ÇAĞDAŞ TÜRK DÜNYASI

Rus istilasından sonra oluşturulan Türkistan vilayetinin yönetim merkezi olan Taşkent, bugün de Özbekistan’a başkentlik yapmaktadır. Taşkent, Sovyet döneminde de Orta Asya ülkeleri için siyasi ve kültürel bir merkez olma görevini sürdürdü.

Özbekistan’ın batısında yer alan ve özerk statüde olan Karakalpakistan’ın büyük bir kısmı çöllerle kaplıdır ve nüfus bakımından ülkenin en tenha bölgesidir.

Feyzullah Hocayev (1896- 1938): Ulus inşa etme siyaseti güden ve Ceditçi gelenekten gelen milliyetçi eğilimli Özbek lideridir. Buhara’nın zengin bir ailesinden gelen Hocayev, burada medrese eğitimi aldı. 1907-12 yıllarında Moskova’da Rus okullarında okudu. Ülkesine döndükten sonra Ceditçilere katıldı; arkadaşlarıyla beraber Yaş Buharalılar adlı inkılâpçı bir teşkilat kurdu. Buhara Halk Cumhuriyeti’nde ve Özbek SSC’nde başbakanlık yaptı. Sovyet rejiminin Özbek aydınlarını sindirmek konusunda yaptığı baskılara direndi; onları himaye etti. Stalin’in talimatıyla tutuklandı ve 1938 Martında öldürüldü.

Abdurrauf Fıtrat’ın başı çektiği bu grup 1919’da Çigatay Gurungi (Çağatay Grubu) adında bir edebiyatçılar derneği kurdu. Çolpan, Elbek, Batu, Gazi Yunus gibi şair ve yazarlar bu grup içinde yer alıyordu. Dernek, pan-Türkist amaçlar taşıdığı gerekçesiyle 1922’de kapatıldı.

Özbek şairleri II. Dünya Savaşı yıllarında vatan sevgisi, halkların dostluğu, faşizme duyulan nefret ve kahramanlık konulu şiirler yazdılar.

İslam Kerimov 1990’da Özbek SSC başkanı, 1991’de bağımsız Özbekistan’ın ilk devlet başkanı seçildi.

Çin, Rusya, Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan ve Özbekistan’ın oluşturduğu siyasi, ekonomik ve askerî alanlarda işbirliği örgütü 1996’da “Şanghay Beşlisi” olarak kuruldu. 2001’de Özbekistan’ın da katılmasıyla üye sayısı 6’ya çıktı.

Özbekistan’ın yeniden Rusya’ya yakınlaşmasının nedeni Andican olayları sonrasında ABD başta olmak üzere Batı’nın Kerimov rejimini eleştirmesidir. Olaylardan hemen sonra Özbekistan, Rusya’nın önderliğini yaptığı Kollektif Güvenlik Örgütü Anlaşması ile Avrasya Ekonomik İşbirliği Örgütü gibi bölgesel örgütlere üye oldu; Rusya ile münasebetlerin geliştirilmesini öngören anlaşma imzaladı ve ülkedeki ABD üssünü kapattı.

Özbek muhalif lideri Muhammed Salih’in Türkiye’ye sığınması, Özbekistan’la olan ilişkilerin soğumasında önemli bir etken oldu. 1999’da Kerimov’a Taşkent’te yapılan suikast teşebbüsü ise Türk-Özbek ilişkilerinde bir kırılma noktası oldu. Bu olayın sorumlusu olarak görülen muhalif liderin Özbekistan’a iade edilmemesi, Türkiye’ye karşı kırgınlık ve küskünlüğe sebep oldu.

Özbek ekonomisi, daha Çarlık döneminden başlayarak Rusya’ya bağımlı hâle getirilmişti. Çarlık hükûmeti, Amerika’ya olan pamuk bağımlılığından kurtulmak için Türkistan tarlalarını tamamen pamuk ekimine tahsis etmeye çalıştı. Türkistan’ın iktisadi merkezi olan Fergana’da ziraatın önemli bir bölümü pamuk ekimine ayrıldı. XX. yüzyılın başına gelindiğinde, Fergana’daki gelirin yarısına yakını pamuk ekiminden sağlanıyordu.

Yeniden yapılanma

Rusya

Erkin Vahidov

Hocend

Özbekler ve Tacikler

Sadriddin Aynî

Ukrayna

2003

Hidroelektrik barajları

Tarih ders kitapları yeniden yazılmıştır.