ÇAĞDAŞ TÜRK EDEBİYATLARI I - Deneme Sınavı - 10

Çağdaş Tatar edebiyatının ikinci romanı Ulûf yaki Güzel Kız Hatice’yi yazan Muhammed Zahir Bigi (1870-1902), tanınmış din âlimi Musa Carullah Bigi’nin kardeşi olduğu için Sovyet dönemi kaynaklarında hakkında çok kısa bilgi verilmiş, romanları değerlendirilirken de çoğu kere objektif yorumlar yapılmamış, bazen tahriflere bile yol verilmiştir.

Bilinen ilk tiyatro eseri Abdurrahman İlyasî’nin Biçare Kız (1887) adlı eseridir.

Tugan Til, Par At, Bir Tatar Şagıyrinin Süzleri, Tugan Cirime, Kitmiybiz, Şüreli gibi şiirlerin şairi Abdullah Tukay'dır.

Rus yönetiminin işgalden sonra yaptığı işlerden biri de 1784’te Müslümanların dinî işlerine ve kendi aralarındaki ihtilaflara bakmakla görevli “Kırım Müslüman Ruhanî İdaresi”ni kurmak olşutur. Bu makamın başında bulunan Kırım Müftüsü atama yetkisi olan Çar’a aitti. Çarlar, Kırım Müftülüğüne dinî bilgisi ve gerekli ölçüde saygınlığı olan ulemadan birini değil, Rus yönetimine sadakati ile bilinen “mirza”lardan atama yapıyordu.

İsmail Gaspıralı’nın Tercüman gazetesiyle yolunu açtığı modernleşme ve 1884’te okuma-yazma kurslarıyla başlattığı modern eğitim olan Usul-i Cedid mektepleri oldu. Usul-i Cedid mektepleri sayısı 1905 Rus devrimine gelindiğinde beş bine ulaşmıştı. Önemli olan Gaspıralı ve onun yolundan gidenlerin, “Usul-i Cedid” öğretime öncü olan aydınların, millet sevgisi ve bilgiye ulaşma aşkıyla dolu idealist bir nesil yetiştirmiş olmalarıydı.

Kırım’daki Rus Öğretmen Okulu’ndan mezun, Çarlığa karşı aktif siyasî mücadeleden yana olan Abdurreşit Mehdiyev, Hüseyin Şamil Toktargazi, İlyas Boraganski, Osman Zaatov, Hasan Çergeyev, Ali Bodaninski bulunmakta idi.

“Çöl Şivesi”, Kırım’ın kuzey kesimlerinde kullanılan, Kıpçak unsurlarının hâkim olduğu bir ağızlar topluluğuna verilen isimdir.

Hasan Sabri Ayvazof’un Esaret Kurbanları (Ebeveynlere İbret) adlı hikâyesinde XX. yüzyılın başlarında Kırım Tatar toplumunda kadın problemi ele alınmıştır.  Eğitim, evlilik meslelerinde aslında şeriatın kendilerine sunduğu haklardan bile mahrum edilmişlerdir. Kadınların özgürlüklerinin kısıtlanışı, adetâ bir esir gibi evlendirilmeleri tartışılır.

Çobanzade bütün Türk dünyasının bilim ve edebiyat hayatında önemli bir yer tutan şahsiyetlerin başında gelir. Belli başlı Türk lehçelerini, Doğu dillerini ve birkaç Batı dilini bilen, Avrupa, Sovyetler Birliği ve Türkiye’deki araştırmaları yakından takip etmesi, Avrupa bilim çevrelerinden edindiği bilgi ve araştırma metotlarını Türk diline uygulayan ilk bilim adamlarından biri olmasını sağladı.

Öğretmen, artist, şair, hikâyeci ve oyun yazarıdır. 1930’lu yıllarda hikâyeciliğini daha da geliştirir ama, o daha çok Sovyet döneminde tiyatronun gelişmesinde önemli rol oynamış, kısa zamanda yirmiye yakın tiyatro eseri yazmış, sadece yazar olarak değil Kırım Tatar Devlet Tiyatrosu’nun rejisörü olarak da başarılı çalışmalar yapmıştır.

Realniy Mektep: Rusya’da Çarlık döneminde tabii bilimlerin ön planda olduğu lise seviyesindeki okuldur.

Cengiz Dağcı, Kırım millî Türk hayatını hem de insanlığın gördüğü en dehşetli savaş ortamında ırkı, dini, dili ne olursa olsun insanın çektiği azabı, katlandığı acıları anlatır. Böylece o dünyanın hümanist kültürüne de kendi ölçüsünde katkıları olan bir yazar olarak tarihe geçti.

Numan Çelebi Cihan, Kırım Tatar milli hareketinin önderlerinden ve Kırım Tatar Demokratik Cumhuriyeti’nin başkanıdır. 1918 yılında Kırım’I ele geçiren bolşevikler tarafından kurşuna dizilerek şehit edilmiştir.

Bu şiir, 1917 tarihinde Bahçesaray’da, Kırım hanlarının sarayında toplanan Kırım Milli Kurultayı sırasında çalınmış, benimsenmiş ve 1991 tarihinde alınan bir kararla da Kırım Tatarlarının Milli Marşı olarak kabul edilmiştir

Türkmen edebiyatının ilk yazılı ürünleri 18. yüzyılda ortaya çıkmıştır. Doğru cevap E’dir.

Türkmen halk edebiyatının belli başlı türleri şunlardır:

1. Destanlar
2. Erteki
3. Atalar sözi
4. Matallar [bilmeceler]
5. Aydımlar [şarkı ve türküler]
5.1. Erkeklere mahsus aydımlar
a. Halk aydımları
b. Ölengler
c. Toy aydımları [düğün aydımları]
5.2. Kızlara / kadınlara mahsus aydımlar a. âgı [ağıt]
b. hûdi [ninni]
c. şahir kızları ve aydımları
d. çuval kızlar aydımları [genç kadınların şarkıları]

Toy aydımları [düğün aydımları]

Yâ Ramazan [Ramazan ayının 15. gecesi, belli merasimle söylenen şiir.]

Süt Kazan [Yağmur yağmadığı zaman merasimle söylenen şiir.]

Zikir Aydımı [dinî merasimde söylenir.]

Yomaklar ve Değişmeler [Mizah ve fıkralar.].

Doğru cevap A’dır

18. Yüzyılın en önemli şairleri şunlardır:
Nurmuhammet Andalıp (1660-1740), Dövletmemmet Azadî (1700-1760), Şeydayı, Şabende (1720-1800), Magtımgulı (1733-1783), Magrubî (1735-1810). Doğru cevap E’dir.

Klâsik Türkmen şiirinin ilk örneklerini 18. yüzyılda Magtımgulı vermiştir. Doğru cevap D’dir.

Kemine’nin yazdığı Garip, Gariplik, Barında, Beyle, Kazım gibi şiirleri Türkmen hiciv edebiyatının en iyi örnekleri arasında değerlendirilebilir. Doğru cevap C’dir

Seyitnazar Seydî, Lebap, Hoş İndi, Dönmenem, Begler, Baralı, Begler, Bedevsuvar İndi, Goçaklar gibi şiirlerinde hem kardeşlik / dostluk konusu hem de vatan sevgisi konusu işlenmiştir. Doğru cevap A’dır.