimsenmesi için Tercüman’a ilave olarak 1898-1899’da bir varaklık Mekteb’i, 1906’da Ha Ha Ha (5 sayı çıktı) adlı mi­zah dergisini ve 1906-1907’de kızı Şefika Hanım’ın yönettiği Âlem-i Nisvan’ı müstakil der­gi olarak haftalık yayımlasa da ilgisizlik sebebiyle 1907’nin başında kapatır. Daha sonra 1910-1911 arasında Âlem-i Nisvan’ı yine Şefika Gaspıralı’nın yönetiminde ama, bu se­fer on beş günde bir, tek varak şeklinde Tercüman’ın ilavesi olarak çıkartır. Aynı şekilde 1910-1911 arasında bir çocuk dergisi olan Âlem-i Sıbyan’ı da on beş günde bir, tek varak yayımlar. Vatan Hadimi adlı dergiyi Osman Akçokraklı, Reşit Mehdi ve H. S. Ayvazof ’la birlikte çıkarmıştır. Doğru cevap D’dir.

İsmail Gaspıralı, 1910-1911 arasında bir çocuk dergisi olan Âlem-i Sıbyan’ı da on beş günde bir, tek varak yayımlar. Doğru cevap B’dir.

Orta Yolak Şivesi; Kırım’ın orta kesimlerine kullanılan ağızlara verilen ad. Güneydeki Oğuz, Kuzeydeki Kıpçak unsurları arasında, her ikisinden de izler taşıyan bir ağız grubudur. Doğru cevap A’dır.

Vatan Hadimi’nin kapatılmasından sonra Bahçesaray’daki Genç Tatarlar grubundan bazı milliyetçi öğretmenler, çocuklara hitap edecek bir dizi risaleler neşretmeyi kararlaş­tırdılar. Yahya Naci Bayburtlu’nun teklifi üzerine bunlara Uçkun (Kıvılcım) adını vererek eylül 1909’da aynı isimle bir cemiyet de kurdular. Doğru cevap D’dir.

Bu eserlerin sahibi Eşref Şemizade’dir. Doğru cevap A’dır.

Dağcı, savaş yıllarında çektiği sıkıntıları, şa­hit olduğu savaşın korkunç yüzünü ileride yazacağı Korkunç Yıllar ve Yurdunu Kaybeden Adam’da anlatır. Doğru cevap A’dır.

Ömrünün son dönemlerinde hatıralarını kaleme alır: Yansılar (1-4. kitap­lar, 1988-1992), Ben ve İçimdeki (Yansılardan Kalanlar, 1994), Hatıralarda Cengiz Dağ­cı (1998). Doğru cevap C’dir.

1475’te Osmanlı devletine tâbi olduğu tarihte Kırım’daki hâkim kültür, Müslüman Kıpçak ve Oğuz temeline üzerinde gelişmişti. Yazı dili ve edebiyat gelenek­leri de Türkistan’a Çağatay Türkçesi ve edebiyatına bağlıydı. Doğru cevap A’dır.

Kırım’daki bazı kahramanlık destanları (Koplandı Batır, Ertargın, Edige, Çora Batır’dır. Ergenekon Destanı ise Göktürkler dönemine ait bir destandır. Doğru cevap E’dir.

Türkiye ve Kırım’da gezip dolaşan veya her iki bölgede ün kazanan, şiirleri yaygın olan âşıklar da vardır: Âşık Ömer, Gevheri [Cevherî], Dertli gibi. Sümmanî de Kırım’ı dolaşmış Han Sarayı hakkında şiir yazmıştır. Karacaoğlan Anadolu coğrafyasındaki Çukurova, Maraş, Gaziantep gibi farklı şehirleri gezmekle birlikte Rumeli'ye geçtiği, Mısır ve Trablus'a gittiği de sanılmaktadır ancak Kırım’a gittiğine dair bir bilgi mevcut değildir. Doğru cevap C’dir.

