ÇAĞDAŞ TÜRK DÜNYASI

Türkmenistan’ın önemli bir kısmı Karakum Çölü ile kaplıdır.

Türkmenistan; Kazakistan, Özbekistan, İran ve Afganistan ile sınırdaştır. Bir kısmı Türkmenistan’ın doğusundan geçen ve ülkenin yegâne su kaynağı olan Amuderya, Hazar Denizi’ne dökülen Atrek ve Karakum Çölü’nde kaybolan Tecen ve Mugrap, bölgenin önemli nehirleri arasında yer almaktadır.

Rus nüfusun ülkedeki belirleyici hizmetlerini sekteye uğratmamak için çifte vatandaşlık yasası çıkaran tek Orta Asya cumhuriyeti Türkmenistan’dır.

Türkmen Sovyet yönetiminin ilk işlerinden biri, cumhuriyet topraklarının yeniden paylaştırılması olmuştur. Zenginlere ait topraklar, ellerinden alınarak kolhozlar oluşturulmuş, pamuk üretimine ağırlık verilmiştir. Nitekim çok kısa süre içerisinde Türkmenistan, pamuk üretiminde Özbekistan’dan sonra ikinci sıraya yükselmiştir. Bunda su kanallarının oluşturulması da etkili olmuştur. II. Dünya Savaşı öncesindeki dönemin bir başka önemi de petrol üretiminin artması ve petrol sanayisinin gelişimidir. Bununla birlikte çıkartılan bütün petrol, işlenmek için başka cumhuriyetlere gönderilmiştir. Sanayinin gelişimine paralel olarak şehirlerde işçi sınıfı ortaya çıkmış, eğitim oranı artmıştır.

1928-33 yıllarında Sovyetler Birliği’nde kollektifleştirme politikası uygulanması sonucunda bireylere ait topraklar devletleştirilmiştir. El konulan topraklar kollektif bir şekilde işlenmeye başlanmış, köylüler kolhozlarda çalışmaya başlamışlardır. Çok kısa süre içerisinde Sovyetler Birliği’ndeki bütün topraklar, devletin eline geçmiştir. Bütün bu uygulamalar Türkmen halkına pahalıya mal olmuştur. Sovyetlerin kollektifleştirme politikası sonucunda binlerce zengin Türkmen hayatını kaybetmiş, din adamları ve Türkmen aydınları, sürgüne tâbi tutulmuştur. Aynı dönemde Ruslaştırma ve Sovyetleştirme politikaları da etkin bir şekilde uygulanmıştır. Söz konusu politikalar özellikle 1924-36 yılları arasında etkin bir şekilde hayata geçirilmiştir.

Halk Maslahatı “Halk Kurulu” anlamına gelir ve 1992-2008 yılları arasında faaliyet gösteren en yüksek iktidar kuruluşudur.

Türkmenistan’ın bütün boy, tire, tayfaların yaşlılarından oluşan  ve danışma organı görevini yapan meclisi Aksakallar Meclisi'dir.

2001’de Türkmenbaşı döneminin en önemli sembollerinden biri olan Ruhname adlı eser yayımlanmıştır. Türkmenbaşı’nın ismiyle yayımlanan bu eser, kutsal bir kitap gibi görülmeye başlanmış, okullarda ders olarak okutulmuş, üniversite giriş sınavlarında sorunlu tutulan eserlerden biri hâline gelmiştir.

Türkmenistan’ın başlıca ihracat ürünleri, petrol, gaz, petrol ürünleri, halı ve tekstil ürünleridir.

Türkmenlerde toy denilince akla düğün gelmektedir. Diğer dört toy ise şu şekildedir: Beşik toyu: Hamile kadına “toylu kadın” denir ve bebeğin doğmasıyla birlikte bebek toyu kutlanır. Bu kutlamada ezan okunur, bebeğe isim verilir ve değişik ikramlarda bulunulur. Kalpak toyu: Türkmenler yeni doğan bebeğin saçını keser ve kalpak toyu kutlarlar. “Oğlan dayısına çeker” denildiğinden, bebeğin saçı dayısına kestirilir ve ona hediye verilir. Diş toyu: Çocuğun dişi ilk çıktığında diş toyu yapılır. Bunun manası ise çocuğa sağlık, afiyet, bol rızık ve çocuğun cesur biri olmasını dilemektir. Ak koyun toyu: 63 yaş toyudur. Türkmenler bu yaşa geldikleri vakit, Hz. Muhammed’in yaşına kadar yaşamak kendilerine nasip olduğu için bir düğün ve kutlama yapmaktadırlar.

