ÇAĞDAŞ TÜRK EDEBİYATLARI I - Deneme Sınavı - 18

Celil Memmedġuluzade’nin üç ayrı memlekette okuyan üç kardeş ve Azerbaycan’da kalan kız kardeşleri üzerinden farklı dünya görüşlerini ele aldığı eseri Anamın Kitabı’dır. Anamın Kitabı, Memmedġuluzade’nin edebiyat anlayışını, siyasi-sosyal görüşlerini bütün açıklığıyla ortaya koyar. Piyesteki üç kardeş, biri Türkiye’de, biri Rusya’da ve biri de İran’da olmak üzere üç ayrı memlekette okumuştur. Kız kardeşleri ise Azerbaycan’da annelerinin yanında terbiye görmüştür. Kardeşler tahsillerini tamamlayıp ana ocağına dönünce geçinemezler, ne yapacaklarını şaşırırlar. Üç ayrı insan, üç ayrı dünya görüşü karşı karşıyadır. Kız kardeşleri doğru olan yolu bulur; yani Azerbaycan’ın yolunu. Bu yazarın kendisinin de benimsemiş olduğu bir sentezdir.  Doğru cevap C’dir.

Ölünceye kadar, Azerbaycan medeniyetinin kökü olarak kabul ettiği Türk-İslam dünyasının manevi değerlerinden ve kültüründen uzaklaşmayan ve bu nedenle sürüldüğü Sibirya’daki bir çalışma kampında vefat eden yazar Hüseyn Cavid’dir. Romantik, Türkçü edebiyat görüşünü benimseyen Cavid’in Batı ve Doğu medeniyetleri arasında bir sentez yapmaya çalıştığı görülür. N. Kemal, A. Hamit, T. Fikret ve R. Tevfik’i özellikle yaratıcılığının ilk yıllarında örnek alır. O dönemde Azerbaycan’da yetişen birçok aydın üzerinde Rus edebiyatının güçlü etkileri görülse de, Cavid’te bu etki görülmez. Doğru cevap D’dir.

Cefer Cabbarlı tarafından kaleme alınmış olan “Bakı Muharibesi” isimli eserde , 1919’da Gence’de kurulan Milli Azerbaycan Cumhuriyeti’nin Türk ordusunun da yardımıyla Bakü’yü Bolşeviklerden kurtarması anlatılır. Doğru cevap B’dir.

Molla Nesreddin imzasını kullanan ve bu adla da meşhur olan yazar Celil Mehmedguluzade’dir. Celil Memmedġuluzade (1866-1932) dönemin en etkili şahsiyetlerindendir. Onun bağlayıcı, emniyet telkin eden, kararlı şahsiyeti “Molla Nesreddin” dergisi etrafındaki yazarları ve şairleri 1920’ye kadar bir arada tutmuştur. Şıklarda verilen diğer isimler ise, 1906’da Tiflis’te Ö. F. Numanzade ve Celil Memmedguluzade tarafından çıkartılan siyasi, sosyal, mizah dergisi Molla Nesreddin etrafında toplanan yazarlar ve şairlerdir. Doğru cevap A’dır.

Azerbaycan edebiyatında hürriyet temasını Servet-i Fünunculara yakın bir dille en belirgin şekilde işleyen şair Mehemmed Hâdi’dir. Hürriyetçi, adaletçi, inkılapçı bir şair olarak yıldızı parlayan M. Hâdi, Türkiye’deki Türkçülük, İslamcılık cereyanlarının sempatizanlarındandır. Doğru cevap B’dir.

Sultan Mecid Genizade tarafından kaleme alınan ve Azerbaycan edebiyatının ilk realist romanlarından biri olarak kabul edilen eser Mektubât-ı Şéyda Bey Şirvani’dir. Diğer şıklarda verilenler, Azerbaycan’da makale, fıkra, küçük hikâye, tenkit, çeşitli tercüme yazıları vs. gibi türlerin ortaya çıkmasına ve gelişmesine katkı sağlayan ilk süreli yayınlardandır. Doğru cevap C’dir.

