ÇAĞDAŞ TÜRK DÜNYASI

1962-1986 yılları arasında Kazak SSC’ni Dinmuhammed Konayev yöneti­yordu. Gorbaçov, tamamen ekonomik planlarla hareket ederek Brejnev dönemi­nin simgesi konumundaki Konayev’i görevden aldı. Onun yerine Aralık 1986’da Gennadiy Kolbin adında daha önce Kazakistan’da hiç yaşamamış, Kazakları ve Kazakistan’ı tanımayan bir Rus’u getirdi. Bu durum halk arasında büyük bir in­fiale neden oldu. Kazaklar, “Kazakistan Kazaklarındır” sloganını tekrar ederek bir Rus değil, bir Kazak tarafından yönetilmek istediklerini açıkça dile getirdi. Çoğunluğunu öğrencilerin oluşturduğu binlerce kişi Almatı’da sokaklara çıkarak gösteriler düzenledi. Sovyet güvenlik güçleri şiddetle karşılık verdi. İki gün süren sokak olaylarında yüzlerce kişi hayatını kaybetti, binlerce kişi yaralandı ve yine binlerce kişi tutuklanarak hapse atıldı. Kazak tarihinde “Jeltoksan (Aralık) Olay­ları” adıyla bilinen bu olaylar gelişen Kazak milliyetçiliğini canlandırdı.

 

Nazarbayev, Kazakistan’ın kendine yeter hale gelmesi için politikalar yürütmeye başladı. Özellikle ülkenin sahip olduğu maden ve petrol kaynaklarının kullanımı tamamen Moskova’nın elindeydi. Gorbaçov, dünyanın en büyük petrol yatakları arasında sayılan Kazakistan’daki Tengiz petrollerinin çıkarılması ve satışı konularında Amerikan Chevron firmasıyla görüşmeler yürütüyordu. Söz konusu görüşmeler Nazarbayev’e danışılmadan Moskova’da yapılıyordu. Nazarbayev, egemenlik ilanı ile birlikte tüm doğal kaynaklar üzerinde tam kullanım yetkisi için mücadele verdi ve 1991 yılında Moskova artık pes ederek Kazakistan’a bu hakları verdi. Nazarbayev, 1 Aralık 1991’de yapılan başkanlık seçimlerini kazanarak konumunu güçlendirdi. Birkaç gün sonra 16 Aralık 1991’de Kazakistan bağımsızlığını ilan etti. Bağımsız bir devlet olarak dünya siyasetinde yerini almak için hızla diplomatik girişimler başlatıldı.

Kazakistan federal olmayan, üniter devlet yapısına sahip bir cumhuriyettir. Günümüzde yürürlükte olan anayasa 30 Ağustos 1995 tarihinde kabul edildi. Bu anayasada Kazakistan cumhuriyeti, demokratik, laik ve sosyal bir devlet olarak tanımlanmaktadır. Anayasaya göre devletin temel görevleri halkın huzurunu, siyasi istikrarı, ekonomik gelişmeyi ve halkın refahını sağlamaktır. Bunu da demokratik yollarla, seçimle oluşturulan parlamento ve yine seçimle işbaşına gelen cumhurbaşkanı aracılığıyla yapar. Kazakistan anayasası yasama, yürütme ve yargı organlarının ayrılığı ve bağımsızlığı prensibini kabul etmektedir. Yeni anayasada Milli Meclis ve Senato adı verilen ikili bir yapı oluşturuldu. Kazakistan siyasi sistemi yasal ve fiili olarak geniş yetkileri olan cumhurbaşkanı merkezinde şekillenmiştir. Cumhurbaşkanı çok geniş yetkilerle donatılmıştır.