Bütün bu uygulamalar Türkmen halkına pahalıya mal olmuştur. Sovyetlerin kolektifleştirme politikası sonucunda binlerce zengin Türkmen hayatını kaybetmiş, din adamları ve Türkmen aydınları, sürgüne tâbi tutulmuştur. Aynı dönemde Ruslaştırma ve Sovyetleştirme politikaları da etkin bir şekilde uygulanmıştır. Söz konusu politikalar özellikle 1924-36 yılları arasında etkin bir şekilde hayata geçirilmiştir.

Moskova’nın, Sovyetleştirme politikalarına uzun süre destek veren Türkmen yöneticilerin başında Muhammednazar Gapurov (1969-1985) gelmektedir. Gapurov, görev yaptığı yıllarda Türkmen çıkarlarını savunan milliyetçi eğilimli aydın çevrelere karşı büyük bir baskı uygulamıştır. Aydınları ve gençleri milliyetçi düşünceleri terk etmeye davet etmiş ve buna uymayanları da takibe almıştır. Gapurov, ateist bir eğitim sistemini Türkmenistan’a yerleştirmek için büyük gayret sarf etmiştir.

Gorbaçov’un uygulamaya başladığı daha demokratik ve şeffaf siyaset Türkmenistan’da da etkisini gösterdi. 1990’da Türkmenistan’da parlamento seçimleri yapıldı, Türkmen Türkçesi cumhuriyetin resmî dili olarak kabul edildi. Türkmenistan, bu yılın Ağustos ayında egemenliğini, Ekim 1991’de ise bağımsızlığını ilan etti.

Türkmenistan’ın ilk devlet başkanı Saparmurat Niyazov (Türkmenbaşı), “ebedî devlet başkanı” olarak ilan edildi.

Gurbangulı Berdımuhammedov döneminde yaşanan önemli bir gelişme ise siyasi partilerle ilgili kanunun kabul edilmesi, yani çok partili hayata geçilmesidir.

Aksakallar Meclisi, 1990’da kurulmuştur. Türkmenistan’ın bütün boy, tire, tayfaların yaşlılarından oluşan bu meclis, daha çok danışma organı görevini yapmaktadır. Eski gelenekler çerçevesinde devlet başkanı, ülkeyi ilgilendiren önemli konularda ülkenin  aksakalları ile danışmakta, onların karar ve düşüncelerine önem vermektedir. Aksakallar meclisi yılda bir kere olmak üzere her sene ülkenin başka bir bölgesinde toplanmaktadır.

2001’de Türkmenbaşı döneminin en önemli sembollerinden biri olan Ruhname adlı eser yayımlanmıştır. Türkmenbaşı’nın ismiyle yayımlanan bu eser, kutsal bir kitap gibi görülmeye başlanmış, okullarda ders olarak okutulmuş, üniversite giriş sınavlarında sorunlu tutulan eserlerden biri hâline gelmiştir.

Batı’ya açılma hedefleri doğrultusunda, 1992’de aralarında Türkiye, İran ve Pakistan’ın da bulunduğu, “gevşek bir işbirliğine” dayalı olan Ekonomik İşbirliği Örgütü̈’ne (ECO) (diğer Orta Asya cumhuriyetleri ile birlikte) üye olmuştur.

Şiir tarzının ve sözlü edebiyat geleneğinin hâkim olduğu Türkmen edebiyatı, Sovyet dönemiyle birlikte ideolojik içerikli bir yola girdi. Sovyet ideolojisini benimsetmek için eski toplum yapısı eleştirilirken sosyalist değerler yüceltildi. Feodal toplumun kötülükleri ve kölelik kurumu kötülenirken, kadınların özgürleştirilmesi savunuldu.

Türkmenistan’da doğrudan cumhurbaşkanına bağlı, dinî işlerden sorumlu cumhurbaşkanının müşavirine Geneş denilmektedir.