Cenup Mevzu’u, Azerbaycan edebiyatında önceleri Güney Azerbaycan’ın problemlerine ilgi göstermek şeklinde başlayan, daha sonra Azerbaycan’ın bütünlüğü gibi siyasi meseleleri de içine alan milli edebiyat anlayışıdır. Azeri edebiyatında milli bir mesele ve konu olarak ele alınan “Cenup Mevzu’u”nda ilk ve en başarılı eserleri vermiş olan yazar Mirze İbrahimov’dur. Doğru cevap A’dır.

1970’li yıllarda bazı eserlerini artık Rusça olarak yazmaya başlayan bir kuşak vardır. Bunlar arasında iki kardeş Meġsud İbrahimbeyov (d. 1935) ve Rüstem İbrahimbeyov (d. 1939) önemlidir. Yazarların her ikisi de hikâye, tiyatro, roman, büyük hikâye ve özellikle senaryolarıyla Sovyet insanının iç dünyasını, problemlerini ve dünya görüşünü realist ve objektif bir yaklaşımla eserlerine yansıtmışlardır. Doğru cevap D’dir.

Günümüz Azeri şiirinin en tanınmış şairlerinden biri olan, vezne ve kafiyeye şiirin muhtevası kadar değer veren Behtiyar Vahabzade, klasik şiir geleneklerinin geliştirilerek devam ettirilmesine gayret eder. Milli meseleler karşısındaki hassasiyeti, halkın vicdanının sesi olması onu halkla bütünleştirmiştir. Türkiye’de en çok eserleri basılan şairlerden biri olan Vahabzade, Sovyet döneminde milli problemleri cesaretle ele alıp işlemesiyle şöhret kazanmıştır. Şıklarda bahsi geçen Azerbaycan isimli manzume ise, Vahabzade tarafından değil, Semed Vurğun tarafından kaleme alınmıştır. Doğru cevap C’dir.

Bulud Karaçorlu Sehend (1927-1980) tarafından Dede Korkut destanlarından nazma çekilen eser Sazımın Sözü’dür. Doğru cevap D’dir.

“Azerî Türkçesi” ve “Azerî edebiyatı” kavramlarını bilim alanında ilk defa Fuat Köprülü kullanmıştır.

Asrın başlarında bu bölgedeki edebiyatta en çok rağbet gören nazım şekli gazeldir.

Geçen asırlarda olduğu gibi bu devirde de Güney Azerbaycan edebiyatında göze çarpan en belirgin özelliklerden biri de hemen her şairin kendi ana dili yanında Farsçayı da kullanmasıdır. Hatta ana dilinden daha çok Farsça şiirler yazan Azerbaycan şairlerinin sayısı da az değildir. Bu anlamda iki dillilik, Güney Azerbaycan edebiyatının karakteristik bir özelliğidir, denilebilir.

Şiirlerinde ince bir ruh, seçkin bir güzellik duygusu, coşkun sevgi tezahürleri görülen Séyyid Ebulġasım Nebatî (1812-1873), çağının en büyük şairlerinden biridir. Kendisi “seyyid” ve tarikat şeyhidir.

Mirze Méhdi Şükûhî

Azerbaycan’da fikrî, edebî oluşumun, gelişmelerin içinde bulunan ve ona yön veren ilk aydınlardan birisi şüphe yok ki Abbasġuluağa Bakıhanov Ġüdsî (1774-1846)’dir.

Geraylı: Azerbaycan halk şiirinde sekiz heceli koşmaya verilen isim.

Séyit Azim Şirvanî (1835-1888) (Azerî Türkçesinde “Séyid Ezim”), XIX. yüzyılın en büyük şairidir. Lirik şiirleri, etkili satirik manzumeleriyle şöhret kazanmıştır.

1875’te Bakû’da yayımlanan Rusya Türklerinin ilk Türk gazetesinin adı Ekinçi’dir.

Necef Bey, 1896’da ilk trajedi (facia) olan Müsibet-i Feħreddin’i yazdı.