Şimdiye kadar elde edilen en eski yazısı, “Bahçesaray şehir emaneti meclisinden İsmail Mirza” imzasıyla 1879’da Tiflis’te Ziya gazetesinde “Bahçesaray’dan Gönderilen Mektup” adıyla yayımlanmıştır. Doğru cevap B’dir.

Tonguç, İsmail Bey’in birbiri ardından yayımladığı küçük “süreli yayınların” ilkidir. Doğru cevap C’dir.

İsmail Bey Tercüman’ı çıkartırken, ne yapması gerektiğini iyi biliyordu, ileriye yöne­lik planlar yapmıştı. Adım adım hedefine yürüdü. Eğitimin ıslahını, İslam dininin doğru anlaşılmasını, Türklüğün çeşitli kabilelerinin Türk kimliği çatısı altında birleşmesini ve hepsinin ortak modern bir kültüre ve teknolojiye sahip olmasını arzu ediyordu. Bunun için en büyük engel cehalet, hurafeler ve tembellik idi. Doğru cevap A’dır.

Millet’in başlık klişesi altındaki epigramda yer alan “Til birliği, fikir birliği ve bu da amel birliğini mucip olur” ifadesi dikkati çeker. İsmail Gaspıralı, bu ifade­yi daha da veciz hâle getirerek 1912’den sonra Tercüman’da “Dilde, fikirde, işte birlik” şek­linde kullanır. Doğru cevap A’dır.

İsmail Gaspıralı’nın alfabe ve ilk okuma kitabı olarak yazdığı Hoca-i Sıbyan (1884) oldukça fazla ilgi görmüş onlarca kere basılmış bütün Rusya Müslümanları arasında kullanılmıştır. Doğru cevap A’dır.

İsmail Gaspıralı, dönemin şartları gereği birçok yazısında açıkça ismini kullanmaz, zaman zaman bazı takma adlardan yararlanır. Onun en çok kullandığı imzalarından biri Molla Abbas Fransevî’dir. Seçeneklerdeki diğer takma isimler ve kullanan yazarlar şöyledir: Körduman, Kemal Tahir; Niyaz Niyazoğlu, Melih Cevdet Anday; Deli Ozan, Faruk Nafiz Çamlıbel; Sabiha Yağızlar, Nurullah Ataç. Doğru seçenek A’dır.

Arslan Kız, Tercüman’da 1893-1894 yıllarında yayımlanır. 1895’te tekrar tefrika edilir. Eserin konusu, Doğu Türkistan’ın Kaşgar bölgesindeki Üçturfan şehrinin Çinliler ve Kal­muklar tarafından kuşatılması, halkın Kaşgar’dan yardım beklemesidir. Kuşatma altındaki Üçturfan şehrinin ileri gelenleri Şeyh İzzet Ata’nın evinde toplanıp bir çare düşünürler. Meclistekilerin birçoğu teslim olmanın münasip olacağı fikrindedir. Aslında Çinliler ileri gelen bazı kimseleri kandırmışlardır. Meclistekiler ümitsizce teslim olmayı veya Kaşgar’a bir haberci göndermeyi tartışırken Şeyh İzzet Ata’nın bir erkek gibi yetiştirilmiş, medrese tahsili görmüş cesur ve güzel kızı Gülcemal (Arslan Kız), erkek kıyafeti içinde meclise gelir, hareretli konuşmasıyla meclistekilerine güç verir ve gönüllü olarak Kaşgar’a gitdip yardım istemeye karar verdiğini açıklar. Nitekim cinis atı, dürbünü ve uzun menzilli İngi­liz tüfeği sayesinde gizlice kuşatmayı yararak kaleden çıkar, Kaşkar’a varıp orada Çinliler tarafından satın alınmış Taştimur Bey ve adamlarını ifşa eder, halkın desteğini kazanır. Çinlilerle savaşmak için hazırlıklar yapan Hokant’lı Yakup Bey’in adamlarıyla alaka kurar ve onların da yardımı ile şehri Çin istilasından kurtarmayı başarır. Doğru cevap C’dir.