ÇAĞDAŞ TÜRK EDEBİYATLARI I - Deneme Sınavı - 10

Bunlar arasında bağımsız devletlere sahip olanlar (Azerbaycan, Özbekistan, Kazakistan, Kırgızistan, Türkmenistan), başka milletlerin yönetimi altında bazı siyasî ve kültürel haklar elde etmiş olarak (Tataristan, Başkurdistan, Çuvaşistan, Yakutistan ve diğer yerlerde) yaşayanlar olduğu gibi sebebi ne olursa olsun, hiçbir siyasî, kültürel hakka sahip olmayanlar da (Suriye ve İran Türkleri gibi) vardır.

Türk edebiyatı denilince Türkiye coğrafyası ve bu coğrafya edebiyatı anlaşılmaktadır, Azeri ve İran Edebiyatı ise yine ayrı edebiyatlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Irak Türkmenleri Osmanlının bir kolu olarak görüldüğünden dolayı bu Türk halkının edebitayı da Osmanlı Edebiyatının bir koludur. Doğru şık b olacaktır.

C şıkkı değillemelerle, doğru cevabın verilemesini engellemiştir, diğer cevaplar ise geçersiz olup kitapta yer almamaktadır. Anadolu Türkçesinin adı Türkiye Oğuzcası olamaz. Doğru şık a şıkkı olacaktır.

Türkiye Ermeni ilişkerinin bittiğinden söz edemeyiz, Irak denilince burada İran Azerileri aklımıza gelmez, Türkiye Azerbaycan ilişkilerinin sona ermesi de mümkün olamayacağı için doğru cevap b şıkkı yani,Osmanlı İran rekabeti olacaktır.

Türk boyları Arap alfabesini kullanıyor ve bu yolla anlaşıyordu, Sovyetler ise bu alfabeyi kaldırarak Türk boyları arasındaki iletişimin kesilmesini sağladı, bu nedenle doğu şık a oluyor.

Doğru cevap 1905 olacak, çünkü diğer tarihler yangünümüze yakın çok yakın ve ya da eski tarihlerdir, ve ayrıca 1995 ve 1991 yılında Sovyetler ve Türk boyları açısından önemli bir dönüm noktasından söz edilemez bu bağlamda.Doğru şık c olacaktır.

1932’de Irak krallığı kuruldu. 1968’de Baas Partisi yönetimi ele geçirdi ve Türkler üzerindeki baskı zulme dönüştü. Iraktaki şovenist baskılar sebebiyle Türkler, kendilerini “Türk” değil “Türkman-Türkmen” olarak adlandırmak zorunda kaldılar.

Kafkasya ve İran’da yaşayan Oğuz Türkleri (günümüzdeki adlandırma ile Azerbaycan Türkleri) 1804’te başlayan Rus istilası ve 1813’te Rusya ile İran arasında imzalanan Gülistan Antlaşması’yla ikiye ayrıldı.

Azerbaycan aydınları, Rusların kendilerini “Tatar”, “Kafkasya Tatarı” “Azerbaycan Tatarı” veya sadece “Müslüman” olarak adlandırmalarını doğru ve yeterli bulmamış, eskiden beri kullandıkları, tarihî derinliği olan “Türk” nitelendirmesini tercih etmişlerdir. Bu konuda özellikle Hüseyinzade Ali Bey’in “Türkler Kimdir ve Kimlerden İbarettir” (Hayat gazetesi, 1905-1906) adlı büyük makalesi çok etkili olmuştur.

1918’de Türkiye-Azerbaycan dayanışmasıyla Azerbaycan Cumhuriyeti’nin kurulmuştur. 1924’te İngilizlerin de yardımı ile Rıza Han, Türk Kaçar hanedanını tahttan uzaklaştırarak İran’ın kontrolünü eline geçirdi ve kendini şah ilan etti. Böylece 1924’ten sonra İran bir Türk devleti olmaktan çıktı; siyasî, kültürel yapısında tamamen Farsların hâkim olduğu bir devlet hâline geldi. Rıza Han, şovenist Fars milliyetçilerinin telkiniyle Sovyet tarih tezinin bir benzerini İran’da uygulamaya başladı. Ülkedeki Türklerin, “Moğollar zamanında zorla Türkleştirilmiş İranlı bir halk olduğu, bu halkın adının da ‘Azerî’ olduğu” ileri sürüldü. Böylece günümüzde nüfusu 30 milyon civarında tahmin edilen İran Türkleri “Azerî”, dilleri de eski İran dillerinin bir kolu olduğu var sayılan “Azerîce” olarak adlandırıldı. 1924-1979 arasında İran’da Türkçe eğitim ve matbuat tamamen yasaklandı.

Rıza Han’ın kurduğu “Pehlevi” hanedanı, 1979’da “İran İslâm Devrimi” ile ortadan kaldırılmıştır.

1747’te İran’da Afşar Nadir Şah’ın öldürülmesinden sonra Kuzey Azerbaycan üzerindeki İran Türk devletinin nüfuzu zayıflamış, yerel beyler bağımsızlığına kavuşmuş Azerbaycan’da 10 “hanlık” (beylik) bir tane sultanlık ortaya çıkmıştı. Kuzey Kafkasya ve Dağıstan’da bazı kavimler arasında ise ufak, feodal karakterde idarî-siyasî teşekküller vardı.

İran’ın baskılarından bunalan Gürcü yöneticileri, 1783’te Rusya’nın himayesine girmeyi tercih ettiler. Anlaşma gereğince Gürcü kralı ölünce devlet tamamen Rusya’ya katılacaktı. 1801’de Gürcü kıralı öldü, Ruslar savaşmadan Gürcistan’a yerleşti.

Kafkasya’daki ilk Rus okulu 1802’de Tiflis’te açıldı.

Azerbaycan’da ilk kız mektebi 1847’de Şamahı’da açıldı.