 

 

II. Dünya Savaşı yıllarında Slavların yanı sıra Volga Almanları, Ko­reliler, Tatarlar ve Ahıska Türkleri gibi pek çok etnik grup Kazakistan’a sürgüne gönderildi. Yani Kazak nüfusu hızla azalırken, Kazak olmayan nüfus daha büyük bir hızla artıyordu. Bu duruma son darbeyi 1950’lerdeki “Bakir Topraklar” pro­jesi vurdu. II. Dünya Savaşı sonrasında tarımsal üretimi gittikçe azalan Sovyetler Birliği’nin tahıl ihtiyacını karşılamak amacıyla “el değmemiş, bakir” Kazak boz­kırları büyük bir proje ile tarıma açıldı. Bu amaçla Rusya’dan yüzbinlerce tarım işçisi Kazakistan’a akın etti. Sonuçta Kazakistan’ın nüfus dengesi altüst oldu. 1959 nüfus sayımına göre Kazaklar, Kazakistan nüfusunun sadece %30’unu oluşturu­yordu. Yani Kazaklar kendi ülkelerinde azınlık haline geldi.

 Kazakistan’daki bir diğer etnik sorun ülkede yaşayan Uygurlar meselesidir. Çin Halk Cumhuriyeti, Doğu Türkistan sorunu dolayısıyla Kazakistan’da yaşayan Uy­gurları kendi güvenliği açısından bir tehdit olarak görmektedir. Bu nedenle Çin, Kazakistan’daki Uygurların teşkilatlar kurarak kendi aralarında bir birlik oluştur­masına karşı etnik ve kültürel hakların kısıtlanması yönünde Kazakistan’dan bazı taleplerde bulunmaktadır.

Kazakistan’ın en büyük gelir kaynağı petrol ihracıdır. Yurtiçi gelirlerin yakla­şık olarak % 50’si petrol gelirlerinden kaynaklanmaktadır. Kazakistan’da Tengiz, Karaşağanak ve Kaşağan petrol yatakları başta olmak üzere birçok petrol üretim merkezi vardır. Kazakistan petrol kaynakları açısından dünyada 13. sırada yer almaktadır.

Komşu ülkelerin yanı sıra Kazakistan’daki stratejik öneme sahip yeraltı kaynakları ve Baykonur uzay üssü nedeniyle ABD ve Avrupa Birliği ülkeleri Kazakistan’la yakın ilişkiler kurma gay­reti içindedir. Bunların yanında tabii ki Türkiye de Kazakistan için bir müttefik ve dost ülke konumundadır.

Kazakistan ve Rusya birçok konuda anlaşsalar da bazı konularda ayrı düşmektedir. Örneğin Rusya, Hazar Denizi’nin altından geçirilecek herhangi bir boru hattı projesine karşı çıkmaktadır. Bu boru hattının Bakü-Ceyhan hattına yarar sağlayacağını bilmekte, bu nedenle böyle bir projenin en azından Hazar Denizi’nin statüsü hakkındaki tartışmalar sona erene kadar gerçekleştirilmemesi gerektiğini savunmaktadır. Ayrıca Nazarbayev’in Hazar Denizi’ni Karadeniz’e bağlaması düşünülen Avrasya Kanalı projesi de Rusya’nın tepkisini çekmektedir. Bu kanal gerçekleşirse

Kazakistan’ın açık denizlere erişimi daha kolay olacağı için boru hatlarındaki Rusya tekeli ortadan kalkacaktır. Bu nedenle Rusya bu projelere karşı durmaktadır.

Türkiye Cumhuriyeti yetkilileri Kazakistan’ın bağımsızlığını ilk tanıyan ülkenin Türkiye olduğunu her fırsatta dile getirmektedir. Bu yalnızca diplomatik bir ilişki başlatmanın ötesinde sembolik anlamlar taşıyan bir siyasi girişim olarak değerlendirilebilir. Gerçekten de Kazakistan, ve genel olarak tüm Orta Asya Türk cumhuriyetleri, Türkiye için tarihî ve kültürel anlamlar ifade ediyordu.